DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augusta
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0072
66
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
Od końca lat 80. XVIII w. Monaldi zaangażowany był w prace prowadzone w letniej rezydencji króla
w Łazienkach. Dekorowano tam wówczas wnętrze królewskiego teatru w Starej Pomarańczami, umieszcza-
jąc przy ścianach widowni między pilastrami osiem naturalnej wielkości posągów kobiet w antykizowanych
szatach trzymających świeczniki, wykonanych w stiuku. Modele tych figur robił w glinie w 1787 r. na
zlecenie króla Le Brun (razem z modelami dwóch grup rzeźbiarskich do dekoracji tejże sali, o których nie
wiadomo czy zostały zrealizowane) i w tym samym roku posągi zaczął wykonywać Monaldi przy pomocy
Le Bruna85. W następnym roku do pomocy Monaldiemu włączono Staggiego, co potwierdzają kwity wypłat
z sierpnia 1788 r.86, i ustawiono posągi w teatrze, gdzie stoją do dziś.
W 1791 r. Monaldi wykonywał w stiuku dwa kominki w „nowej sali" pałacu w Łazienkach87. Wspo-
minając o nich król w liście do Mateusza Tokarskiego z 6 lipca 1791 r. wydał dyspozycję wyrzeźbienia
przez Monaldiego popiersia „nieboszczki Gutakowskiej", co dotyczyło zapewne zmarłej w 1790 r. Teresy
z Sobolewskich Gutakowskiej (spowinowaconej z Elżbietą Grabowską, morganatyczną żoną króla)88. O rzeźbie
tej nie mamy ponadto żadnych informacji - nie wiadomo, czy została wykonana.
Działalność artystyczna Monaldiego w pierwszej połowie lat 90. XVIII w. koncentrowała się na deko-
racji Rotundy w Pałacu Na Wodzie w Łazienkach. Ustawiono tam wówczas cztery posągi królów Polski,
odkute w białym marmurze według rysunkowych szkiców i modeli Le Bruna. Wykonano je w oparciu
o ustalenia ikonograficzne opracowane w latach 60. tego stulecia dla niezrealizowanych posągów monarchów
mających zdobić salę Senatu na Zamku Królewskim89. Monaldi w 1793 r. wyrzeźbił stojącą w Rotundzie statuę
Kazimierza Wielkiego90 (il. 11 ) (pozostałe figury - Zygmunta Starego, Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego
wykonali Le Brun, Pinck i Staggi). Sprawa odkuwania przez artystę tego posągu przewijała się często w ko-
respondencji króla z Bacciarellim. W dyspozycji działań planowanych na 1793 r. Stanisław August polecił,
aby Monaldi rozpoczął pracę przy odkuwaniu posągów monarchów według szkiców Le Bruna91; w kwietniu
85 AGAD, Zbiór Popielów, nr 368, k. 121-121v. (Notte relative aux travaux dans les Attéliers des sculpteurs dans le courant
de 1787, raport z 1 lutego 1787 г.); na dokument ten zwrócił uwagę Tatarkiewicz, Rządy..., s. 56, podkreślając, że Le Brun
dawał modele do figur, a Monaldi był wykonawcą jego pomysłów. Por. też: AGAD, Zbiór Popielów, nr 368, k. 130v. list Józefa
Duhamela do króla z 2 kwietnia 1787 r. (cytowany też przez A. Ryszkiewicza w recenzji z pracy В. Кró 1-Kaczorow-
skiej, Łazienkowski teatr w Pomarańczami, Warszawa 1961 w: „Pamiętnik Teatralny", 11, 1962, nr 3-4, s. 554). Ryszkiewicz
zwraca tu też uwagę na list Duhamela z 1 czerwca 1787 г., w którym krytykuje on te rzeźby, pisząc, że lepiej byłoby gdyby
wykonano je z drewna i pomalowano na biało, nadając im wygląd marmuru (AGAD, Zbiór Popielów, nr 368, k. 141-14lv.).
86 AGAD, Archiwum Kameralne, nr III/448, plik „Depenses diverses 1788", к. 134; też: AGAD, Zbiór Popielów, rkps 389,
s. 220, 224 (Rapport des Bâtisses. Orangerie, Théâtre etc., 1788 г.), 225 (Etat général de la dépense des Bâtisses pour le mois d'Août
1788). O rzeźbach w teatrze w Starej Pomarańczami por.: Tatarkiewicz, Pięć studiów..., s. 90; Mańkowski, Rzeźby zbioru...,
s. 67 i 74 (autor identyfikuje Staggiego z Giovachinem); Tatarkiewicz, Łazienki..., s. 128; К r ó 1-Ka с z o r o w s к a, op. cit., s. 35,
38, 52, 58, 59, 95 (autorka za wykonawcę dekoracji wnętrza teatru uważa Pietra Staggiego, współpracującego z Monaldim), s. 78,
81 (autorka cytuje archiwalia ze Zbioru Popielów, rkps 389, s. 220 i 225). Kwiatkowski, Łazienki..., s. 175 i Kwiatkowska,
op. cit., s. 268 łączą posągi w teatrze z Piętro Staggim; Kwiatkowski, Stanisław August..., s. 209 uważa je za dzieło Giovachina
Staggiego. O posągach też wzmianka z początku lat 90. XVIII w. w: For ti a de Piles, Boiseglin de Ke r d u, op. cit., s. 685.
Autorem posągów był najpewniej Francesco Maria Staggi - kwestia ta zostanie szerzej omówiona w dalszej części pracy.
87 Za te prace otrzymał w lipcu 1791 r. 6 dukatów (czerwonych złotych) i 4 zł, a ponadto 25 zł i 7,5 gr za materiał i prace
przygotowawcze - AGAD, Archiwum Kameralne, nr III/463, k. 210, 211 (plik „Depenses divers").
88 Łopaciński, Kilka szczegółów..., szp. CCLXIV-CCLXVI; powtarza to: Mańkowski, Rzeźby zbioru..., 1948, s. 68.
O popiersiu Gutakowskiej też: ThB, t. 25, s. 55. Rzeźby tej dotyczy ustęp w liście króla do Bacciarellego: „Pani generałowa
Grabowska chciałaby mieć popiersie śp. pani Gutakowskiej; obiecałem, że jej dostarczę kawał marmuru [...]" (M.R. [M. Radzi-
wiłł], Arkadiana. Z papierów ostatniej wojewodziny wileńskiej Heleny z Przezdzieckich ks. Radziwitłowej [Przyczynek do historyi
obyczajów i życia towarzyskiego w Polsce], „Przegląd Polski", t. 79, 1886, s. 336).
89 Batów s ki, Rzeźby..., s. 28; Rottermund, op. cit., s. 93-95.
90 Posąg Kazimierza Wielkiego, wysokości 72 cali (ok. 183 cm), wyceniony na 1000 dukatów, został wymieniony w 1795 r.
jako dzieło Monaldiego w katalogu królewskiego zbioru rzeźb (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 9); też: AGAD, Inten-
dent Łazienek Królewskich, nr 89, s. 18; nr 90, s. 18 (inwentarz Łazienek z 1832 г.). Też: F. Bacciarelli, op. cit., s. 170
(omyłkowo jako posąg Jana Kazimierza); Sobieszczański, Wiadomości..., s. 268; Słownik geograficzny..., t. 5, Warszawa
1884, s. 620; „Biesiada Literacka", 1913, nr 17 (26 IV), s. 334; Tatarkiewicz, Rządy..., s. 57; L. Ni e m o j e w s к i, Łazienki
Królewskie oraz znajdujące się w nich dzieła sztuki, Warszawa 1922, s. 48; P r z e z d z i e с к i, op. cit., s. 273; S. Dunin-Kar-
wicki, Pałac Łazienkowski w Warszawie, Lwów-Warszawa 1930, s. 60; ThB, t. 25, s. 55; Dany sz-Fles żarowa, Koło-
dziejczyk, op. cit., s. 233; Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 67; Ta t а г к i e w i с z, Łazienki..., s. 48; К а с z m a r z у к, Rzeźba
polska..., s. 43, poz. 96; Kwiatkowski, Stanisław August..., s. 203; Kwiatkowska, op. cit., s. 270.
91 BN, rkps 3291/2: Korespondencja Marcella Bacciarellego z królem Stanisławem Augustem z lat 1796-1798, k. 308v., to
samo: rkps 3292, k. 176v. (Travaux à faire à Łazienki dans le cours de l'Année 1793); na dokument ten powołuje się Tatarkie-
wicz, Rządy..., s. 56.
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
Od końca lat 80. XVIII w. Monaldi zaangażowany był w prace prowadzone w letniej rezydencji króla
w Łazienkach. Dekorowano tam wówczas wnętrze królewskiego teatru w Starej Pomarańczami, umieszcza-
jąc przy ścianach widowni między pilastrami osiem naturalnej wielkości posągów kobiet w antykizowanych
szatach trzymających świeczniki, wykonanych w stiuku. Modele tych figur robił w glinie w 1787 r. na
zlecenie króla Le Brun (razem z modelami dwóch grup rzeźbiarskich do dekoracji tejże sali, o których nie
wiadomo czy zostały zrealizowane) i w tym samym roku posągi zaczął wykonywać Monaldi przy pomocy
Le Bruna85. W następnym roku do pomocy Monaldiemu włączono Staggiego, co potwierdzają kwity wypłat
z sierpnia 1788 r.86, i ustawiono posągi w teatrze, gdzie stoją do dziś.
W 1791 r. Monaldi wykonywał w stiuku dwa kominki w „nowej sali" pałacu w Łazienkach87. Wspo-
minając o nich król w liście do Mateusza Tokarskiego z 6 lipca 1791 r. wydał dyspozycję wyrzeźbienia
przez Monaldiego popiersia „nieboszczki Gutakowskiej", co dotyczyło zapewne zmarłej w 1790 r. Teresy
z Sobolewskich Gutakowskiej (spowinowaconej z Elżbietą Grabowską, morganatyczną żoną króla)88. O rzeźbie
tej nie mamy ponadto żadnych informacji - nie wiadomo, czy została wykonana.
Działalność artystyczna Monaldiego w pierwszej połowie lat 90. XVIII w. koncentrowała się na deko-
racji Rotundy w Pałacu Na Wodzie w Łazienkach. Ustawiono tam wówczas cztery posągi królów Polski,
odkute w białym marmurze według rysunkowych szkiców i modeli Le Bruna. Wykonano je w oparciu
o ustalenia ikonograficzne opracowane w latach 60. tego stulecia dla niezrealizowanych posągów monarchów
mających zdobić salę Senatu na Zamku Królewskim89. Monaldi w 1793 r. wyrzeźbił stojącą w Rotundzie statuę
Kazimierza Wielkiego90 (il. 11 ) (pozostałe figury - Zygmunta Starego, Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego
wykonali Le Brun, Pinck i Staggi). Sprawa odkuwania przez artystę tego posągu przewijała się często w ko-
respondencji króla z Bacciarellim. W dyspozycji działań planowanych na 1793 r. Stanisław August polecił,
aby Monaldi rozpoczął pracę przy odkuwaniu posągów monarchów według szkiców Le Bruna91; w kwietniu
85 AGAD, Zbiór Popielów, nr 368, k. 121-121v. (Notte relative aux travaux dans les Attéliers des sculpteurs dans le courant
de 1787, raport z 1 lutego 1787 г.); na dokument ten zwrócił uwagę Tatarkiewicz, Rządy..., s. 56, podkreślając, że Le Brun
dawał modele do figur, a Monaldi był wykonawcą jego pomysłów. Por. też: AGAD, Zbiór Popielów, nr 368, k. 130v. list Józefa
Duhamela do króla z 2 kwietnia 1787 r. (cytowany też przez A. Ryszkiewicza w recenzji z pracy В. Кró 1-Kaczorow-
skiej, Łazienkowski teatr w Pomarańczami, Warszawa 1961 w: „Pamiętnik Teatralny", 11, 1962, nr 3-4, s. 554). Ryszkiewicz
zwraca tu też uwagę na list Duhamela z 1 czerwca 1787 г., w którym krytykuje on te rzeźby, pisząc, że lepiej byłoby gdyby
wykonano je z drewna i pomalowano na biało, nadając im wygląd marmuru (AGAD, Zbiór Popielów, nr 368, k. 141-14lv.).
86 AGAD, Archiwum Kameralne, nr III/448, plik „Depenses diverses 1788", к. 134; też: AGAD, Zbiór Popielów, rkps 389,
s. 220, 224 (Rapport des Bâtisses. Orangerie, Théâtre etc., 1788 г.), 225 (Etat général de la dépense des Bâtisses pour le mois d'Août
1788). O rzeźbach w teatrze w Starej Pomarańczami por.: Tatarkiewicz, Pięć studiów..., s. 90; Mańkowski, Rzeźby zbioru...,
s. 67 i 74 (autor identyfikuje Staggiego z Giovachinem); Tatarkiewicz, Łazienki..., s. 128; К r ó 1-Ka с z o r o w s к a, op. cit., s. 35,
38, 52, 58, 59, 95 (autorka za wykonawcę dekoracji wnętrza teatru uważa Pietra Staggiego, współpracującego z Monaldim), s. 78,
81 (autorka cytuje archiwalia ze Zbioru Popielów, rkps 389, s. 220 i 225). Kwiatkowski, Łazienki..., s. 175 i Kwiatkowska,
op. cit., s. 268 łączą posągi w teatrze z Piętro Staggim; Kwiatkowski, Stanisław August..., s. 209 uważa je za dzieło Giovachina
Staggiego. O posągach też wzmianka z początku lat 90. XVIII w. w: For ti a de Piles, Boiseglin de Ke r d u, op. cit., s. 685.
Autorem posągów był najpewniej Francesco Maria Staggi - kwestia ta zostanie szerzej omówiona w dalszej części pracy.
87 Za te prace otrzymał w lipcu 1791 r. 6 dukatów (czerwonych złotych) i 4 zł, a ponadto 25 zł i 7,5 gr za materiał i prace
przygotowawcze - AGAD, Archiwum Kameralne, nr III/463, k. 210, 211 (plik „Depenses divers").
88 Łopaciński, Kilka szczegółów..., szp. CCLXIV-CCLXVI; powtarza to: Mańkowski, Rzeźby zbioru..., 1948, s. 68.
O popiersiu Gutakowskiej też: ThB, t. 25, s. 55. Rzeźby tej dotyczy ustęp w liście króla do Bacciarellego: „Pani generałowa
Grabowska chciałaby mieć popiersie śp. pani Gutakowskiej; obiecałem, że jej dostarczę kawał marmuru [...]" (M.R. [M. Radzi-
wiłł], Arkadiana. Z papierów ostatniej wojewodziny wileńskiej Heleny z Przezdzieckich ks. Radziwitłowej [Przyczynek do historyi
obyczajów i życia towarzyskiego w Polsce], „Przegląd Polski", t. 79, 1886, s. 336).
89 Batów s ki, Rzeźby..., s. 28; Rottermund, op. cit., s. 93-95.
90 Posąg Kazimierza Wielkiego, wysokości 72 cali (ok. 183 cm), wyceniony na 1000 dukatów, został wymieniony w 1795 r.
jako dzieło Monaldiego w katalogu królewskiego zbioru rzeźb (AGAD, Arch. J. Poniatowskiego, nr 220, s. 9); też: AGAD, Inten-
dent Łazienek Królewskich, nr 89, s. 18; nr 90, s. 18 (inwentarz Łazienek z 1832 г.). Też: F. Bacciarelli, op. cit., s. 170
(omyłkowo jako posąg Jana Kazimierza); Sobieszczański, Wiadomości..., s. 268; Słownik geograficzny..., t. 5, Warszawa
1884, s. 620; „Biesiada Literacka", 1913, nr 17 (26 IV), s. 334; Tatarkiewicz, Rządy..., s. 57; L. Ni e m o j e w s к i, Łazienki
Królewskie oraz znajdujące się w nich dzieła sztuki, Warszawa 1922, s. 48; P r z e z d z i e с к i, op. cit., s. 273; S. Dunin-Kar-
wicki, Pałac Łazienkowski w Warszawie, Lwów-Warszawa 1930, s. 60; ThB, t. 25, s. 55; Dany sz-Fles żarowa, Koło-
dziejczyk, op. cit., s. 233; Mańkowski, Rzeźby zbioru..., s. 67; Ta t а г к i e w i с z, Łazienki..., s. 48; К а с z m a r z у к, Rzeźba
polska..., s. 43, poz. 96; Kwiatkowski, Stanisław August..., s. 203; Kwiatkowska, op. cit., s. 270.
91 BN, rkps 3291/2: Korespondencja Marcella Bacciarellego z królem Stanisławem Augustem z lat 1796-1798, k. 308v., to
samo: rkps 3292, k. 176v. (Travaux à faire à Łazienki dans le cours de l'Année 1793); na dokument ten powołuje się Tatarkie-
wicz, Rządy..., s. 56.