DOI Artikel:
Zalewska, Katarzyna: Świat rozległy i obcy: o średniowiecznych wyobrażeniach krain egzotycznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14246#0066
ŚWIAT ROZLEGŁY I OBCY. O ŚREDNIOWIECZNYCH WYOBRAŻENIACH KRAIN EGZOTYCZNYCH
61
1. Madaba, fragment mozaiki z przedstawieniem planu Jerozolimy, ok. 570.
stość materialną i eschatologiczną-jak w przypadku paraleli Jerozolima ziemska - Jerozolima Niebiańska13.
Najstarszy znany obrazowy przekaz wyglądu Jerozolimy i jej okolic nie jest jednak ilustracją jakiegokolwiek
tekstu. Jest to wykonana najprawdopodobniej około 570 r. mozaika podłogowa z kościoła w Madabie w obec-
nej Jordanii14 (il. 1). Zachowana tylko we fragmentach, ma postać mapy obejmującej pierwotnie Ziemię Świę-
tą, dolny Egipt i zapewne znaczną część Bliskiego Wschodu. Jerozolima została na niej wyróżniona wielko-
ścią i dbałością o oddanie szczegółów topografii. Miasto jest otoczone pierścieniem murów, zaś analiza ujęcia
pozwoliła ustalić, że - mimo niezbędnych uproszczeń - zaznaczono bramę Jaffy i Damasceńską, kościół
Grobu Św., wieżę Dawida, bazylikę na górze Syjon, a także pałac patriarchy1". Niedaleko widnieje Jerycho,
niewielkie miasto otoczone palmami.
Mozaika z Madaby łączy cechy właściwe mapom czy planom z ujęciami znanymi z malarstwa pejzażo-
wego. Po Morzu Martwym i wpadającej do niego rzece płyną łodzie, przez pustynię biegną antylopa i lew,
na wzgórzach można dostrzec pola zbóż i winnice, a wokół osiedli - palmy daktylowe. Chociaż poszczególne
elementy tej kompozycji nie składają się na jednorodny pejzaż, to koncepcja całości świadczy o niewątpliwej
zależności od tradycji rzymskich mozaikowych przedstawień krajobrazowych, z ich skłonnością do oddawa-
nia całej różnorodności otoczenia. W późniejszych przedstawieniach ta tendencja zacznie stopniowo zanikać.
W niezbyt odległej od Madaby miejscowości Um er-Rasas w kościele Św. Stefana znajduje się mozaikowa
posadzka z 785 г., zawierająca wizerunki 15 miast palestyńskich16, schematyczne wszakże i nie oddające
indywidualnych cech tych miejsc. W Jerozolimie, opatrzonej napisem HAGIA POLIS, pośrodku murów
Literatura tego zagadnienia jest zbyt obfita, by ją podawać tu w całości. Na temat skrypturystycznych źródeł tego skoja-
rzenia i jego pierwszych obrazowych realizacji patrz B. Kiihnel, From the Earthly to the Heaventhly Jérusalem. Représentations
of the Holy City in Christian Art of the First Millenium, Rom-Freiburg-Wien 1987; tamże obszerna biblografia. Por. też H. Borger,
Die mittelalterliche Stadt ais Abbild des himmlischen Jérusalem, „Symbolon" II: 1972, s. 21-48; M.-T. Gousset, Un aspect du
symbolism des escensoires romans: La Jérusalem Céleste, „Cahiers Archéologiques" XXX, 1982, s. 81-106; F. Niehoff, Umbi-
licus mundi — Der Nabel der Welt. Jérusalem und das Heilige Grab im Spiegel von Pilgerberichten und Karten, Kreuzziigen und
Reliquiaren, [w:] Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Kunstler der Romanik in Kôln, Koln 1985, t. III, s. 53-72; Jérusalem. Heilige
Stadt der Juden, Christen und Muslime. Begleitschrift zur Ausstellung in Niederrheinischen Muséum der Stadt Duisburg, 2. Màrz
bis 11. Mai 1986; M. Starowieyski, Caelestis itrbs, passim.
14 M. Avi-Jonah, The Madaba Mosaic Map, Jérusalem 1954; Kuhnel, op.cit., s. 89-93.
15 Porównanie widoku Jerozolimy z ówczesnymi opisami oraz topografią rzeczywistego miasta przeprowadził F.E. Peters.
Jérusalem. The Holy City (patrz przyp. 8), passim.
16 M. Piccirillo, Um er-Rasa Kastron Mefasa, La Terra Santa, „Supplemento" XI/XII: 1986, s. 1-32.
61
1. Madaba, fragment mozaiki z przedstawieniem planu Jerozolimy, ok. 570.
stość materialną i eschatologiczną-jak w przypadku paraleli Jerozolima ziemska - Jerozolima Niebiańska13.
Najstarszy znany obrazowy przekaz wyglądu Jerozolimy i jej okolic nie jest jednak ilustracją jakiegokolwiek
tekstu. Jest to wykonana najprawdopodobniej około 570 r. mozaika podłogowa z kościoła w Madabie w obec-
nej Jordanii14 (il. 1). Zachowana tylko we fragmentach, ma postać mapy obejmującej pierwotnie Ziemię Świę-
tą, dolny Egipt i zapewne znaczną część Bliskiego Wschodu. Jerozolima została na niej wyróżniona wielko-
ścią i dbałością o oddanie szczegółów topografii. Miasto jest otoczone pierścieniem murów, zaś analiza ujęcia
pozwoliła ustalić, że - mimo niezbędnych uproszczeń - zaznaczono bramę Jaffy i Damasceńską, kościół
Grobu Św., wieżę Dawida, bazylikę na górze Syjon, a także pałac patriarchy1". Niedaleko widnieje Jerycho,
niewielkie miasto otoczone palmami.
Mozaika z Madaby łączy cechy właściwe mapom czy planom z ujęciami znanymi z malarstwa pejzażo-
wego. Po Morzu Martwym i wpadającej do niego rzece płyną łodzie, przez pustynię biegną antylopa i lew,
na wzgórzach można dostrzec pola zbóż i winnice, a wokół osiedli - palmy daktylowe. Chociaż poszczególne
elementy tej kompozycji nie składają się na jednorodny pejzaż, to koncepcja całości świadczy o niewątpliwej
zależności od tradycji rzymskich mozaikowych przedstawień krajobrazowych, z ich skłonnością do oddawa-
nia całej różnorodności otoczenia. W późniejszych przedstawieniach ta tendencja zacznie stopniowo zanikać.
W niezbyt odległej od Madaby miejscowości Um er-Rasas w kościele Św. Stefana znajduje się mozaikowa
posadzka z 785 г., zawierająca wizerunki 15 miast palestyńskich16, schematyczne wszakże i nie oddające
indywidualnych cech tych miejsc. W Jerozolimie, opatrzonej napisem HAGIA POLIS, pośrodku murów
Literatura tego zagadnienia jest zbyt obfita, by ją podawać tu w całości. Na temat skrypturystycznych źródeł tego skoja-
rzenia i jego pierwszych obrazowych realizacji patrz B. Kiihnel, From the Earthly to the Heaventhly Jérusalem. Représentations
of the Holy City in Christian Art of the First Millenium, Rom-Freiburg-Wien 1987; tamże obszerna biblografia. Por. też H. Borger,
Die mittelalterliche Stadt ais Abbild des himmlischen Jérusalem, „Symbolon" II: 1972, s. 21-48; M.-T. Gousset, Un aspect du
symbolism des escensoires romans: La Jérusalem Céleste, „Cahiers Archéologiques" XXX, 1982, s. 81-106; F. Niehoff, Umbi-
licus mundi — Der Nabel der Welt. Jérusalem und das Heilige Grab im Spiegel von Pilgerberichten und Karten, Kreuzziigen und
Reliquiaren, [w:] Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Kunstler der Romanik in Kôln, Koln 1985, t. III, s. 53-72; Jérusalem. Heilige
Stadt der Juden, Christen und Muslime. Begleitschrift zur Ausstellung in Niederrheinischen Muséum der Stadt Duisburg, 2. Màrz
bis 11. Mai 1986; M. Starowieyski, Caelestis itrbs, passim.
14 M. Avi-Jonah, The Madaba Mosaic Map, Jérusalem 1954; Kuhnel, op.cit., s. 89-93.
15 Porównanie widoku Jerozolimy z ówczesnymi opisami oraz topografią rzeczywistego miasta przeprowadził F.E. Peters.
Jérusalem. The Holy City (patrz przyp. 8), passim.
16 M. Piccirillo, Um er-Rasa Kastron Mefasa, La Terra Santa, „Supplemento" XI/XII: 1986, s. 1-32.