DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0060
54
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
w 1819 r. w czasie rozprzedaży królewskiej kolekcji sztuki, wraz z innymi kupowanymi wówczas przez
niego rzeźbami37. Modelem do rzeźby był prawdopodobnie wykonany przez Monaldiego w gipsie biust Jana
III Sobieskiego wysokości 25 cali (ok. 63,5 cm), w 1795 r. znajdujący się w pracowni artysty na Zamku
Królewskim w Warszawie38.
Dotychczas nie zauważono, że dziełem Monaldiego był też najpewniej stojący w 1777 r. w sali Audien-
cjonalnej biust Katarzyny II. W pracowni artysty znajdowały się bowiem dwa popiersia imperatorowej w gipsie
(„Catharine II Imp. des Russie par Monaldi. Buste") i jedno w terakocie, które były zapewne modelami do
tej rzeźby39. Oba wykonane przez Monaldiego popiersia (wraz z pozostałymi - Henryka IV i Elżbiety kró-
lowej Anglii, zakupionymi za granicą) zostały wymienione w inwentarzu z 1782 r.40 W czasie rozprzedaży
królewskiej kolekcji biusty Henryka IV, Jana III Sobieskiego i Katarzyny II znajdowały się w Małym Te-
atrze w Łazienkach41,, skąd we wrześniu 1817 r. wizerunki Jana III i Henryka IV przewieziono do pałacu
Pod Blachą42.
Równocześnie z popiersiami przeznaczonymi do sali Audiencjonalnej Zamku Królewskiego Monaldi
wykuł w kamieniu posągi Zefira i Flory, ustawione na fasadzie pałacu Myślewickiego w Łazienkach, w ni-
szach po obu stronach wejścia. Figurę Flory (il. 1) umieszczono tam we wrześniu 1777 r.43, a stanowiącą jej
pendant statuę Zefira (ił. 2) w 1778 r.44, oba posągi malowano w marcu 1779 r.45 W pracowni Monaldiego
znajdowały się modele obu figur wykonane w terakocie46. Według niektórych przypuszczeń pierwotnie za-
z pałacu Mniszchów w Wiśniowcu na Wołyniu, zostało nabyte na aukcji w Paryżu przez Józefa Potockiego do pałacu w Antoni-
nach, a w 1934 r. zakupione do zbiorów wawelskich od syna Józefa, Romana Potockiego. S. Swierz-Zaleski, Przewodnik po
jubileuszowej wystawie epoki króla Jana III w zamku królewskim na Wawelu od 15 lipca do 30 września 1933, w dwustu pięćdzie-
sięciolecie odsieczy wiedeńskiej, Kraków 1933, s. 36 (bez atrybucji Monaldiemu); Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 67; Zbiory
Zamku Królewskiego na Wawelu, wstęp J. Szabłowski, Warszawa 1974, s. 18, s. 397 poz. 112; Wschód w zbiorach wawelskich.
Przewodnik, oprać. J.T. Petrus, M. Piątkiewicz-Dereniowa, M. Piwocka, Kraków 1976, s. 53; Chwalą i sława Jana
III w sztuce i literaturze XVII-XX w. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej, wrzesień-gru-
dzień 1983, Warszawa 1983, s. 202 poz. 156a; Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, pod red. J. Szabłowskiego, Warszawa
1990, s. 236, poz. 73.
37 Znana nam wzmianka z 28 sierpnia 1819 r. wśród kupowanych wówczas przez Mniszcha rzeźb nie wymienia wprawdzie
popiersia Sobieskiego, jest ona jednak zatytułowana jako „kontynuacja" kupionych przez niego przedmiotów (m.in.: AGAD, Archi-
wum J. Poniatowskiego, nr 510: Akta o charakterze administracyjnym, dotyczące różnych ruchomości po królu Stanisławie Augu-
ście, m.in. marmury, brązy, 1796-1821, s. 300). Popiersie to mogło zostać przewiezione do Paryża w latach 50. XIX w. przez
Andrzeja Mniszcha, syna Karola Filipa, wraz z innymi dziełami sztuki wówczas wywożonymi tam przez niego z Wiśniowca.
Proweniencja rzeźby nie jest jednak do końca jasna. Wprawdzie została ona odnotowana w pałacu w Antoninach wraz z dwoma
innymi biustami kupionymi przez Mniszcha w 1819 r. z królewskiej kolekcji jako pochodząca z Wiśniowca - „Wieś Ilustrowana",
1911, nr 11 (listopad), s. 5: „marmurowe, nabyte z Wiśniowca popiersie Sobieskiego i obu Poniatowskich, króla i prymasa". Jednak
w latach 70. XIX w. wszystkie trzy biusty znajdowały się jeszcze w Wiśniowcu (popiersie Sobieskiego określono wówczas, zapew-
ne błędnie, jako rzeźbę „dłuta Pietrowskiego", sprowadzoną do Wiśniowca przez hrabiego Platera, a więc dopiero w latach 60.
XIX w. - F.M. Eysymont, Na zamku wiśniowieckim, „Kłosy", 1877, nr 634, s. 119), więc rzeźba ta nie mogła znajdować się
jeszcze wówczas w Paryżu.
38 Odnotowany w: AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 68; nr 203, s. 44. Też: nr 204: Katalog przedmiotów znajdu-
jących się w Królewskiej Akademii (Atelier) malarstwa, rzeźby i architektury, niedatowany, s. 14. Biust ten przeszedł następnie do
kolekcji odlewów gipsowych Uniwersytetu Warszawskiego (Z. В a t o w s к i, Rzeźby artystów Stanisława Augusta w zbiorze odle-
wów gipsowych Uniwersytetu Warszawskiego, „Przegląd Warszawski", 2, 1922, nr 14, s. 188), a stamtąd do zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie.
39 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 204, s. 20.
40 AGAD, Zbiór Popielów, nr 231: Bâtiments et Jardins ad 31 IX 1782, k. 330v. (Notte des figures, groupes et vases de
marbre, de bronze et de biscuit appartenant à S. M., 1782).
41 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 1086: Specyfikacje i wykazy [...] ruchomości z masy spadkowej po Stanisławie Au-
guście i po księciu Józefie Poniatowskim..., s. 50, 52.
42 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 509, s. 134. Popiersia Jana III i Henryka IV zostały wymienione też w: Biblioteka
Ossolińskich we Wrocławiu [dalej cyt.: Bibl. Ossol.], rkps 5712/Ш: Inwentarz obrazów, miniatur, marmurów, bronzów, stemplów
i innych rzeczy z różnych inwentarzów zebranych po śp. królu Stanisławie Auguście pozostałych, spisany w Warszawie dnia
28 maja 1819, s. 77.
43 AGAD, Archiwum Kameralne, nr IIJ7385, к. 11; AGAD, Zbiór Popielów, nr 231, k. 20v. (Rapport général des Fabriques
depuis le Г Avril jusqu'au 31 Xbre 1777), jako dzieło Monaldiego.
44 AGAD, Zbiór Popielów, к. 60v. (Rapport général des Bâtisses pour l'Année 1778), bez podania autora.
45 AGAD, Archiwum Kameralne, nr 111/395, к. 6.
46 Dwie figury z terakoty: Zefir wysokości 20 cali (ok. 50 cm), wykonany przez Monaldiego i Flora wysokości 22 cali
(ok. 56 cm), przy której nie podano autora, znajdujące się na Zamku w pracowni Monaldiego odnotowano w inwentarzach:
AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 95, 96; nr 203, s. 47; nr 204, s. 17, 26; nr 206: Notte des Tableaux, Estampes,
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
w 1819 r. w czasie rozprzedaży królewskiej kolekcji sztuki, wraz z innymi kupowanymi wówczas przez
niego rzeźbami37. Modelem do rzeźby był prawdopodobnie wykonany przez Monaldiego w gipsie biust Jana
III Sobieskiego wysokości 25 cali (ok. 63,5 cm), w 1795 r. znajdujący się w pracowni artysty na Zamku
Królewskim w Warszawie38.
Dotychczas nie zauważono, że dziełem Monaldiego był też najpewniej stojący w 1777 r. w sali Audien-
cjonalnej biust Katarzyny II. W pracowni artysty znajdowały się bowiem dwa popiersia imperatorowej w gipsie
(„Catharine II Imp. des Russie par Monaldi. Buste") i jedno w terakocie, które były zapewne modelami do
tej rzeźby39. Oba wykonane przez Monaldiego popiersia (wraz z pozostałymi - Henryka IV i Elżbiety kró-
lowej Anglii, zakupionymi za granicą) zostały wymienione w inwentarzu z 1782 r.40 W czasie rozprzedaży
królewskiej kolekcji biusty Henryka IV, Jana III Sobieskiego i Katarzyny II znajdowały się w Małym Te-
atrze w Łazienkach41,, skąd we wrześniu 1817 r. wizerunki Jana III i Henryka IV przewieziono do pałacu
Pod Blachą42.
Równocześnie z popiersiami przeznaczonymi do sali Audiencjonalnej Zamku Królewskiego Monaldi
wykuł w kamieniu posągi Zefira i Flory, ustawione na fasadzie pałacu Myślewickiego w Łazienkach, w ni-
szach po obu stronach wejścia. Figurę Flory (il. 1) umieszczono tam we wrześniu 1777 r.43, a stanowiącą jej
pendant statuę Zefira (ił. 2) w 1778 r.44, oba posągi malowano w marcu 1779 r.45 W pracowni Monaldiego
znajdowały się modele obu figur wykonane w terakocie46. Według niektórych przypuszczeń pierwotnie za-
z pałacu Mniszchów w Wiśniowcu na Wołyniu, zostało nabyte na aukcji w Paryżu przez Józefa Potockiego do pałacu w Antoni-
nach, a w 1934 r. zakupione do zbiorów wawelskich od syna Józefa, Romana Potockiego. S. Swierz-Zaleski, Przewodnik po
jubileuszowej wystawie epoki króla Jana III w zamku królewskim na Wawelu od 15 lipca do 30 września 1933, w dwustu pięćdzie-
sięciolecie odsieczy wiedeńskiej, Kraków 1933, s. 36 (bez atrybucji Monaldiemu); Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 67; Zbiory
Zamku Królewskiego na Wawelu, wstęp J. Szabłowski, Warszawa 1974, s. 18, s. 397 poz. 112; Wschód w zbiorach wawelskich.
Przewodnik, oprać. J.T. Petrus, M. Piątkiewicz-Dereniowa, M. Piwocka, Kraków 1976, s. 53; Chwalą i sława Jana
III w sztuce i literaturze XVII-XX w. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej, wrzesień-gru-
dzień 1983, Warszawa 1983, s. 202 poz. 156a; Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, pod red. J. Szabłowskiego, Warszawa
1990, s. 236, poz. 73.
37 Znana nam wzmianka z 28 sierpnia 1819 r. wśród kupowanych wówczas przez Mniszcha rzeźb nie wymienia wprawdzie
popiersia Sobieskiego, jest ona jednak zatytułowana jako „kontynuacja" kupionych przez niego przedmiotów (m.in.: AGAD, Archi-
wum J. Poniatowskiego, nr 510: Akta o charakterze administracyjnym, dotyczące różnych ruchomości po królu Stanisławie Augu-
ście, m.in. marmury, brązy, 1796-1821, s. 300). Popiersie to mogło zostać przewiezione do Paryża w latach 50. XIX w. przez
Andrzeja Mniszcha, syna Karola Filipa, wraz z innymi dziełami sztuki wówczas wywożonymi tam przez niego z Wiśniowca.
Proweniencja rzeźby nie jest jednak do końca jasna. Wprawdzie została ona odnotowana w pałacu w Antoninach wraz z dwoma
innymi biustami kupionymi przez Mniszcha w 1819 r. z królewskiej kolekcji jako pochodząca z Wiśniowca - „Wieś Ilustrowana",
1911, nr 11 (listopad), s. 5: „marmurowe, nabyte z Wiśniowca popiersie Sobieskiego i obu Poniatowskich, króla i prymasa". Jednak
w latach 70. XIX w. wszystkie trzy biusty znajdowały się jeszcze w Wiśniowcu (popiersie Sobieskiego określono wówczas, zapew-
ne błędnie, jako rzeźbę „dłuta Pietrowskiego", sprowadzoną do Wiśniowca przez hrabiego Platera, a więc dopiero w latach 60.
XIX w. - F.M. Eysymont, Na zamku wiśniowieckim, „Kłosy", 1877, nr 634, s. 119), więc rzeźba ta nie mogła znajdować się
jeszcze wówczas w Paryżu.
38 Odnotowany w: AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 68; nr 203, s. 44. Też: nr 204: Katalog przedmiotów znajdu-
jących się w Królewskiej Akademii (Atelier) malarstwa, rzeźby i architektury, niedatowany, s. 14. Biust ten przeszedł następnie do
kolekcji odlewów gipsowych Uniwersytetu Warszawskiego (Z. В a t o w s к i, Rzeźby artystów Stanisława Augusta w zbiorze odle-
wów gipsowych Uniwersytetu Warszawskiego, „Przegląd Warszawski", 2, 1922, nr 14, s. 188), a stamtąd do zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie.
39 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 204, s. 20.
40 AGAD, Zbiór Popielów, nr 231: Bâtiments et Jardins ad 31 IX 1782, k. 330v. (Notte des figures, groupes et vases de
marbre, de bronze et de biscuit appartenant à S. M., 1782).
41 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 1086: Specyfikacje i wykazy [...] ruchomości z masy spadkowej po Stanisławie Au-
guście i po księciu Józefie Poniatowskim..., s. 50, 52.
42 AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 509, s. 134. Popiersia Jana III i Henryka IV zostały wymienione też w: Biblioteka
Ossolińskich we Wrocławiu [dalej cyt.: Bibl. Ossol.], rkps 5712/Ш: Inwentarz obrazów, miniatur, marmurów, bronzów, stemplów
i innych rzeczy z różnych inwentarzów zebranych po śp. królu Stanisławie Auguście pozostałych, spisany w Warszawie dnia
28 maja 1819, s. 77.
43 AGAD, Archiwum Kameralne, nr IIJ7385, к. 11; AGAD, Zbiór Popielów, nr 231, k. 20v. (Rapport général des Fabriques
depuis le Г Avril jusqu'au 31 Xbre 1777), jako dzieło Monaldiego.
44 AGAD, Zbiór Popielów, к. 60v. (Rapport général des Bâtisses pour l'Année 1778), bez podania autora.
45 AGAD, Archiwum Kameralne, nr 111/395, к. 6.
46 Dwie figury z terakoty: Zefir wysokości 20 cali (ok. 50 cm), wykonany przez Monaldiego i Flora wysokości 22 cali
(ok. 56 cm), przy której nie podano autora, znajdujące się na Zamku w pracowni Monaldiego odnotowano w inwentarzach:
AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 95, 96; nr 203, s. 47; nr 204, s. 17, 26; nr 206: Notte des Tableaux, Estampes,