DOI Artikel:
Jaworski, Piotr: Antyk w Królikarni: architektura i zbiory artystyczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14537#0240
234 _PIOTR JAWORSKI_
0 określonym znaczeniu dekoracyjnym i symbolicznym, obejmujący dzieła rzeźbiarskie będące kopiami
1 imitacjami rzeźb antycznych. Po śmierci ostatniego wojewody wileńskiego stała się też Królikarnią miej-
scem przywożenia przez ich spadkobierców cennych zbiorów radziwiłłowskich, w tym części antycznego
lub antykizującego wyposażenia Arkadii. Działalność na terenie Królikarni Aleksandry ze Steckich Radzi-
wiłłowej, która kazała umieścić na budynku kuchni zredukowaną inskrypcję z grobowca Cecylii Metelli,
w sposób bezpośredni odwołuje się nie tylko do antycznego wzoru, ale także do tradycji i przeszłości Kró-
likarni oraz życia i dzieła swej poprzedniczki.
EKSKURS
DWIE RZEŹBY ANTYCZNE ODKRYTE NA TERENIE KRÓLIKARNI.
PRÓBA USTALENIA POCHODZENIA
W okresie odbudowy Królikarni ze zniszczeń wojennych dokonano na jej terenie dwóch sensacyjnych
znalezisk archeologicznych. W 1949 r. odkryto w nieznanych bliżej okolicznościach płaskorzeźbę z przed-
stawieniem Karakalli i Julii Domny261 (il. 21). W 1964 r. na tarasie za pałacem, wśród wielu fragmentów
architektonicznych pochodzących prawdopodobnie z pałacu i okolicznych budowli262, pracownicy Pracowni
Konserwacji Zabytków (oraz Marek Kwiatkowski263) zwrócili uwagę na pozbawioną głowy rzeźbę, przed-
stawiającą kobietę siedzącą na tronie, zidentyfikowaną wkrótce jako bogini Kybele264 (il. 22). Obie rzeźby
przewieziono do Muzeum Narodowego w Warszawie i włączono do zbiorów Galerii Sztuki Starożytnej265.
Wraz z pierwszymi publikacjami tych zabytków266 pojawiły się rozmaite opinie na temat ich pochodzenia.
Uwagę badaczy zwróciła przede wszystkim historyczna przeszłość Królikarni - za najbardziej prawdopo-
dobne źródło pochodzenia rzeźb uznano gromadzone niegdyś w pałacu kolekcje Radziwiłłów lub Pusłow-
skich267, choć nie wykluczano także ich obecności w wyposażeniu pałacu już w czasach Tomatisa.
Relief z Królikarni wykonano w drobnoziarnistym marmurze błękitnym, prawdopodobnie w latach
212-215 n.e.268 Miejsce jego produkcji pozostaje nieznane. Zdaniem Anny Sadurskiej, sposób jego wyko-
nania wskazuje na warsztat syryjski269. Relief przedstawia odzianego w pancerz i paludamentum cesarza
Karakallę, wieńczonego koroną przez ubraną w długą tunikę i pallium cesarzową Julię Domnę270. Scenę
uzupełnia trofeum, u stóp którego przedstawiono parę pojmanych jeńców. Tomasz Mikocki zaliczył ten
relief do grupy alegorycznych przedstawień Julii Domny jako Wiktorii i Venus Victrix271. Przedstawienia
cesarzowej identyfikowanej z boginią zwycięstwa pełniły określoną rolę w religijnej i dynastycznej polityce
Sewerów - Wiktoria miała być patronką, inicjatorką i autorką odniesionych przez cesarza zwycięstw272. Ze
względu na rzadką tematykę273 relief z Królikarni można zaliczyć do najciekawszych rzeźb antycznych
w zbiorach polskich.
261 A. S adur s к a, Corpus Signorum Imperii Romani, Pologne [dalej cyt.: CSIR Pologne] I: Les portraits romains dans les
collections polonaises, Warszawa 1972, nr 57; T. M i ko с к i, Sub specie deae. Les impératrices romaines assimilées à des déesses.
Etude iconologique [Suppl. RdA 14], Roma 1995, nr 445 (s. 216) oraz s. 76 i п.
262 M. Rodziewicz, Grecko-rzymska rzeźba kobiety na tronie odkryta w Królikarni w 1964 roku, „Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie", 10, 1966, s. 47.
263 M. Kwiatkowski, Tajemnice Królikarni, [w:] M.I. Kwiatkowska, M. Kwiatkowski, Dzieje Warszawy XVI-
XX wieku. Zabytki mówią, Warszawa 1998, s. 225 i n.
264 Rodziewicz, op. cit., s. 47-54.
265 MNW nr inw. 139678 (relief z przedstawieniem Karakalli i Julii Domny); MNW nr inw. 149802 (Kybele).
266 Rodziewicz, op. cit.; T. Mikocki i inni: CSIR Pologne III. 1: Les sculptures mythologiques et décoratives dans les
collections polonaises, Warszawa 1995, nr 47; S adur sk a, CSIR Pologne I.
267 Rodziewicz, op. cit.; S adur s к a, CSIR Pologne I; CSIR Pologne III. 1, nr 47; Mikocki, Collection..., s. 45.
268 Mikocki, Sub specie..., nr 445.
269 Sadurska, CSIR Pologne I.
270 Mikocki, Sub specie..., nr 445,
271 Ibidem.
272 Ibidem, s. 76 i п.
Nieliczne zabytki z przedstawieniem Julii Domny - Wiktorii omawia Mikocki, ibidem.
0 określonym znaczeniu dekoracyjnym i symbolicznym, obejmujący dzieła rzeźbiarskie będące kopiami
1 imitacjami rzeźb antycznych. Po śmierci ostatniego wojewody wileńskiego stała się też Królikarnią miej-
scem przywożenia przez ich spadkobierców cennych zbiorów radziwiłłowskich, w tym części antycznego
lub antykizującego wyposażenia Arkadii. Działalność na terenie Królikarni Aleksandry ze Steckich Radzi-
wiłłowej, która kazała umieścić na budynku kuchni zredukowaną inskrypcję z grobowca Cecylii Metelli,
w sposób bezpośredni odwołuje się nie tylko do antycznego wzoru, ale także do tradycji i przeszłości Kró-
likarni oraz życia i dzieła swej poprzedniczki.
EKSKURS
DWIE RZEŹBY ANTYCZNE ODKRYTE NA TERENIE KRÓLIKARNI.
PRÓBA USTALENIA POCHODZENIA
W okresie odbudowy Królikarni ze zniszczeń wojennych dokonano na jej terenie dwóch sensacyjnych
znalezisk archeologicznych. W 1949 r. odkryto w nieznanych bliżej okolicznościach płaskorzeźbę z przed-
stawieniem Karakalli i Julii Domny261 (il. 21). W 1964 r. na tarasie za pałacem, wśród wielu fragmentów
architektonicznych pochodzących prawdopodobnie z pałacu i okolicznych budowli262, pracownicy Pracowni
Konserwacji Zabytków (oraz Marek Kwiatkowski263) zwrócili uwagę na pozbawioną głowy rzeźbę, przed-
stawiającą kobietę siedzącą na tronie, zidentyfikowaną wkrótce jako bogini Kybele264 (il. 22). Obie rzeźby
przewieziono do Muzeum Narodowego w Warszawie i włączono do zbiorów Galerii Sztuki Starożytnej265.
Wraz z pierwszymi publikacjami tych zabytków266 pojawiły się rozmaite opinie na temat ich pochodzenia.
Uwagę badaczy zwróciła przede wszystkim historyczna przeszłość Królikarni - za najbardziej prawdopo-
dobne źródło pochodzenia rzeźb uznano gromadzone niegdyś w pałacu kolekcje Radziwiłłów lub Pusłow-
skich267, choć nie wykluczano także ich obecności w wyposażeniu pałacu już w czasach Tomatisa.
Relief z Królikarni wykonano w drobnoziarnistym marmurze błękitnym, prawdopodobnie w latach
212-215 n.e.268 Miejsce jego produkcji pozostaje nieznane. Zdaniem Anny Sadurskiej, sposób jego wyko-
nania wskazuje na warsztat syryjski269. Relief przedstawia odzianego w pancerz i paludamentum cesarza
Karakallę, wieńczonego koroną przez ubraną w długą tunikę i pallium cesarzową Julię Domnę270. Scenę
uzupełnia trofeum, u stóp którego przedstawiono parę pojmanych jeńców. Tomasz Mikocki zaliczył ten
relief do grupy alegorycznych przedstawień Julii Domny jako Wiktorii i Venus Victrix271. Przedstawienia
cesarzowej identyfikowanej z boginią zwycięstwa pełniły określoną rolę w religijnej i dynastycznej polityce
Sewerów - Wiktoria miała być patronką, inicjatorką i autorką odniesionych przez cesarza zwycięstw272. Ze
względu na rzadką tematykę273 relief z Królikarni można zaliczyć do najciekawszych rzeźb antycznych
w zbiorach polskich.
261 A. S adur s к a, Corpus Signorum Imperii Romani, Pologne [dalej cyt.: CSIR Pologne] I: Les portraits romains dans les
collections polonaises, Warszawa 1972, nr 57; T. M i ko с к i, Sub specie deae. Les impératrices romaines assimilées à des déesses.
Etude iconologique [Suppl. RdA 14], Roma 1995, nr 445 (s. 216) oraz s. 76 i п.
262 M. Rodziewicz, Grecko-rzymska rzeźba kobiety na tronie odkryta w Królikarni w 1964 roku, „Rocznik Muzeum
Narodowego w Warszawie", 10, 1966, s. 47.
263 M. Kwiatkowski, Tajemnice Królikarni, [w:] M.I. Kwiatkowska, M. Kwiatkowski, Dzieje Warszawy XVI-
XX wieku. Zabytki mówią, Warszawa 1998, s. 225 i n.
264 Rodziewicz, op. cit., s. 47-54.
265 MNW nr inw. 139678 (relief z przedstawieniem Karakalli i Julii Domny); MNW nr inw. 149802 (Kybele).
266 Rodziewicz, op. cit.; T. Mikocki i inni: CSIR Pologne III. 1: Les sculptures mythologiques et décoratives dans les
collections polonaises, Warszawa 1995, nr 47; S adur sk a, CSIR Pologne I.
267 Rodziewicz, op. cit.; S adur s к a, CSIR Pologne I; CSIR Pologne III. 1, nr 47; Mikocki, Collection..., s. 45.
268 Mikocki, Sub specie..., nr 445.
269 Sadurska, CSIR Pologne I.
270 Mikocki, Sub specie..., nr 445,
271 Ibidem.
272 Ibidem, s. 76 i п.
Nieliczne zabytki z przedstawieniem Julii Domny - Wiktorii omawia Mikocki, ibidem.