DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0070
64
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
Mały posążek Chronosa z zegarem („La pendule représentant le temps qui soutient le globe par Monaldi")
Stanisław August wymienił w lutym 1797 r. między przedmiotami, które kazał sobie przesłać do Petersbur-
ga (do czego ostatecznie nie doszło, rzeźba do dziś znajduje się w pałacu w Łazienkach)74.
Monaldi jako artysta nadworny pozostający w służbie Stanisława Augusta realizował przede wszyst-
kim zamówienia królewskie, ale kilkakrotnie za zgodą króla pracował też dla innych zleceniodawców. Ta-
kimi dziełami wykonanymi poza kręgiem królewskiego mecenatu były dwa pomniki nagrobne - ukończony
w 1780 r. nagrobek prymasa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego (zmarłego w 1784 r.) w kościele parafial-
nym św. Jakuba w Skierniewicach75 i wykonywany w 1784 r. pomnik Andrzeja Stanisława Kostki Młodzie-
jowskiego (zmarłego w 1780 г.), kanclerza wielkiego koronnego, biskupa poznańskiego i warszawskiego,
przeznaczony do kolegiaty św. Jana w Warszawie, a ustawiony ostatecznie w kościele w Słubicach koło
Gostynina76. Pomnik Ostrowskiego, sygnowany: JACOBUS MONALDI/ROMANUS INVEN. ET/FECIT
A0 MDCCLXXX, został zamówiony przez samego prymasa i być może to jego model stał w pracowni
Monaldiego w 1778 r. (il. 6)77. Ma on formę obelisku, przy którym stojąca w kontrapoście uskrzydlona
marmurowa personifikacja Sławy (il. 7) (dawniej ze złoconą trąbą w uniesionej ręce) prezentuje wykonany
ze złoconego brązu medalion w laurowej ramie z popiersiowym portretem zmarłego, ustawiony na urnie
z napisem „Resurgam" (il. 8); przy urnie siedzi zapłakane putto (dawniej trzymające pochodnię), a w zwień-
czeniu umieszczono mitrę książęcą, emblematy władzy prymasowskiej i kartusz z herbem Grzymała.
Wykonywany niedługo po nim nagrobek Młodziejowskiego został zamówiony przez warszawską ka-
pitułę. W sierpniu 1784 r. Bacciarelli powiadamiał króla, że Monaldi przed ukończeniem tego pomnika nie
będzie mógł wykonywać innych prac78; w tym samym roku artysta wyznaczył plenipotenta do prowadzenia
spraw z prałatem kolegiaty warszawskiej Andrzejem Reptowskim79. Nie wiadomo, czy nagrobek został
przez Monaldiego ukończony, w każdym razie z niewyjaśnionych powodów nie ustawiono go w warszaw-
skiej kolegiacie, do której był przeznaczony i gdzie biskup został pochowany. Przez kilkanaście lat pozosta-
wał w niezmontowanych częściach do dyspozycji kapituły i dopiero po 1796 r. kupił go spowinowacony ze
zmarłym biskupem Józef Andrzej Mikorski, podkomorzy gostyniński, i ustawił w kościele w Słubicach,
w swoich dobrach. W stojącym tam nagrobku dziełem Monaldiego jest z pewnością rzeźba figuralna, wy-
kuta w marmurze białym: nadnaturalnej wielkości posąg kobiety w antykizowanej szacie (il. 9), medalion
z popiersiowym portretem zmarłego (il. 10) i figurka płaczącego putta z siedzącym obok orłem, a może
także partie odlane w brązie - kartusz z herbem Korab i insygniami biskupimi oraz rama medalionu. Obudo-
wa pomnika i sarkofag, wykonane z krajowego „marmuru" czarnego, pochodzą najpewniej z czasu ustawiania
Archiwum Polskiej Akademii Nauk [dalej cyt.: Arch. PAN], III-2: Zespół Z. Batowskiego, teka q-l, wypisy z rękopisów
Biblioteki Krasińskich, s. 17, nota króla z 10 lutego 1797 r. (Note des tableaux que Je veux garder qui doivent être encaissés). Też:
W. Tatarkiewicz, Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta, Lwów-Warszawa 1925, s. 119; T. M a ń к o w s к i, Galerja
Stanisława Augusta, Lwów 1932, s. 188; Tatarkiewicz, Łazienki..., s. 132. O wysłaniu do Grodna małego Chronosa król pisał
do Bacciarellego też wcześniej, 18 grudnia 1795 r. - por.: idem, Pięć studiów..., s. 164.
75 O nagrobku por.: F. В а с с i ar e 11 i, op. cit., s. 169;Sobieszczański, Wiadomości..., s. 219; ThB, t. 25, s. 55; Kac z -
m ar z у к, Rzeźby nagrobkowe..., s. 78-80; Katalog zabytków sztuki w Polsce [dalej cyt.: KZSP], t. 2, Województwo łódzkie, pod
red. J.Z. Łozińskiego, Warszawa 1954, s. 348; S. Lorentz, Skierniewice w okresie klasycyzmu, „Kwartalnik Architektury
i Urbanistyki", 6, 1961, z. 1, s. 12, 14 oraz: idem, Efraim Szreger..., s. 97, 214-217 (autor pisze, że nagrobek został wykonany
według projektu Efraima Szregera - czemu wydaje się przeczyć zwrot w sygnaturze „invenit et fecit" odnoszący się do Monaldie-
go; zauważa też, że podobną koncepcję pomnika w barokowej jeszcze wersji przedstawia wzniesiony również według projektu
Szregera pomnik prymasa Komorowskiego w kolegiacie w Łowiczu). Nagrobek prymasa Ostrowskiego był naśladowany przez
twórcę wykonanego około 1790 r. pomnika protegowanego i przyjaciela prymasa Ostrowskiego, Kazimierza Lipskiego, w Choczu
w Wielkopolsce (Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań
1969, s. 193). O pomniku Ostrowskiego też: Badach, op. cit., s. 115.
76 O nagrobku: Kaczmarzyk, Rzeźby nagrobkowe..., s. 73-78; też wzmianki w: ThB, t. 25, s. 55; KZSP, t. 10, Wojewódz-
two warszawskie, pod red. I. Galickiej i H. S y g i e t y ń s к i ej, z. 3, Powiat gostyniński, Warszawa 1975, s. XII-XIII, 32;
Badach, op. cit., s. 114-115.
77 Ten być może nagrobek wymienia В er n o u 11 i, op. cit., s. 444: „[Zamek Królewski, 12 października 1778 г.] Najładniej-
szą pracą rzeźbiarską, jaką widziałem w pracowni pana Monaldiego, był piękny model grobowca zmarłego ostatnio księcia pryma-
sa Potockiego [...]", myląc Ostrowskiego z Potockim, i nie wiedząc, że zamówił on sobie pomnik za życia.
78 AGAD, Zbiór Popielów, nr 368: Actes sur les bâtiments et jardins 1783-1787, t. 3, к. 22 (Ordre laissé à M: Bacciarelli le
26. Août 1784).
79 H. Łopaciński, Kilka szczegółów o Mateuszu Tokarskim. Przyczynki do dziejów malarstwa polskiego za Stanisława
Augusta, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce", 7, 1902, szp. CCLXVI, przyp. 9.
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
Mały posążek Chronosa z zegarem („La pendule représentant le temps qui soutient le globe par Monaldi")
Stanisław August wymienił w lutym 1797 r. między przedmiotami, które kazał sobie przesłać do Petersbur-
ga (do czego ostatecznie nie doszło, rzeźba do dziś znajduje się w pałacu w Łazienkach)74.
Monaldi jako artysta nadworny pozostający w służbie Stanisława Augusta realizował przede wszyst-
kim zamówienia królewskie, ale kilkakrotnie za zgodą króla pracował też dla innych zleceniodawców. Ta-
kimi dziełami wykonanymi poza kręgiem królewskiego mecenatu były dwa pomniki nagrobne - ukończony
w 1780 r. nagrobek prymasa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego (zmarłego w 1784 r.) w kościele parafial-
nym św. Jakuba w Skierniewicach75 i wykonywany w 1784 r. pomnik Andrzeja Stanisława Kostki Młodzie-
jowskiego (zmarłego w 1780 г.), kanclerza wielkiego koronnego, biskupa poznańskiego i warszawskiego,
przeznaczony do kolegiaty św. Jana w Warszawie, a ustawiony ostatecznie w kościele w Słubicach koło
Gostynina76. Pomnik Ostrowskiego, sygnowany: JACOBUS MONALDI/ROMANUS INVEN. ET/FECIT
A0 MDCCLXXX, został zamówiony przez samego prymasa i być może to jego model stał w pracowni
Monaldiego w 1778 r. (il. 6)77. Ma on formę obelisku, przy którym stojąca w kontrapoście uskrzydlona
marmurowa personifikacja Sławy (il. 7) (dawniej ze złoconą trąbą w uniesionej ręce) prezentuje wykonany
ze złoconego brązu medalion w laurowej ramie z popiersiowym portretem zmarłego, ustawiony na urnie
z napisem „Resurgam" (il. 8); przy urnie siedzi zapłakane putto (dawniej trzymające pochodnię), a w zwień-
czeniu umieszczono mitrę książęcą, emblematy władzy prymasowskiej i kartusz z herbem Grzymała.
Wykonywany niedługo po nim nagrobek Młodziejowskiego został zamówiony przez warszawską ka-
pitułę. W sierpniu 1784 r. Bacciarelli powiadamiał króla, że Monaldi przed ukończeniem tego pomnika nie
będzie mógł wykonywać innych prac78; w tym samym roku artysta wyznaczył plenipotenta do prowadzenia
spraw z prałatem kolegiaty warszawskiej Andrzejem Reptowskim79. Nie wiadomo, czy nagrobek został
przez Monaldiego ukończony, w każdym razie z niewyjaśnionych powodów nie ustawiono go w warszaw-
skiej kolegiacie, do której był przeznaczony i gdzie biskup został pochowany. Przez kilkanaście lat pozosta-
wał w niezmontowanych częściach do dyspozycji kapituły i dopiero po 1796 r. kupił go spowinowacony ze
zmarłym biskupem Józef Andrzej Mikorski, podkomorzy gostyniński, i ustawił w kościele w Słubicach,
w swoich dobrach. W stojącym tam nagrobku dziełem Monaldiego jest z pewnością rzeźba figuralna, wy-
kuta w marmurze białym: nadnaturalnej wielkości posąg kobiety w antykizowanej szacie (il. 9), medalion
z popiersiowym portretem zmarłego (il. 10) i figurka płaczącego putta z siedzącym obok orłem, a może
także partie odlane w brązie - kartusz z herbem Korab i insygniami biskupimi oraz rama medalionu. Obudo-
wa pomnika i sarkofag, wykonane z krajowego „marmuru" czarnego, pochodzą najpewniej z czasu ustawiania
Archiwum Polskiej Akademii Nauk [dalej cyt.: Arch. PAN], III-2: Zespół Z. Batowskiego, teka q-l, wypisy z rękopisów
Biblioteki Krasińskich, s. 17, nota króla z 10 lutego 1797 r. (Note des tableaux que Je veux garder qui doivent être encaissés). Też:
W. Tatarkiewicz, Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta, Lwów-Warszawa 1925, s. 119; T. M a ń к o w s к i, Galerja
Stanisława Augusta, Lwów 1932, s. 188; Tatarkiewicz, Łazienki..., s. 132. O wysłaniu do Grodna małego Chronosa król pisał
do Bacciarellego też wcześniej, 18 grudnia 1795 r. - por.: idem, Pięć studiów..., s. 164.
75 O nagrobku por.: F. В а с с i ar e 11 i, op. cit., s. 169;Sobieszczański, Wiadomości..., s. 219; ThB, t. 25, s. 55; Kac z -
m ar z у к, Rzeźby nagrobkowe..., s. 78-80; Katalog zabytków sztuki w Polsce [dalej cyt.: KZSP], t. 2, Województwo łódzkie, pod
red. J.Z. Łozińskiego, Warszawa 1954, s. 348; S. Lorentz, Skierniewice w okresie klasycyzmu, „Kwartalnik Architektury
i Urbanistyki", 6, 1961, z. 1, s. 12, 14 oraz: idem, Efraim Szreger..., s. 97, 214-217 (autor pisze, że nagrobek został wykonany
według projektu Efraima Szregera - czemu wydaje się przeczyć zwrot w sygnaturze „invenit et fecit" odnoszący się do Monaldie-
go; zauważa też, że podobną koncepcję pomnika w barokowej jeszcze wersji przedstawia wzniesiony również według projektu
Szregera pomnik prymasa Komorowskiego w kolegiacie w Łowiczu). Nagrobek prymasa Ostrowskiego był naśladowany przez
twórcę wykonanego około 1790 r. pomnika protegowanego i przyjaciela prymasa Ostrowskiego, Kazimierza Lipskiego, w Choczu
w Wielkopolsce (Z. Ostrowska-Kębłowska, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań
1969, s. 193). O pomniku Ostrowskiego też: Badach, op. cit., s. 115.
76 O nagrobku: Kaczmarzyk, Rzeźby nagrobkowe..., s. 73-78; też wzmianki w: ThB, t. 25, s. 55; KZSP, t. 10, Wojewódz-
two warszawskie, pod red. I. Galickiej i H. S y g i e t y ń s к i ej, z. 3, Powiat gostyniński, Warszawa 1975, s. XII-XIII, 32;
Badach, op. cit., s. 114-115.
77 Ten być może nagrobek wymienia В er n o u 11 i, op. cit., s. 444: „[Zamek Królewski, 12 października 1778 г.] Najładniej-
szą pracą rzeźbiarską, jaką widziałem w pracowni pana Monaldiego, był piękny model grobowca zmarłego ostatnio księcia pryma-
sa Potockiego [...]", myląc Ostrowskiego z Potockim, i nie wiedząc, że zamówił on sobie pomnik za życia.
78 AGAD, Zbiór Popielów, nr 368: Actes sur les bâtiments et jardins 1783-1787, t. 3, к. 22 (Ordre laissé à M: Bacciarelli le
26. Août 1784).
79 H. Łopaciński, Kilka szczegółów o Mateuszu Tokarskim. Przyczynki do dziejów malarstwa polskiego za Stanisława
Augusta, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce", 7, 1902, szp. CCLXVI, przyp. 9.