DOI Heft:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI Artikel:Żygulski, Zdzisław: Problemy architektury muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0291
288
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
zbioru muzealnego, aktualnie istniejącego lub zamierzonego. Wielokrotnie zdarzało się i zdarza nadal,
wznoszenie budynku muzealnego bez jasno określonych funkcji, bez dostatecznego zważania na program
danego muzeum. Tego rodzaju przypadki trafiają się np. w Stanach Zjednoczonych i Japonii, w wa-
runkach niedostatku pewnego typu obiektów muzealnych ogólnie pożądanych, np. dzieł malarstwa
europejskiego „dawnych mistrzów" albo dzieł malarstwa epoki impresjonizmu.
Zasada podporządkowania formy użytkowej budynku celom muzealnym, a więc troska o ochronę
eksponatów i ich właściwe unaocznienie zwiedzającym, wystąpiła najprawdopodobniej już w głębokiej
starożytności, choć wiemy na ten temat bardzo niewiele. Wbrew powszechnie panującym poglądom
nie należy wywodzić światowego muzealnictwa, a więc i budynków muzealnych, od aleksandryjskiego
Museionu założonego w III w. p.n.e. W 1976 roku wybitny archeolog berliński G. R. Meyer,
na konferencji muzeologicznej w Dreźnie, przedstawił interesujący referat „Trophaen Muséum schon
in alten Babylon", w którym udowodnił na podstawie wykopalisk istnienie w Babilonie około
600 r. p.n.e. muzeum noszącego nazwę Bit Tabrat Nischim, co oznacza „gabinet cudów ludzkości".
Odkryto w 1917 r. ponad trzydzieści obiektów z tego muzeum, zgromadzonych przez króla Nebukadne-
zara II i jego następców, a nawet tablicę z pismem klinowym, będącą jak gdyby szyldem muzealnym,
głoszącym słowa „ana dagalum kissat", co znaczy „do oglądania przez wszystkich ludzi". Pewne dane
wskazują, że muzeum to miało swój odrębny budynek4.
Za najstarszy zachowany (przynajmniej w części) gmach muzealny uznać należy północno-za-
chodnie skrzydło Propylejów na Akropolis ateńskiej, gdzie Grecy umieścili pinakotekę, zbiór obrazów,
opisany m. in. przez Pauzaniasza. Nie ulega wątpliwości, że zgodnie ze swymi wysokimi wymaganiami
estetycznymi zadbali oni o możliwie najlepsze warunki oglądania rozwieszonych tam tablicowych
obrazów, m. in. Polignota, Aglaofona i Timajnetosa. Prostokątny, wydłużony kształt parterowego,
kolumnowego budynku i światło płynące z jednej strony, to cechy powtarzane na pewno w wielu
następnych antycznych pinakotekach prywatnych i publicznych, szczególnie rozpowszechnionych w okre-
sie hellenistycznym i rzymskim. Antyk wniósł jednak w dziedzinę protomuzealnej architektury
jeszcze dwa inne zasadnicze wzory: jednym z nich był zamknięty kubiczny budynek skarbca, jak
np. skarbiec Ateńczyków w Delfach (którego ściany zewnętrzne były niekiedy miejscem specjalnej ekspo-
zycji, jak np. trofeów perskich zdobytych pod Maratonem), drugim — budynek okrągły, pierwotny
tolos, podziemny skarbiec grobowy. W rzeczy samej nowożytne centralne budynki muzealne wzoro-
wane były najczęściej na rzymskim Panteonie, z czasów cesarza Hadriana, z 1. ćw. II w.
Po nader długiej cezurze średniowiecza, kiedy to muzealnictwo utajone było w formach skarbco-
wych, świeckich i kościelnych, temat architektury muzealnej podjęty został w renesansie, przy czym
świadomie nawiązano do starożytności. Ale i wtedy niezmiernie rzadko zdobywano się na odrębne
budynki. Takim dość wyjątkowym, a zarazem wspaniałym przykładem renesansowego budownictwa
w tym zakresie jest Muzeum w Sabbionetcie fundacji Wespazjana Gonzagi — Palazzo delia Galleria
degli Antichi czyli muzeum starożytności, wzniesione w latach 1583— 1584, wzorowane na architekturze
Palazzo del Tè w Mantui5. Długa i wysoka sala, kryta stropem kasetonowym, mająca światło
z rzędu okien po jednej tylko stronie, zawarła książęcy zbiór rzeźb greckich i rzymskich.
Bez porównania większy wpływ na dzieje architektury muzealnej miały ufundowane w tym samym
mniej więcej czasie florenckie Uffizi Medyceuszów, nie będące zresztą strukturą wzniesioną od podstaw,
lecz tylko nadbudową gmachu ministerialnego, zaprojektowanego przez Vasariego. Vasari umierając
w 1574 r. budowli nie ukończył, jego zaś uczeń i następca Barnardo Buontalenti w 1581 r. rzucił
pomysł przetworzenia górnej loggii Uffizi w wielką galerię dla pomieszczenia bogatych zbiorów me-
dycejskich, a zwłaszcza obrazów' i rzeźb. Plan galerii przypominał bardzo wydłużoną literę „U".
Sale ułożone w amfiladzie obiegał od strony dziedzińca korytarz, światło zaś wpadało z wysokich
okien. Mniej więcej w połowie amfilady zbudowano w 1584 r. salę oktogonalną, nazwaną Trybuną,
wzorowaną w kształcie na florenckim baptysterium, zawsze uważanym za najszacowniejszy zabytek
miasta. Dekoracja wnętrza Trybuny była całkowicie manierystyczna : kopuła wyłożona prawdziwymi
4 G. R. Meyer, Trophaen-Muséum schon in alten Babylon, [w:] Protokoll der Internationalen Wissenschaftlichen
Konferenz: Museale Darstelhmg der MUitârgeschichte, Armeemuseum der DDR, Dresden 1976.
-s J. Szabłowski, Domniemana rola Sabbionetty w sztuce polskiej okresu manieryzmu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego", nr 45. 1962, s. 105—141.
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
zbioru muzealnego, aktualnie istniejącego lub zamierzonego. Wielokrotnie zdarzało się i zdarza nadal,
wznoszenie budynku muzealnego bez jasno określonych funkcji, bez dostatecznego zważania na program
danego muzeum. Tego rodzaju przypadki trafiają się np. w Stanach Zjednoczonych i Japonii, w wa-
runkach niedostatku pewnego typu obiektów muzealnych ogólnie pożądanych, np. dzieł malarstwa
europejskiego „dawnych mistrzów" albo dzieł malarstwa epoki impresjonizmu.
Zasada podporządkowania formy użytkowej budynku celom muzealnym, a więc troska o ochronę
eksponatów i ich właściwe unaocznienie zwiedzającym, wystąpiła najprawdopodobniej już w głębokiej
starożytności, choć wiemy na ten temat bardzo niewiele. Wbrew powszechnie panującym poglądom
nie należy wywodzić światowego muzealnictwa, a więc i budynków muzealnych, od aleksandryjskiego
Museionu założonego w III w. p.n.e. W 1976 roku wybitny archeolog berliński G. R. Meyer,
na konferencji muzeologicznej w Dreźnie, przedstawił interesujący referat „Trophaen Muséum schon
in alten Babylon", w którym udowodnił na podstawie wykopalisk istnienie w Babilonie około
600 r. p.n.e. muzeum noszącego nazwę Bit Tabrat Nischim, co oznacza „gabinet cudów ludzkości".
Odkryto w 1917 r. ponad trzydzieści obiektów z tego muzeum, zgromadzonych przez króla Nebukadne-
zara II i jego następców, a nawet tablicę z pismem klinowym, będącą jak gdyby szyldem muzealnym,
głoszącym słowa „ana dagalum kissat", co znaczy „do oglądania przez wszystkich ludzi". Pewne dane
wskazują, że muzeum to miało swój odrębny budynek4.
Za najstarszy zachowany (przynajmniej w części) gmach muzealny uznać należy północno-za-
chodnie skrzydło Propylejów na Akropolis ateńskiej, gdzie Grecy umieścili pinakotekę, zbiór obrazów,
opisany m. in. przez Pauzaniasza. Nie ulega wątpliwości, że zgodnie ze swymi wysokimi wymaganiami
estetycznymi zadbali oni o możliwie najlepsze warunki oglądania rozwieszonych tam tablicowych
obrazów, m. in. Polignota, Aglaofona i Timajnetosa. Prostokątny, wydłużony kształt parterowego,
kolumnowego budynku i światło płynące z jednej strony, to cechy powtarzane na pewno w wielu
następnych antycznych pinakotekach prywatnych i publicznych, szczególnie rozpowszechnionych w okre-
sie hellenistycznym i rzymskim. Antyk wniósł jednak w dziedzinę protomuzealnej architektury
jeszcze dwa inne zasadnicze wzory: jednym z nich był zamknięty kubiczny budynek skarbca, jak
np. skarbiec Ateńczyków w Delfach (którego ściany zewnętrzne były niekiedy miejscem specjalnej ekspo-
zycji, jak np. trofeów perskich zdobytych pod Maratonem), drugim — budynek okrągły, pierwotny
tolos, podziemny skarbiec grobowy. W rzeczy samej nowożytne centralne budynki muzealne wzoro-
wane były najczęściej na rzymskim Panteonie, z czasów cesarza Hadriana, z 1. ćw. II w.
Po nader długiej cezurze średniowiecza, kiedy to muzealnictwo utajone było w formach skarbco-
wych, świeckich i kościelnych, temat architektury muzealnej podjęty został w renesansie, przy czym
świadomie nawiązano do starożytności. Ale i wtedy niezmiernie rzadko zdobywano się na odrębne
budynki. Takim dość wyjątkowym, a zarazem wspaniałym przykładem renesansowego budownictwa
w tym zakresie jest Muzeum w Sabbionetcie fundacji Wespazjana Gonzagi — Palazzo delia Galleria
degli Antichi czyli muzeum starożytności, wzniesione w latach 1583— 1584, wzorowane na architekturze
Palazzo del Tè w Mantui5. Długa i wysoka sala, kryta stropem kasetonowym, mająca światło
z rzędu okien po jednej tylko stronie, zawarła książęcy zbiór rzeźb greckich i rzymskich.
Bez porównania większy wpływ na dzieje architektury muzealnej miały ufundowane w tym samym
mniej więcej czasie florenckie Uffizi Medyceuszów, nie będące zresztą strukturą wzniesioną od podstaw,
lecz tylko nadbudową gmachu ministerialnego, zaprojektowanego przez Vasariego. Vasari umierając
w 1574 r. budowli nie ukończył, jego zaś uczeń i następca Barnardo Buontalenti w 1581 r. rzucił
pomysł przetworzenia górnej loggii Uffizi w wielką galerię dla pomieszczenia bogatych zbiorów me-
dycejskich, a zwłaszcza obrazów' i rzeźb. Plan galerii przypominał bardzo wydłużoną literę „U".
Sale ułożone w amfiladzie obiegał od strony dziedzińca korytarz, światło zaś wpadało z wysokich
okien. Mniej więcej w połowie amfilady zbudowano w 1584 r. salę oktogonalną, nazwaną Trybuną,
wzorowaną w kształcie na florenckim baptysterium, zawsze uważanym za najszacowniejszy zabytek
miasta. Dekoracja wnętrza Trybuny była całkowicie manierystyczna : kopuła wyłożona prawdziwymi
4 G. R. Meyer, Trophaen-Muséum schon in alten Babylon, [w:] Protokoll der Internationalen Wissenschaftlichen
Konferenz: Museale Darstelhmg der MUitârgeschichte, Armeemuseum der DDR, Dresden 1976.
-s J. Szabłowski, Domniemana rola Sabbionetty w sztuce polskiej okresu manieryzmu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego", nr 45. 1962, s. 105—141.