DOI Artikel:
Jakubowska, Agata: Feministyczne interwencje Griseldy Pollock
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0032
26
AGATA JAKUBOWSKA
stycznej, „które nadal zamieszkują XIX stulecie z jego burżuazyjną problematyką równych praw" (PT,
s. 163). Odcina się więc na przykład od działań dążących do uzyskania równego statusu kobiet i mężczyzn.
Jej praca wyrasta z rozpoznania rzeczywistych problemów dostrzeganych w praktyce społecznej i studiach
nad kulturą; dąży do ich rozwiązania, ale raczej chodzi tu o dokonanie przemian w obrębie wiedzy i praktyk
kulturowych. Pollock bardzo uważa, by polityczne analizy języka i podmiotowości nie zmieniły się w de-
batę na temat stylów pisania i autoprezentacji (PT, s. 167). Dba o to, by nie doprowadzić do odpolitycznie-
nia działań feministycznych historyczek sztuki i uczynienia z nich „metodologicznego lukru na torcie dys-
cypliny" (PT, s. 174). „Formułowanie teorii nie stanowi intelektualnego ćwiczenia, dalekiego od politycznych
konieczności i przeznaczonego do terroryzowania niewtajemniczonych. Przeciwnie, jest ono niezbywalnym
elementem praktyki politycznej" (PT, s. 174).
Praca Pollock to „praca-w-toku" (work-in-progress). Nie mamy tu do czynienia z raz obraną metodą,
która ma służyć raz wytyczonym celom. Cel widziany w szerokiej perspektywie jest niezmienny - cały czas
chodzi o rewolucję w wiedzy, destabilizację tego, co uniwersalne (a w rzeczywistości, jak twierdzą feminist-
ki, fallocentryczne) i znalezienie miejsca dla partykularnego. W sensie węższym cele ulegają przekształce-
niom w zależności od sytuacji, co pociąga za sobą zmianę metod. Jednak nie ma to służyć lepszemu pozna-
niu „prawdy" - raczej każdy wybór uznawany jest przez nią jako mający konsekwencje polityczne.
„Podejmowane przeze mnie podróże teoretyczne - pisze Pollock - mają stały punkt odniesienia. Są testo-
wane ze względu na kwestie i priorytety polityczne: dlaczego ważne jest - z uwagi na aktualną konfigurację
władzy - podjęcie tych właśnie badań, napisanie właśnie tego referatu, właśnie tej książki?" (PT, s. 170).
FEMINISTYCZNE INTERWENCJE W HISTORII SZTUKI
„Historia sztuki jako forma wiedzy stanowi zatem artykulację władzy" (PT, s. 170) - przekonanie to
leży u podstawy niemal wszystkich artykułów i książek Pollock. Wielokrotnie podkreśla w nich, że historia
sztuki jako nauka (nazywana przez nią art history w odróżnieniu od history ofart, przez którą rozumie pole
badań tej dziedziny) jest praktyką ideologiczną, a nie neutralną, obiektywną aktywnością badawczą2. Rozu-
mie przez to, że jest ona określonym sposobem widzenia i interpretowania sztuki, który odzwierciedla (za-
zwyczaj nieświadomie) relacje społeczne i równocześnie przyczynia się do ich utrzymania. Służy interesom
pewnej grupy społecznej, określonej przez płeć, rasę i klasę, uwydatniając jej wartości i sposób widzenia
świata. Tak rozumiane pole historii sztuki staje się jednym z obszarów zainteresowania Pollock. Dokonuje
ona interwencji w historię sztuki tworzoną przez zachodnioeuropejskie i amerykańskie uniwersytety, muzea
i wydawnictwa. Historię sztuki traktowaną przez nią (oraz inne feministyczne badaczki) jako taką, która
zarówno odzwierciedla, jak i utwierdza fallocentryczny (i rasistowski) porządek społeczny.
Jedna z pierwszych książek Pollock - Old Mistresses (wydana w 1981 r. wspólnie z Rozsiką Parker)
- to przykład takich właśnie interwencyjnych działań, podobnie jak napisana siedem lat później Vision and
Différence, w której zostają powtórzone główne pomysły autorki w polemice z historią sztuki. Obie powsta-
ły w pewnym sensie jako odpowiedź na słynny tekst Lindy Nochlin Dlaczego nie było wielkich artystek?,
opublikowany po raz pierwszy w 1971 r. i uznawany za zapoczątkowujący feministyczną historię sztuki3.
Nochlin, odpowiadając na postawione przez siebie w tytule pytanie, podważyła zasadność używania kate-
gorii „wielki artysta", tym samym zachęcając do zmiany paradygmatu historii sztuki. Początkowo ta zachęta
nie spotkała się z szerszym odzewem feministycznych badaczek, które skupiły swoją uwagę na odnajdywa-
niu tworzących kobiet i dokumentowaniu ich dorobku. Dopiero wspomniane prace Pollock są pełną odpo-
wiedzią na wezwanie Nochlin i rozwinięciem niektórych sformułowanych przez nią tez. Co ciekawe, róż-
nica kilku lat między wydaniem Old Mistresses i Vision and Différence nie zmieniła przekonania Pollock,
że „jak dotąd feministyczna historia sztuki odrzucała konieczną konfrontację z ideologiami i praktykami
" Pollock korzysta z pojęcia ideologii wypracowanego przez Louisa Althussera, który rozumie ją jako złożony zespół społecz-
nych praktyk i systemów reprezentacji mających polityczne konsekwencje. Takich, które tworzą nie tylko znaczenia, ale i podmioty
owych znaczeń.
1 L. N о с h 1 i n, Why Have There Been No Great Women Artists, [w:] Women, Art, and Power and Other Essays, Londyn:
Thames and Hudson, 1994; polskie tłumaczenie: Dlaczego nie było wielkich artystek?, tłum. B. L i m a n o w s к a, „OSKa". 3,
1999, s. 52-56.
AGATA JAKUBOWSKA
stycznej, „które nadal zamieszkują XIX stulecie z jego burżuazyjną problematyką równych praw" (PT,
s. 163). Odcina się więc na przykład od działań dążących do uzyskania równego statusu kobiet i mężczyzn.
Jej praca wyrasta z rozpoznania rzeczywistych problemów dostrzeganych w praktyce społecznej i studiach
nad kulturą; dąży do ich rozwiązania, ale raczej chodzi tu o dokonanie przemian w obrębie wiedzy i praktyk
kulturowych. Pollock bardzo uważa, by polityczne analizy języka i podmiotowości nie zmieniły się w de-
batę na temat stylów pisania i autoprezentacji (PT, s. 167). Dba o to, by nie doprowadzić do odpolitycznie-
nia działań feministycznych historyczek sztuki i uczynienia z nich „metodologicznego lukru na torcie dys-
cypliny" (PT, s. 174). „Formułowanie teorii nie stanowi intelektualnego ćwiczenia, dalekiego od politycznych
konieczności i przeznaczonego do terroryzowania niewtajemniczonych. Przeciwnie, jest ono niezbywalnym
elementem praktyki politycznej" (PT, s. 174).
Praca Pollock to „praca-w-toku" (work-in-progress). Nie mamy tu do czynienia z raz obraną metodą,
która ma służyć raz wytyczonym celom. Cel widziany w szerokiej perspektywie jest niezmienny - cały czas
chodzi o rewolucję w wiedzy, destabilizację tego, co uniwersalne (a w rzeczywistości, jak twierdzą feminist-
ki, fallocentryczne) i znalezienie miejsca dla partykularnego. W sensie węższym cele ulegają przekształce-
niom w zależności od sytuacji, co pociąga za sobą zmianę metod. Jednak nie ma to służyć lepszemu pozna-
niu „prawdy" - raczej każdy wybór uznawany jest przez nią jako mający konsekwencje polityczne.
„Podejmowane przeze mnie podróże teoretyczne - pisze Pollock - mają stały punkt odniesienia. Są testo-
wane ze względu na kwestie i priorytety polityczne: dlaczego ważne jest - z uwagi na aktualną konfigurację
władzy - podjęcie tych właśnie badań, napisanie właśnie tego referatu, właśnie tej książki?" (PT, s. 170).
FEMINISTYCZNE INTERWENCJE W HISTORII SZTUKI
„Historia sztuki jako forma wiedzy stanowi zatem artykulację władzy" (PT, s. 170) - przekonanie to
leży u podstawy niemal wszystkich artykułów i książek Pollock. Wielokrotnie podkreśla w nich, że historia
sztuki jako nauka (nazywana przez nią art history w odróżnieniu od history ofart, przez którą rozumie pole
badań tej dziedziny) jest praktyką ideologiczną, a nie neutralną, obiektywną aktywnością badawczą2. Rozu-
mie przez to, że jest ona określonym sposobem widzenia i interpretowania sztuki, który odzwierciedla (za-
zwyczaj nieświadomie) relacje społeczne i równocześnie przyczynia się do ich utrzymania. Służy interesom
pewnej grupy społecznej, określonej przez płeć, rasę i klasę, uwydatniając jej wartości i sposób widzenia
świata. Tak rozumiane pole historii sztuki staje się jednym z obszarów zainteresowania Pollock. Dokonuje
ona interwencji w historię sztuki tworzoną przez zachodnioeuropejskie i amerykańskie uniwersytety, muzea
i wydawnictwa. Historię sztuki traktowaną przez nią (oraz inne feministyczne badaczki) jako taką, która
zarówno odzwierciedla, jak i utwierdza fallocentryczny (i rasistowski) porządek społeczny.
Jedna z pierwszych książek Pollock - Old Mistresses (wydana w 1981 r. wspólnie z Rozsiką Parker)
- to przykład takich właśnie interwencyjnych działań, podobnie jak napisana siedem lat później Vision and
Différence, w której zostają powtórzone główne pomysły autorki w polemice z historią sztuki. Obie powsta-
ły w pewnym sensie jako odpowiedź na słynny tekst Lindy Nochlin Dlaczego nie było wielkich artystek?,
opublikowany po raz pierwszy w 1971 r. i uznawany za zapoczątkowujący feministyczną historię sztuki3.
Nochlin, odpowiadając na postawione przez siebie w tytule pytanie, podważyła zasadność używania kate-
gorii „wielki artysta", tym samym zachęcając do zmiany paradygmatu historii sztuki. Początkowo ta zachęta
nie spotkała się z szerszym odzewem feministycznych badaczek, które skupiły swoją uwagę na odnajdywa-
niu tworzących kobiet i dokumentowaniu ich dorobku. Dopiero wspomniane prace Pollock są pełną odpo-
wiedzią na wezwanie Nochlin i rozwinięciem niektórych sformułowanych przez nią tez. Co ciekawe, róż-
nica kilku lat między wydaniem Old Mistresses i Vision and Différence nie zmieniła przekonania Pollock,
że „jak dotąd feministyczna historia sztuki odrzucała konieczną konfrontację z ideologiami i praktykami
" Pollock korzysta z pojęcia ideologii wypracowanego przez Louisa Althussera, który rozumie ją jako złożony zespół społecz-
nych praktyk i systemów reprezentacji mających polityczne konsekwencje. Takich, które tworzą nie tylko znaczenia, ale i podmioty
owych znaczeń.
1 L. N о с h 1 i n, Why Have There Been No Great Women Artists, [w:] Women, Art, and Power and Other Essays, Londyn:
Thames and Hudson, 1994; polskie tłumaczenie: Dlaczego nie było wielkich artystek?, tłum. B. L i m a n o w s к a, „OSKa". 3,
1999, s. 52-56.