DOI Artikel:
Jaworski, Piotr: Antyk w Królikarni: architektura i zbiory artystyczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0233
ANTYK W KRÓLIKARNI. ARCHITEKTURA I ZBIORY ARTYSTYCZNE
227
DZIEŁA SZTUKI ANTYCZNEJ W KRÓLIKARNI
Zbiór starożytności stworzony przez Helenę i Michała Hieronima Radziwiłłów z Nieborowa był naj-
większym tego rodzaju w Polsce końca XVIII i początku XIX w.163 Także najciekawszym, jeśli chodzi
0 miejsce, jakie zajął antyk w programie założenia ogrodowego w Arkadii. Starożytne oryginały lub kopie
1 imitacje zabytków antycznych zapełniały nie tylko słynny ogród Heleny Radziwiłłowej i jego antykizujące
budowle164, ale także zakupiony w 1773 r. pałac w Warszawie przy ul. Przechodniej165, nabyty rok później
wraz z rozległymi dobrami pałac w Nieborowie166 oraz pałac w Królikarni pod Warszawą167. Starożytniczej
kolekcji Radziwiłłów, obejmującej dzieła rzeźby, ceramiki, drobnej plastyki, numizmatyki i gliptyki168, to-
warzyszyły bogate zbiory nowożytnego malarstwa, grafiki i rzemiosła artystycznego169 oraz przeniesiona do
Królikarni niezwykle cenna biblioteka, zawierająca m.in. opisy podróży po Włoszech, Grecji i Bliskim
Wschodzie, książki z rycinami przedstawiającymi widoki starożytnej architektury i dzieł sztuki oraz ilustro-
wane przewodniki po europejskich galeriach i muzeach170.
Pasję kolekcjonerską i zainteresowanie starożytnością wykazywał zarówno M. H. Radziwiłł, jak i jego
żona, jednak trzon kolekcji starożytności tworzony był w Arkadii przez księżnę171, książę zaś gromadził
przede wszystkim kolekcję dzieł sztuki nowożytnej, księgozbiór i zbiór numizmatyczny obejmujący m.in.
ponad tysiąc monet i medali antycznych172. Znany jest też częściowo niewielki zbiór gemm M. H. Radziwiłła173,
obejmujący być może oryginały antyczne. Zapewne przy pomocy żony wyposażał też książę w „antyki"
pałace w Warszawie i Królikarni.
W tym miejscu wypada zatrzymać się przy warszawskim pałacu, w którym jeszcze przed 1831 r.174
umieszczono dość przypadkowy zbiór kopii i imitacji dzieł starożytnych. W „dolnych pokojach" ekspono-
wano m.in. odlewy gipsowe rzeźb: Fauna (trzy egzemplarze), Ariadny i biustu Apollina Belwederskiego,
„5 figurek gipsowych popsutych" oraz grupę Satyra z Nimfą, Bachusa i Meleagra „z gliny wypalonej",
a także „nimfę wychodzącą z kąpieli, z marmuru Carrara" i „przykładkę z alabastra, z głową meduzy".
Zabytki antycznej gliptyki reprezentowane były przez kosztowny (90 złp.) zbiór „Potes de Souffre tirées de
Pierres gravées par le plus famieux artiste de Г antiquité tant Grecsque Romains, recueillies d'un amateur
de Part antique w 6 pudełkach a w każdym po 2 pudełka" oraz „Gemmę antiche 1 pudełko w siarce odlane
- sztuk 60". Dolne pokoje zdobiły obrazy i ryciny, przedstawiające m.in. „Dolce Gemme Antiche w czterech
163 T. M i ко с к i, Collection de la princesse Radziwiłł. Les monuments antiques et antiquisants d'Arcadie et du château de
Nieborów [Archiwum Filologiczne KNoKA PAN LII], Wrocław 1995, s. 46. Ostatnio: Et in Arcadia ego. Muzeum księżny Heleny
Radziwiłłowej. Katalog wystawy w Świątyni Diany w Arkadii. Maj-wrzesień 2001, red. T. M i ко с ki, W. Piwkowski, War-
szawa 2001.
164 Ibidem, s. 7-33.
165 APRN, rkps 138 (drugi egzemplarz: AGAD, ARN, sygn. 43), Katalog przedmiotów sztuk pięknych jako to: obrazy, rysun-
ki, ryciny, architektura, mozaiki, miniatury, rzeźby, znajdujące się w pałacu w Warszawie po pozostałości J.O.X. Radziwiłła wo-
jewody wileńskiego oszacowane przez Antoniego Blanka profesora malarstwa przy Król. War. Uniwersytecie (1831).
166 APRN, rkps 140, Katalog przedmiotów sztuk pięknych jako to: obrazy, rysunki, ryciny, architektury, mozaiki, miniatury
i rzeźby znajdujące się w pałacu w Nieborowie i Arkadii po pozostałości Jaśnie Oświeconego Xiçcia wojewody wileńskiego
oszacowane przez Antoniego Blanka profesora malarstwa przy Król. Warsz. Uniwersytecie (1831).
167 APRN, rkps 168 (drugi egzemplarz: AGAD, ARN, sygn. 805), Katalog przedmiotów sztuk pięknych jako to: obrazy,
rysunki, ryciny, architektura, mozaiki, miniatury, rzeźby znajdujące się w pałacu Królikarnią zwanym po pozostałości J.O.X. Ra-
dziwiłła wojewody wileńskiego oszacowany przez Antoniego Blanka profesora malarstwa przy Król. War. Uniwersytecie (1831).
168 M i ко с к i, Collection..., passim.
169 Por. katalogi Blanka wymienione w przypisach 165-167.
170 APRN, rkps 153, Katalog książek w Królikarni; AGAD, ARN, sygn. 803, Katalog książek w pałacu Królikarni w brulion
przez Jahołkowskiego (1829); por. J. Wegner, Biblioteka nieborowska, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie", 5, 1960,
s. 211-263.
171 M i ко с ki, Collection..., s. 7.
172 W tym 33 złote, 941 srebrnych i 80 brązowych: AGAD, ARN, sygn. 248, Monety i medale; Katalog medalów złotych
i pozłacanych, s.a. Wszystkie medale i monety starożytne sprzedano na licytacji, która odbyła się w 1834 r. Wykaz medali i kosz-
towności po śp. Xiçciu M.H. Radziwille wojewodzie wileńskim pozostałych, a nateraz w zachowaniu u Owidzkiego mecenasa
znajdujących się (AGAD, ARN, sygn. 247) z 1838 r. nie obejmuje już numizmatyki starożytnej.
173 Wykaz medali i kosztowności wymienia „tłomoczek skórzany angielski z zameczkiem", a w nim: „pierścień złoty z an-
tykiem na granicie" (złp. 400), „takiż na krwawniku" (złp. 300), „takiż na karniolu" (złp. 40), „takiż na kaledonie" (złp. 60), „takiż
z margarytu" (złp. 100), „takiż z żelaza" (złp. 20), „antyk w pudełku z popiersiem Alexandra cesarza" (złp. 200) i takiż wartości
400 zł.
174 Kiedy to Blank sporządził stosowny katalog: zob. przyp. 165.
227
DZIEŁA SZTUKI ANTYCZNEJ W KRÓLIKARNI
Zbiór starożytności stworzony przez Helenę i Michała Hieronima Radziwiłłów z Nieborowa był naj-
większym tego rodzaju w Polsce końca XVIII i początku XIX w.163 Także najciekawszym, jeśli chodzi
0 miejsce, jakie zajął antyk w programie założenia ogrodowego w Arkadii. Starożytne oryginały lub kopie
1 imitacje zabytków antycznych zapełniały nie tylko słynny ogród Heleny Radziwiłłowej i jego antykizujące
budowle164, ale także zakupiony w 1773 r. pałac w Warszawie przy ul. Przechodniej165, nabyty rok później
wraz z rozległymi dobrami pałac w Nieborowie166 oraz pałac w Królikarni pod Warszawą167. Starożytniczej
kolekcji Radziwiłłów, obejmującej dzieła rzeźby, ceramiki, drobnej plastyki, numizmatyki i gliptyki168, to-
warzyszyły bogate zbiory nowożytnego malarstwa, grafiki i rzemiosła artystycznego169 oraz przeniesiona do
Królikarni niezwykle cenna biblioteka, zawierająca m.in. opisy podróży po Włoszech, Grecji i Bliskim
Wschodzie, książki z rycinami przedstawiającymi widoki starożytnej architektury i dzieł sztuki oraz ilustro-
wane przewodniki po europejskich galeriach i muzeach170.
Pasję kolekcjonerską i zainteresowanie starożytnością wykazywał zarówno M. H. Radziwiłł, jak i jego
żona, jednak trzon kolekcji starożytności tworzony był w Arkadii przez księżnę171, książę zaś gromadził
przede wszystkim kolekcję dzieł sztuki nowożytnej, księgozbiór i zbiór numizmatyczny obejmujący m.in.
ponad tysiąc monet i medali antycznych172. Znany jest też częściowo niewielki zbiór gemm M. H. Radziwiłła173,
obejmujący być może oryginały antyczne. Zapewne przy pomocy żony wyposażał też książę w „antyki"
pałace w Warszawie i Królikarni.
W tym miejscu wypada zatrzymać się przy warszawskim pałacu, w którym jeszcze przed 1831 r.174
umieszczono dość przypadkowy zbiór kopii i imitacji dzieł starożytnych. W „dolnych pokojach" ekspono-
wano m.in. odlewy gipsowe rzeźb: Fauna (trzy egzemplarze), Ariadny i biustu Apollina Belwederskiego,
„5 figurek gipsowych popsutych" oraz grupę Satyra z Nimfą, Bachusa i Meleagra „z gliny wypalonej",
a także „nimfę wychodzącą z kąpieli, z marmuru Carrara" i „przykładkę z alabastra, z głową meduzy".
Zabytki antycznej gliptyki reprezentowane były przez kosztowny (90 złp.) zbiór „Potes de Souffre tirées de
Pierres gravées par le plus famieux artiste de Г antiquité tant Grecsque Romains, recueillies d'un amateur
de Part antique w 6 pudełkach a w każdym po 2 pudełka" oraz „Gemmę antiche 1 pudełko w siarce odlane
- sztuk 60". Dolne pokoje zdobiły obrazy i ryciny, przedstawiające m.in. „Dolce Gemme Antiche w czterech
163 T. M i ко с к i, Collection de la princesse Radziwiłł. Les monuments antiques et antiquisants d'Arcadie et du château de
Nieborów [Archiwum Filologiczne KNoKA PAN LII], Wrocław 1995, s. 46. Ostatnio: Et in Arcadia ego. Muzeum księżny Heleny
Radziwiłłowej. Katalog wystawy w Świątyni Diany w Arkadii. Maj-wrzesień 2001, red. T. M i ко с ki, W. Piwkowski, War-
szawa 2001.
164 Ibidem, s. 7-33.
165 APRN, rkps 138 (drugi egzemplarz: AGAD, ARN, sygn. 43), Katalog przedmiotów sztuk pięknych jako to: obrazy, rysun-
ki, ryciny, architektura, mozaiki, miniatury, rzeźby, znajdujące się w pałacu w Warszawie po pozostałości J.O.X. Radziwiłła wo-
jewody wileńskiego oszacowane przez Antoniego Blanka profesora malarstwa przy Król. War. Uniwersytecie (1831).
166 APRN, rkps 140, Katalog przedmiotów sztuk pięknych jako to: obrazy, rysunki, ryciny, architektury, mozaiki, miniatury
i rzeźby znajdujące się w pałacu w Nieborowie i Arkadii po pozostałości Jaśnie Oświeconego Xiçcia wojewody wileńskiego
oszacowane przez Antoniego Blanka profesora malarstwa przy Król. Warsz. Uniwersytecie (1831).
167 APRN, rkps 168 (drugi egzemplarz: AGAD, ARN, sygn. 805), Katalog przedmiotów sztuk pięknych jako to: obrazy,
rysunki, ryciny, architektura, mozaiki, miniatury, rzeźby znajdujące się w pałacu Królikarnią zwanym po pozostałości J.O.X. Ra-
dziwiłła wojewody wileńskiego oszacowany przez Antoniego Blanka profesora malarstwa przy Król. War. Uniwersytecie (1831).
168 M i ко с к i, Collection..., passim.
169 Por. katalogi Blanka wymienione w przypisach 165-167.
170 APRN, rkps 153, Katalog książek w Królikarni; AGAD, ARN, sygn. 803, Katalog książek w pałacu Królikarni w brulion
przez Jahołkowskiego (1829); por. J. Wegner, Biblioteka nieborowska, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie", 5, 1960,
s. 211-263.
171 M i ко с ki, Collection..., s. 7.
172 W tym 33 złote, 941 srebrnych i 80 brązowych: AGAD, ARN, sygn. 248, Monety i medale; Katalog medalów złotych
i pozłacanych, s.a. Wszystkie medale i monety starożytne sprzedano na licytacji, która odbyła się w 1834 r. Wykaz medali i kosz-
towności po śp. Xiçciu M.H. Radziwille wojewodzie wileńskim pozostałych, a nateraz w zachowaniu u Owidzkiego mecenasa
znajdujących się (AGAD, ARN, sygn. 247) z 1838 r. nie obejmuje już numizmatyki starożytnej.
173 Wykaz medali i kosztowności wymienia „tłomoczek skórzany angielski z zameczkiem", a w nim: „pierścień złoty z an-
tykiem na granicie" (złp. 400), „takiż na krwawniku" (złp. 300), „takiż na karniolu" (złp. 40), „takiż na kaledonie" (złp. 60), „takiż
z margarytu" (złp. 100), „takiż z żelaza" (złp. 20), „antyk w pudełku z popiersiem Alexandra cesarza" (złp. 200) i takiż wartości
400 zł.
174 Kiedy to Blank sporządził stosowny katalog: zob. przyp. 165.