DOI Artikel:
Kowalski, Jacek: Architektoniczne fantazje Krystiana z Troyes: trzy zamki "Powieści o Graalu"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14246#0012
ARCHITEKTONICZNE FANTAZJE KRYSTIANA Z TROYES: TRZY ZAMKI „POWIEŚCI O GRAALU"
7
l. Maria z Szampanii. Inicjał pierwszego wersu Powieści
o Lancelocie Krystiana z Troyes; rękopis z 2 poł. XIII w., Paryż,
ял jt, / Bibliothèque Nationale, ms. fr. 794, fol. 27. Wg S. Hindman,
4tt£ t*tCtt 'Pfcwwtt0^ Д£1 Rereadings of Knighthood in the Illuminated Manuscripts of
Chrétien de Troues, Chicago-London 1994
2. Pieczęć Filipa Alzackego, hrabiego Flandrii.
Wg G. Demay, Inventaire des sceaux de la Flandre,
Pans 1873
opisy obszerne i rozwlekłe, ciągnące się przez kilkaset wersów. Poświęcone niezwykłym miastom, pałacom
i grobowcom, wyraźnie wyodrębniały się od narracji, stanowiły hermetycznie zamkniętą w sobie całość. Opi-
sów zaników i pałaców w samych tylko powieściach w 2 połowie XII w. jest ponad pół setki12. Temat ten13
stał się bardzo popularny dzięki powieści arturiańskiej, którą do literatury francuskiej wprowadził Krystian
z Troyes. Także w technice opisu dokonał on zmian iście rewolucyjnych14. Nie opisuje właściwie żadnego
obiektu dla niego samego, ale ze względu na akcję powieści. Zamki znaczą etapy rycerskich wędrówek,
a bohaterowie działają wewnątrz nich, oglądają je, opisują, zbliżają się do nich i oddalają. To oni określają
sposób, w jaki postrzegana jest rzeczywistość; Krystian jest pod tym względem pierwszym europejskim pi-
sarzem-psychologiem. Był on świadom swojej wielkości. Świadczą o tym jego własne wypowiedzi, wplecione
we wstępy do poszczególnych powieści; z tychże jedynie dowiadujemy się o pochodzeniu, dziełach i mecena-
sach poety - reszta jego biografii składa się z hipotez. Pewne jest, że tworzył pomiędzy rokiem 1160 a prze-
łomem lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwunastego wieku. Był najprawdopodobniej klerkiem. Po-
czątkowo związał się z dworem Marii, hrabiny Szampanii, żony Henryka Szczodrego (il. 1), a następnie
Filipa, hrabiego Flandrii (il. 2). Z tym ostatnim Krystian mógł nawiązać znajomość po roku 1181, gdy Filip
przebywał na dworze w Troyes, starając się - zresztą bez skutku - o rękę owdowiałej Marii. Z prologu do
Cligèsa wiadomo, że wcześniej - zapewne w latach sześćdziesiątych - napisał swoje dzieła młodzieńcze;
jakąś powieść O królu Marku i Izoldzie jasnowłosej, kilka francuskich adaptacji z Owidiusza, w tym Philo-
mena (jedyne zachowane spośród juveniliôw, znane tylko z późnej, czternastowiecznej przeróbki). Następnie
12 Słownik opisów zamków w powieści francuskiej znalazł badacza w osobie Vermer-Pardoen, op.cit.
13 Używając terminów Paula Zumthora (za Vermer-Pardoen, op.cit., s. 15) uznaję, że istnieje pewien temat, „temat
zamku", chętnie podejmowany przez wielu powieściopisarzy. Temat ów materializuje się pod piórem każdego z nich w postaci
jednego z „typów", na przykład typu „zamek magiczny", „zamek zaklęty", „zamek opuszczony" itp. Ta materializacja odbywa się
za pomocą zespołu motywów, tworzonych z kolei przez poszczególne słowa. Słów tych jest stosunkowo niewiele, trudno jednak
mówić o absolutnej schematyczności ich użycia.
14 D. Kelly, The Art of Description, [w:] The Legacy of Chrétien de Troyes, Amsterdam, 1987, s. 191-221.
7
l. Maria z Szampanii. Inicjał pierwszego wersu Powieści
o Lancelocie Krystiana z Troyes; rękopis z 2 poł. XIII w., Paryż,
ял jt, / Bibliothèque Nationale, ms. fr. 794, fol. 27. Wg S. Hindman,
4tt£ t*tCtt 'Pfcwwtt0^ Д£1 Rereadings of Knighthood in the Illuminated Manuscripts of
Chrétien de Troues, Chicago-London 1994
2. Pieczęć Filipa Alzackego, hrabiego Flandrii.
Wg G. Demay, Inventaire des sceaux de la Flandre,
Pans 1873
opisy obszerne i rozwlekłe, ciągnące się przez kilkaset wersów. Poświęcone niezwykłym miastom, pałacom
i grobowcom, wyraźnie wyodrębniały się od narracji, stanowiły hermetycznie zamkniętą w sobie całość. Opi-
sów zaników i pałaców w samych tylko powieściach w 2 połowie XII w. jest ponad pół setki12. Temat ten13
stał się bardzo popularny dzięki powieści arturiańskiej, którą do literatury francuskiej wprowadził Krystian
z Troyes. Także w technice opisu dokonał on zmian iście rewolucyjnych14. Nie opisuje właściwie żadnego
obiektu dla niego samego, ale ze względu na akcję powieści. Zamki znaczą etapy rycerskich wędrówek,
a bohaterowie działają wewnątrz nich, oglądają je, opisują, zbliżają się do nich i oddalają. To oni określają
sposób, w jaki postrzegana jest rzeczywistość; Krystian jest pod tym względem pierwszym europejskim pi-
sarzem-psychologiem. Był on świadom swojej wielkości. Świadczą o tym jego własne wypowiedzi, wplecione
we wstępy do poszczególnych powieści; z tychże jedynie dowiadujemy się o pochodzeniu, dziełach i mecena-
sach poety - reszta jego biografii składa się z hipotez. Pewne jest, że tworzył pomiędzy rokiem 1160 a prze-
łomem lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwunastego wieku. Był najprawdopodobniej klerkiem. Po-
czątkowo związał się z dworem Marii, hrabiny Szampanii, żony Henryka Szczodrego (il. 1), a następnie
Filipa, hrabiego Flandrii (il. 2). Z tym ostatnim Krystian mógł nawiązać znajomość po roku 1181, gdy Filip
przebywał na dworze w Troyes, starając się - zresztą bez skutku - o rękę owdowiałej Marii. Z prologu do
Cligèsa wiadomo, że wcześniej - zapewne w latach sześćdziesiątych - napisał swoje dzieła młodzieńcze;
jakąś powieść O królu Marku i Izoldzie jasnowłosej, kilka francuskich adaptacji z Owidiusza, w tym Philo-
mena (jedyne zachowane spośród juveniliôw, znane tylko z późnej, czternastowiecznej przeróbki). Następnie
12 Słownik opisów zamków w powieści francuskiej znalazł badacza w osobie Vermer-Pardoen, op.cit.
13 Używając terminów Paula Zumthora (za Vermer-Pardoen, op.cit., s. 15) uznaję, że istnieje pewien temat, „temat
zamku", chętnie podejmowany przez wielu powieściopisarzy. Temat ów materializuje się pod piórem każdego z nich w postaci
jednego z „typów", na przykład typu „zamek magiczny", „zamek zaklęty", „zamek opuszczony" itp. Ta materializacja odbywa się
za pomocą zespołu motywów, tworzonych z kolei przez poszczególne słowa. Słów tych jest stosunkowo niewiele, trudno jednak
mówić o absolutnej schematyczności ich użycia.
14 D. Kelly, The Art of Description, [w:] The Legacy of Chrétien de Troyes, Amsterdam, 1987, s. 191-221.