Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

Rocznik Historii Sziuki. t. XIV
Ossolineum 1984
PL ISSN (1080 .1472

SYMPOZJUM NAUKOWE PT. MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
ZORGANIZOWANE PRZEZ KOMITET NAUK O SZTUCE W GOŁUCHOWIE

W DNIACH 28 29 WRZEŚNIA 1979 r.

JAN BIAŁOSTOCKI

GALERIA ARCYDZIEŁ CZY DOM KULTURY?

Charakter istniejących dziś muzeów artystycznych ukształtował się w XIX wieku. Prawda, że
zmieniły się zarówno aspekty techniczne, jak artystyczne muzealnego budynku, ale wiele muzeów
jak Metropolitan. British. National Gallery. Kunsthistorisches, Prado czy Alte Pinakothek mieści
się nadal we wzniesionych w XIX wieku budowlach. Nie chodzi jednak o budynek, lecz o za-
dania i związek z koncepcją kultury.

Muzeologowie pojmują swe zadanie jako: gromadzenie zbiorów, ich zabezpieczenie, konserwację
i właściwe przechowywanie, ich naukowe opracowanie, wreszcie ich udostępnienie.
Są to sformułowania o charakterze ramowym, które nie zawierają bardzo istotnych elementów
informacji: jakie to mianowicie przedmioty muzeum ma zbierać? po co je ma konserwować i opraco-
wywać? wreszcie komu, w jaki sposób i w jakim celu ma swe zbiory udostępniać?

W niedawno opublikowanym referacie Ernsta Gombricha (The Muséum: Past, Présent and Future,
„Critical Inquiry" III. 1977. nr 3. s. 449 470), wskazane zostały bardzo istotne dla charakteru
współczesnego muzeum elementy jego historii, takie jak tradycja „skarbca" i otoczonego kultem
„przybytku" (treasury i shrine), oraz, wynikające już z nowoczesnego rozumienia kultury, funkcje, które
ujmujemy pojęciem „skarbnicy dorobku kulturalnego" czy pojęciem „dydaktycznej wystawy".

Gombrich wskazał, że na typową europejską lub północnoamerykańską galerię wpłynął wytworzony
przez historię sztuki i kultury obraz rozwoju artystycznego, i że bywała ona pojmowana jako jego
ilustracja. W pojęciu, przeznaczonej do pouczania zwiedzającego, skarbnicy dorobku kulturalnego
przeszłości, zawiera się tendencja do ukazania kompletnego procesu rozwojowego: jej kierownicy
dążą do tego, by zarządzana przez nich kolekcja posiadała — trochę tak jak muzeum przyrodnicze —
okazy wszelkich znanych w historii odmian artystycznego wyrazu i ażeby z układu tych okazów dala
się łatwo odczytać linia rozwoju, zgodna z filozoficzną koncepcją kultury w dziedzinie sztuk
wizualnych wyrażającą się w postaci następstwa formacji stylowych, na ogół, jeśli idzie o poantyczną
sztukę europejską, prezentowanych w dwóch pionach: włoskim i niemieckim, względnie romańskim
i germańskim.

Porieglowska historia sztuki zrezygnowała z obrazowania drogi do doskonałości (względnie piętno-
wania upadków), a ta rezygnacja sprzyjała takiej organizacji ekspozycji wielkich zbiorów artystycz-
nych, przy której dróg tych pokazać można wiele, a nie wiodą one do uchwycić się dającej
doskonałości, lecz prowadzą raz w górę. raz w dól, rozszczepiają się, zmierzają ku różnym celom,
torują dojście do rozwiązania rozmaitych problemów, bardziej lub mniej sprzyjając powstawaniu
doskonałych dziel, konstytuujących ostatecznie zespoły, które w historycznie zmiennych układach
nazwano galerią arcydzieł.

36- Rocznik Historii... i. XIV