Rocznik Historii Sztuki (27.2002)

Rocznik Historii S/tuki, tom XXVII
Wydawnictwo Neriton, 2002

ANDRZEJ WOZIŃSKI
(UNIWERSYTET GDAŃSKI)

MICHAŁ Z AUGSBURGA, MISTRZ PAWEŁ I EPILOG GOTYCKIEJ RZEŹBY GDAŃSKIEJ

Studiując dzieje sztuki w Gdańsku, nie sposób nie zwrócić baczniejszej uwagi na dzieła Michała z Augs-
burga i Mistrza Pawła, które u schyłku średniowiecza i progu czasów nowożytnych należały do najbardziej
prestiżowych fundacji w mieście. Z jednej strony, były one świadectwem świetności miasta, ambicji i okre-
ślonych upodobań estetycznych elity gdańszczan, z drugiej zaś, wśród zachowanych współczesnych im prac
wyróżniają się poziomem wykonania i swoistymi walorami formalnostylistycznymi. Imiona obu artystów
pojawiają się na kartach wielu różnego rodzaju publikacji, od opracowań naukowych po przewodniki, tym-
czasem analiza dzieł nasuwa jednak spostrzeżenia, pozwalające wyrazić opinię, że historyczno-artystyczne
rozpoznanie ich twórczości jest niepełne i pozostawia miejsce na nowe wnioski i hipotezy. Fakt ten uzasad-
nia podjęcie próby rewizji dotychczasowych ustaleń i rzucenia nowego światła na kwestie atrybucyjne,
genezę form i stylu oraz zagadnienia oddziaływania sztuki obu artystów1. Co do samego zestawienia doko-
nań Michała z Augsburga i Mistrza Pawła, nie jest ono zabiegiem pozbawionym głębszych podstaw. Łączy-
ły ich nie tylko czas i miejsce, lecz twórczość obu miała podobne źródła, wzajem się splatała i przyczyniła
się do uformowania lokalnego środowiska rzeźbiarzy o konkretnej orientacji artystycznej.

Późnogotycka sztuka gdańska, w tym rzeźba, pojawiła się w polu zainteresowania badaczy przed po-
łową XIX w. Od momentu opublikowania dzieła Theodora Hirscha2, które do dzisiaj zajmuje kluczowe
miejsce w historiografii artystycznej Gdańska, powstało wiele prac, poruszających zagadnienia późnogotyc-
kiej rzeźby, wśród nich pionierskie Paula Abramowskiego i Willy Drosta3, dotyczące Mistrza Pawła i Mi-
chała z Augsburga. Mimo to wyłaniający się z dotychczasowej literatury obraz rzeźby gdańskiej początków
XVI w. jest nieostry4. Na podstawie własnych badań mogę stwierdzić, iż niektóre dzieła pozostają prawie
nieznane; wiele z nich rozpoznano na poziomie, odpowiadającym co najwyżej potrzebom inwentaryzator-
skim. Pewne rzeźby doczekały się wszechstronniej szych opracowań, lecz nie wszystkie ustalenia zachowały
aktualność. Wyniki badań nad rzeźbą gdańską schyłku gotyku uwzględniono już w skrótowej formie we

1 Niniejszy tekst jest nieco zmienionym, zaktualizowanym fragmentem jednego z rozdziałów mojej rozprawy doktorskiej
Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, złożonej w 1996 r. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
i obronionej w 1997 r. Promotorem pracy była nieodżałowana prof. dr hab. Alicja Karłowska-Kamzowa, której ogromna wiedza,
opieka i bezgraniczna życzliwość w istotnym stopniu wpłynęły na ostateczny kształt dysertacji. Uprzejme podziękowania za wni-
kliwą lekturę oraz wiele cennych uwag składam recenzentom prof. dr hab. Andrzejowi Grzybkowskiemu i prof. dr hab. Adamowi
S. Labudzie.

2 Th. Hirsch, Die Oberpfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und ihren Beziehungen zum kirchlichen
Leben Danzig, Bd. 1-2, Danzig 1843-1847.

3 Prace obu badaczy przywołuję w dalszej części rozprawy przy omawianiu poszczególnych dzieł i zagadnień.

4 Stan badań nad rzeźbą późnogotycką w Gdańsku omawiam dokładnie w cytowanej wyżej rozprawie doktorskiej, która
zaopatrzona jest w pełny katalog rzeźb wraz z kompletną bibliografią.