Rocznik Historii Sztuki (29.2004)

242

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KOMITETU NAUK O SZTUCE PAN

wacji wystroju kamiennego w Kaplicy. Założenia, metodyka i program konserwacji; dr Jan Marczak, Prezen-
tacja czyszczenia laserowego powierzchni kamienia i badania termowizyjne; mgr Agata Mamon, mgr Rafał
Szambelan, Metoda dokumentacji historycznych przekształceń Kaplicy; dr Stanisław Kaczmarczyk, Bada-
nia struktury murów Kaplicy; dr Jan Marczak, Problematyka struktury geometrycznej Kaplicy na tle teorii
matematyki przełomu XV i XVI wieku; dr Anna Smoleńska, Pochodzenie materiałów kamiennych użytych w
Kaplicy i metody uzupełnień.

Obradom przewodniczył prof. Lech Kalinowski, a następnie table ronde poprowadził prof. Juliusz
A. Chrościcki. Szeroka dyskusja naukowa z udziałem kilkunastu członków i zaproszonych gości toczyła się
wokół trzech problemów: struktury geometrycznej kaplicy, konstrukcji kopuły i etapów budowy oraz wyni-
ków badań nad pochodzeniem kamienia użytego do rzeźbionych okładzin wnętrza kopuły. Stwierdzono
m.in. autentyczność sygnatury Berrecciego. Bardzo wysoko oceniono jakość przeprowadzonych prac kon-
serwatorskich w kopule i latarni. Udział w dyskusji wziął Stanisław Mossakowski, autor przygotowywanej
monografii kaplicy oraz wybitni badacze z UJ, UW, UWr, UMK.

Posiedzenie Komitetu 4 stycznia 2004 r. poświęcone było najnowszej architekturze muzeów na świe-
cie. Temat ten został podjęty w związku z aktualnym problemem restrukturyzacji polskiego muzealnictwa
i muzeów. Oprócz członków Komitetu wzięli w nim udział przedstawiciele muzeów warszawskich oraz
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Referat, bogato ilustrowany przezroczami, wygłosił prof.
Zdzisław Żygulski jun. Wystąpienie to stanowiło wynik wieloletnich zainteresowań i badań prelegenta, a za-
razem uzupełnienie opublikowanej w 1982 r. książki Muzea na świecie. Zdaniem prelegenta potrzeba uzu-
pełnienia wynika z faktu, że w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zmieniła się forma i funkcja muzeum,
a zarazem narodziła nowa koncepcja muzealnictwa, wybiegająca poza doktrynalną definicję tej instytucji.
Do prawdziwej rewolucji doszło też w dziedzinie architektury służącej celom muzealnym.

We wstępnych uwagach prof. Żygulski przedstawił topografię nowoczesnej architektury muzealnej na
świecie, uznając w tym względzie prymat Stanów Zjednoczonych i Japonii jako „krajów muzeów". Bolącz-
ką - według niego - jest to, że jedynie nieliczni architekci rozumieją ideę muzeum. Referat przybrał postać
szerokiego i barwnego przeglądu realizacji architektonicznych od antyku po dziś, które referent pogrupował
wedle form, nie posługując się kategoriami stylistycznymi. We wstępie pokrótce przedstawione zostały wzorce
antyczne, które posłużyły utrwaleniu w 1. połowie XIX w. modelu muzeum. Najpopularniejszym i powta-
rzanym w licznych realizacjach wzorem stała się formuła kolumnowej świątyni, zilustrowana sztandarowy-
mi przykładami z Londynu (National Gallery), Monachium (Alte Pinakothek) i Berlina (Alte Nationalgalerie).
Drugim modelem jest rotunda, inspirowana rzymskim Panteonem i świątynią Westy w Tivoli, powtórzona
m.in. w Puławach. Klasyfikacji stosowanych w XIX w. form dopełniły muzeum-pałac (Kunsthistorisches
Muséum w Wiedniu) i muzeum-kościół.

Właściwym punktem zainteresowania referenta była architektura powstała po II wojnie światowej,
kiedy to dokonała się w tej dziedzinie gruntowna zmiana. Ogromną rolę w tej rewolucji prof. Żygulski
przypisał Le Corbusierowi, który w projekcie muzeum sztuki nowoczesnej w Tokio zastosował model nad-
zwyczaj odpornej słupowej betonowej konstrukcji. Pozbawiony okien budynek, z wewnętrznym systemem
komunikacyjnym opartym o pochyłe rampy, stał się prefiguracją muzealnej „architektury fortecznej", mało
atrakcyjnej wizualnie, lecz mającej na celu ochronę dóbr kultury w wypadku ataku atomowego. Wzorzec
ten rozpowszechnił się w latach 50., w poczuciu zagrożenia w okresie zimnej wojny. Doskonałym wciele-
niem tej koncepcji jest m.in. East Building należący do National Gallery w Waszyngtonie, projektu I Ming
Peia, autora wielu budynków muzealnych w Stanach Zjednoczonych.

Odosobnionym przykładem współczesnych poszukiwań architektonicznych, łamiących dotychczasowe
kanony, był budynek Muzeum Fundacji Guggenheima w Nowym Jorku, projektu F. Lloyda Wrighta. Gmach
ten jednak nie doczekał się naśladownictw ze względu na małą użyteczność dla sztuki nowoczesnej.

Kolejną wyodrębnioną przez prelegenta grupą budynków muzealnych były realizacje gmachu jako
wielkiej otwartej gabloty, przeszklonej witryny mieszczącej wielkoformatowe dzieła rzeźby i malarstwa
współczesnego. Tę grupę zapoczątkował L. Mies van der Rohe projektem Neue Nationalgalerie w Berlinie,
uznanym za cud modernizmu w muzealnictwie. Spośród godnych zauważenia „konstrukcji przezroczystych"
wymienione zostały piramida Luwru oraz Pinakothek der Moderne w Monachium, łączące efekt plastyczny
z ideą funkcjonalności. Szczególną uwagę referent poświęcił muzeum w Leeds (proj. D. Walker), do które-
go przeniesiono z Londynu królewską kolekcję militariów. Symbolicznie, stało się ono szklanym fantomem
Tower. Podkreślona została aranżacja tego muzeum jako „show", w którym odbywają się turnieje rycerskie