DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0012
6
ANDRZEJ WOZIŃSKI
wcześniejszych publikacjach5. W niniejszej pracy podano wiele szczegółowych ustaleń, popartych materia-
łem źródłowym. Nie zajmowano się importowanymi nastawami niderlandzkimi, gdyż jest to osobne zagad-
nienie, gruntownie opracowane przez Ryszarda Szmydkiego6. Na koniec wypada wspomnieć, iż w tym samym
mniej więcej czasie, co dysertacja, powstała rozprawa doktorska Małgorzaty Kierkus-Prus7. Tematyka, za-
kres chronologiczny i terytorialny pokrywają się częściowo z tymi samymi aspektami pracy, jednakże treści
rozprawy autor nie miał możliwości poznać.
RETABULUM NA OŁTARZU GŁÓWNYM W KOŚCIELE NMP - KONCEPCJA ARTYSTYCZNA
PARTII RZEŹBIONYCH, JEJ ŹRÓDŁA, WARSZTAT, GENEZA STYLU
O okolicznościach powstania tej nastawy ołtarzowej oraz jej twórcy zachowało się wiele przekazów
historycznych. Wykonane w latach 1473-1476, retabulum ołtarza głównego największej świątyni miasta
niedługo stało na miejscu pierwotnego przeznaczenia. Już po upływie niecałych 40 lat od powstania prze-
stało zadowalać gusty gdańszczan. W 1508 r. podjęto starania w Rzymie o list odpustowy, który pozwoliłby
zebrać odpowiednie środki na wzniesienie nowej nastawy. Ten oraz kolejny list z 1516 r. nie zawiodły
oczekiwań: zgromadzono pokaźną sumę na sfinansowanie ogromnego przedsięwzięcia8. Powstał „ein scho-
nes subtiles und kunstreiches werk"9, „welcher gleichen nie gesehen ist"10. Jego twórcą był „meister Michel
ein moler"11. Pracę nad nastawą artysta rozpoczął, jak wynika z przekazu Beyera12, w 1510 г., natomiast
kontrakt podpisano z nim dopiero wiosną 1511 r. Umowa początkowo opiewała na kwotę 2886 grzywien,
w 1512 r. wzrosła do 3386 grzywien, następnie do ponad 7000, a nawet do 13 550 grzywien i 15 groszy za
cały ołtarz13. Niesłychana wysokość finansowych nakładów sprawiła, iż ułożono szyderczy dystych: „Me-
ister Michel hat sich reich gestolen - daher er nu nicht mehr darff molen"14. Zawarty z Mistrzem Michałem
kontrakt należy do najwyższych odnotowanych przez źródła15.
5 A. Woziński, Michał z Augsburga - twórca ołtarza głównego z kościoła N.P Marii w Gdańsku, „Poznańskie Towarzy-
stwo Przyjaciół Nauk. Sprawozdania nr 105 za 1987 r. Wydział Nauk o Sztuce", Poznań 1989; idem, Recepcja rzeźbionych nastaw
niderlandzkich w Prusach Królewskich na początku XVI wieku, „Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Sprawozdania nr 109
za 1991 r. Wydział Nauk o Sztuce", Poznań 1992; idem, Mistrz Paweł, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod
red. S. Gieraszewskiego, t. III, pod red. Z. Nowaka, Gdańsk 1997; idem, Rzeźba XV-XVI wieku, [w:] Aurea Porta
Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV do końca XVIII wieku. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Gdańsku, maj-
sierpień 1997, t. I, Eseje, red. T. Grzybkowska, Gdańsk 1997, s. 99-121.
6 R. Szmydki, Retables anversois en Pologne. Contribution â l'étude des rapports artistiques entre les anciens Pays-Bas
Méridionaux et la région de Gdańsk au début du XVIe siècle, Brussel 1986.
7 M. Kierkus-Prus, Twórczość warsztatów snycerskich w Gdańsku, Elblągu i Toruniu w latach 1485-1525, Kraków 1997
(maszynopis dysertacji doktorskiej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagielońskiego w Krakowie).
8 E. В ótticher, Historisch Kirchen register der grossen Pfarrkirchen in der Rechten Stadt Dantzig S Marien... bis A. 1615,
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, ms. 947 (dalej cyt.: BG PAN), s. 77-78. Okoliczności powstania nowego dzieła są
dość dobrze znane. Na podstawie źródeł omówili je dokładnie: Hirsch, op. cit., s. 208, 442^4-50; J. Prusiewicz, Ołtarz
mariacki z kościoła N. M. Panny w Gdańsku, Poznań 1960 (maszynopis pracy magisterskiej w Bibliotece Instytutu Historii Sztuki
UAM w Poznaniu; tutaj zestawione wypisy ze źródeł); W. Drost, Zur Geschichte des Hochaltars von St. Marien in Danzig
(Sonderdruck aus der Festschrift fur Giinther Grundmann), [b.m.w.], 1962, s. 43-50; idem, Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd.
4, Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschàtze, Stuttgart 1963, s. 86 i п.; В. J а к u b o w s к a, Michel, [w:] Słownik artystów
polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 г.), Warszawa 1993, s. 503-506; idem, Michel [w:] Słownik
biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III, s. 205-207.
9 Christoph Beyers des altem Dantziger Chronik, [w:] Scriptores rerum prussiacarum, Bd. 5, hg. T. Hirsch, M. Tóppen,
E. Strehlke, Leipzig 1889, s. 459.
10 G. M e 1 m a n n, Chronica des landes Preussen. Anno 1548, Gdańsk, Archiwum Państwowe (dalej cyt.: APG), rkps 300. R/
LI/1, s. 805.
" Christoph Beyers..., s. 459.
12 Ibidem, s. 472, przyp. 2.
13 В ótticher, op. cit., s. 77-78, 84-86.
14 Christoph Beyers..., s. 459.
15 Kwestię wynagrodzeń późnośredniowiecznych artystów omawiają m.in.: H. Huth, Kunstler und Werkstatt der Spdtgotik,
Darmstadt 1967, wyd. 2, s. 29-30, przyp. 48-51; A. Z i ornecka, Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku
XVI wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej", X, 1976, s. 46, przyp. 189; por. też zestawienie kosztów południowoniemieckich nastaw,
M. В a x a n d a 11, The Limewood Sculptors of Renaissance Germany, New Haven, London 1980, s. 62-63, tabl. 36; P. S t r i e d e r,
Zur Struktur der spdtgotischen Werkstatt, [w:] Der Schwabacher Hochałtar. Internationales Kolloquium anldsslich der Restaurie-
rung. Schwabach, 30. Juni - 2. Juli 1981, Bayerisches Landesamt fur Denkmalpflege, Arbeitsheft 11, Munchen 1982, s. 27-28.
ANDRZEJ WOZIŃSKI
wcześniejszych publikacjach5. W niniejszej pracy podano wiele szczegółowych ustaleń, popartych materia-
łem źródłowym. Nie zajmowano się importowanymi nastawami niderlandzkimi, gdyż jest to osobne zagad-
nienie, gruntownie opracowane przez Ryszarda Szmydkiego6. Na koniec wypada wspomnieć, iż w tym samym
mniej więcej czasie, co dysertacja, powstała rozprawa doktorska Małgorzaty Kierkus-Prus7. Tematyka, za-
kres chronologiczny i terytorialny pokrywają się częściowo z tymi samymi aspektami pracy, jednakże treści
rozprawy autor nie miał możliwości poznać.
RETABULUM NA OŁTARZU GŁÓWNYM W KOŚCIELE NMP - KONCEPCJA ARTYSTYCZNA
PARTII RZEŹBIONYCH, JEJ ŹRÓDŁA, WARSZTAT, GENEZA STYLU
O okolicznościach powstania tej nastawy ołtarzowej oraz jej twórcy zachowało się wiele przekazów
historycznych. Wykonane w latach 1473-1476, retabulum ołtarza głównego największej świątyni miasta
niedługo stało na miejscu pierwotnego przeznaczenia. Już po upływie niecałych 40 lat od powstania prze-
stało zadowalać gusty gdańszczan. W 1508 r. podjęto starania w Rzymie o list odpustowy, który pozwoliłby
zebrać odpowiednie środki na wzniesienie nowej nastawy. Ten oraz kolejny list z 1516 r. nie zawiodły
oczekiwań: zgromadzono pokaźną sumę na sfinansowanie ogromnego przedsięwzięcia8. Powstał „ein scho-
nes subtiles und kunstreiches werk"9, „welcher gleichen nie gesehen ist"10. Jego twórcą był „meister Michel
ein moler"11. Pracę nad nastawą artysta rozpoczął, jak wynika z przekazu Beyera12, w 1510 г., natomiast
kontrakt podpisano z nim dopiero wiosną 1511 r. Umowa początkowo opiewała na kwotę 2886 grzywien,
w 1512 r. wzrosła do 3386 grzywien, następnie do ponad 7000, a nawet do 13 550 grzywien i 15 groszy za
cały ołtarz13. Niesłychana wysokość finansowych nakładów sprawiła, iż ułożono szyderczy dystych: „Me-
ister Michel hat sich reich gestolen - daher er nu nicht mehr darff molen"14. Zawarty z Mistrzem Michałem
kontrakt należy do najwyższych odnotowanych przez źródła15.
5 A. Woziński, Michał z Augsburga - twórca ołtarza głównego z kościoła N.P Marii w Gdańsku, „Poznańskie Towarzy-
stwo Przyjaciół Nauk. Sprawozdania nr 105 za 1987 r. Wydział Nauk o Sztuce", Poznań 1989; idem, Recepcja rzeźbionych nastaw
niderlandzkich w Prusach Królewskich na początku XVI wieku, „Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Sprawozdania nr 109
za 1991 r. Wydział Nauk o Sztuce", Poznań 1992; idem, Mistrz Paweł, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod
red. S. Gieraszewskiego, t. III, pod red. Z. Nowaka, Gdańsk 1997; idem, Rzeźba XV-XVI wieku, [w:] Aurea Porta
Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV do końca XVIII wieku. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Gdańsku, maj-
sierpień 1997, t. I, Eseje, red. T. Grzybkowska, Gdańsk 1997, s. 99-121.
6 R. Szmydki, Retables anversois en Pologne. Contribution â l'étude des rapports artistiques entre les anciens Pays-Bas
Méridionaux et la région de Gdańsk au début du XVIe siècle, Brussel 1986.
7 M. Kierkus-Prus, Twórczość warsztatów snycerskich w Gdańsku, Elblągu i Toruniu w latach 1485-1525, Kraków 1997
(maszynopis dysertacji doktorskiej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagielońskiego w Krakowie).
8 E. В ótticher, Historisch Kirchen register der grossen Pfarrkirchen in der Rechten Stadt Dantzig S Marien... bis A. 1615,
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, ms. 947 (dalej cyt.: BG PAN), s. 77-78. Okoliczności powstania nowego dzieła są
dość dobrze znane. Na podstawie źródeł omówili je dokładnie: Hirsch, op. cit., s. 208, 442^4-50; J. Prusiewicz, Ołtarz
mariacki z kościoła N. M. Panny w Gdańsku, Poznań 1960 (maszynopis pracy magisterskiej w Bibliotece Instytutu Historii Sztuki
UAM w Poznaniu; tutaj zestawione wypisy ze źródeł); W. Drost, Zur Geschichte des Hochaltars von St. Marien in Danzig
(Sonderdruck aus der Festschrift fur Giinther Grundmann), [b.m.w.], 1962, s. 43-50; idem, Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd.
4, Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschàtze, Stuttgart 1963, s. 86 i п.; В. J а к u b o w s к a, Michel, [w:] Słownik artystów
polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 г.), Warszawa 1993, s. 503-506; idem, Michel [w:] Słownik
biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III, s. 205-207.
9 Christoph Beyers des altem Dantziger Chronik, [w:] Scriptores rerum prussiacarum, Bd. 5, hg. T. Hirsch, M. Tóppen,
E. Strehlke, Leipzig 1889, s. 459.
10 G. M e 1 m a n n, Chronica des landes Preussen. Anno 1548, Gdańsk, Archiwum Państwowe (dalej cyt.: APG), rkps 300. R/
LI/1, s. 805.
" Christoph Beyers..., s. 459.
12 Ibidem, s. 472, przyp. 2.
13 В ótticher, op. cit., s. 77-78, 84-86.
14 Christoph Beyers..., s. 459.
15 Kwestię wynagrodzeń późnośredniowiecznych artystów omawiają m.in.: H. Huth, Kunstler und Werkstatt der Spdtgotik,
Darmstadt 1967, wyd. 2, s. 29-30, przyp. 48-51; A. Z i ornecka, Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku
XVI wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej", X, 1976, s. 46, przyp. 189; por. też zestawienie kosztów południowoniemieckich nastaw,
M. В a x a n d a 11, The Limewood Sculptors of Renaissance Germany, New Haven, London 1980, s. 62-63, tabl. 36; P. S t r i e d e r,
Zur Struktur der spdtgotischen Werkstatt, [w:] Der Schwabacher Hochałtar. Internationales Kolloquium anldsslich der Restaurie-
rung. Schwabach, 30. Juni - 2. Juli 1981, Bayerisches Landesamt fur Denkmalpflege, Arbeitsheft 11, Munchen 1982, s. 27-28.