Rocznik Historii Sztuki (23.1998)

ŚWIAT ROZLEGŁY I OBCY. O ŚREDNIOWIECZNYCH WYOBRAŻENIACH KRAIN EGZOTYCZNYCH 69

8. Mapa Palestyny, Rudimentum novitiorum, Lubeka 1475

Dopiero pod koniec średniowiecza daje się zauważyć poszerzenie pola zainteresowań Europejczyków
odwiedzających Ziemię Świętą. Wówczas w ilustracjach do relacji z podróży zaczynają się pojawiać nie tylko
tematy z historii biblijnej, lecz także sceny z życia pielgrzymów, widoki miast odwiedzanych po drodze,
a nawet przedstawienia niechrześcijańskich mieszkańców tych krajów i wydarzenia z ich dziejów. Przykła-
dem tego zjawiska jest zespół 28 miniatur, stanowiących niegdyś zapewne część rękopisu Podróży Johna
z Mandeville (Londyn, British Library, Add. MS 24189)38. Miniatury, wykonane w Czechach około roku
1400, nawiązują swą treścią do przedmowy i pierwszego rozdziału tekstu Mandeville'a, który w owym czasie
miał już tłumaczenie niemieckie, a być może także i czeskie39. Rozdział ten opisywał początek podróży wio-
dącej do Palestyny przez Konstantynopol, wyspy greckie i Syrię. Wśród zachowanych do dziś miniatur brak
jest takich, które ukazywałyby samą Ziemię Świętą. Może to wynikać z faktu, że zespół jest tylko fragmentem
większej całości, ale może też odpowiadać zawartości tekstu: niemiecki tłumacz Podróży, Otto z Diemeringen,
pominął obszerny wstęp Mandeville'a, będący pochwałą tego kraju i zastąpił go własnym wprowadzeniem,
podającym rozmaite powody, dla których ludzie udają się w podróż. Wymienił wśród nich, poza poszukiwa-
niem rycerskich przygód i pobożną pielgrzymką, także chęć poznania cudów świata. Miniatury dowodnie
świadczą, że dla ich autora możliwość zetknięcia się z niezwykłymi zjawiskami była nie mniej ważna niż
religijny aspekt wędrówki. Oprócz kilku scen, ukazujących Mandeville'a i jego towarzyszy w podróży, w cy-
klu znalazły się ilustracje prezentujące odwiedzane przez nich miejsca. Należy do nich widok Konstantynopola
z wielkim posągiem cesarza Justyniana na pierwszym planie (fol. 9v). Stolica Cesarstwa Wschodniego przy-
pomina wyglądem miasta północnoeuropejskie, a kościół Hagia Sophia ma formy zdecydowanie gotyckie.

J. Kràsa, Die Reisen des Ritters John Mandeville. 28 kolorierte Silberstiftzeichnungen von einem Meister des Interna-
tionalen Stils um 1400 im Besitz der British Library London, Munchen 1983.

39 Jego autorem byl Laurentius z Bfezovej, dworzanin Wacława IV. Tłumaczenie powstało zapewne około roku 1410;
Kràsa, Die Reisen..., s. 12-13.