DOI Artikel:
Bania, Zbigniew: Czytając Adama Miłobędzkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0016
12
ZBIGNIEW BANIA
konkurencyjny J. Rykwert)"21. Sposobem widzenia przemian w dziejach architektury przez wyżej wymie-
nionych autorów Miłobędzki dołączał do ich grona, koncentrując się na śledzeniu i analizowaniu w tych
szerokich perspektywach zagadnień historii architektury w Polsce i Europie Środkowej. Ta postawa, zda-
niem piszącego, powinna dyktować skalę i zamierzenia przyszłych przedsięwzięć badawczych.
Znakomitym potwierdzeniem zasady rozpatrywania problemów „w przekrojach pionowych - od epok
najdawniejszych po współczesność" są publikowane „sceny architektoniczne" Gdańska (149, 1997), Kazi-
mierza nad Wisłą (185, 2002), Warszawy. Zwłaszcza pozycja architektury stolicy na tle przemian krajobrazu
architektonicznego Mazowsza i jej wpływ na inne ośrodki Polski została ukazana w sposób wręcz modelo-
wy, zgodny nowymi przemyśleniami. Spełnia ona bowiem wyrażony już znaczniej wcześniej warunek uka-
zywania tego obrazu na tle przemian „społeczno-polityczno-gospodarczych i kulturalnych", ale wybrany
problem ukazano w skali czasowej obejmującej początki kształtowania mazowieckiego krajobrazu architek-
tonicznego w średniowieczu, jego podstawowe cechy w kolejnych okresach i rysującą się na tym tle wręcz
wyjątkową żywotność i ekspansywność warszawskiego środowiska architektonicznego aż do jego przemian
uwarunkowanych sytuacją historyczną po II wojnie światowej. Jakże charakterystyczne są niektóre śródty-
tuły jednego ze studium: Demokracja, totalizm i architektura; Demograficzne'-kulturowa struktura powojen-
nej Warszawy; Postawa nowobogacka i patriotyzm lokalny22. Inne z tych studiów kończy niezwykle suge-
stywnie zaprezentowana wizja krajobrazu mazowieckich pobrzeży wiślanych i narastającej oraz zmieniającej
się jego szaty architektonicznej w ciągu pięćsetletnich dziejów23. Pobrzmiewa tu z pewnością przekazana
przez Sosnowskiego fascynacja uwarunkowaniami geograficznymi przemian architektonicznych, widzia-
nych ,,w przekrojach pionowych - od epok najdawniejszych po współczesność".
Ostatni okres życia zaznaczył się również częstymi wypowiedziami dotyczącymi ochrony zabytków
architektury. Odbudowa zniszczeń po II wojnie światowej poddana została ostrej krytyce w kontekście
uwarunkowań politycznych, kulturowych zachowań elit. W formułowaniu ocen istotne dla Miłobędzkiego
było pojęcie „wysokiej" kultury, której zabrakło realizatorom ówczesnych przedsięwzięć. O rozpowszech-
nionej propagandowo odbudowie Starej i Nowej Warszawy tak pisał: „Ta modelowa rekonstrukcja, niewolna
od »poprawiania« zabytków w imię czy to prymitywnego funkcjonalizmu, czy twórczych ambicji architek-
tów naśladowana była przez serię innych miejskich rezerwatów zabytkowych w kraju (Gdańsk) i za grani-
cą"24. Opinia ta doprowadziła Miłobędzkiego do zakwestionowania sensu pojęcia „polskiej szkoły konser-
watorskiej", sprowadzając jej charakter do specyficznej twórczości architektonicznej, zaliczonej do jednego
z nurtów polskiej architektury powojennej"23.
Działalność naukowa Miłobędzkiego była nierozerwalnie związana z dydaktyką na wyższych uczel-
niach. Najpierw na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, później na Uniwersytecie Warszaw-
skim w Instytucie Historii Sztuki. Jak widział on nauczanie historii architektury? Wyróżniał politechniczną
historię architektury, uprawianą na uczelniach architektonicznych, która „badania morfologiczno-formalne
odnosiła zwłaszcza do technologii, operując metodami w najszerszym rozumieniu archeologicznymi; w XIX
wieku była szczególnie popularna we Francji i nieco później w Niemczech, obecnie na świecie w zaniku".
Najpowszechniejszy kierunek studiów historii architektury w środowiskach akademickich to taki, który trak-
tował architekturę jako jedną ze sztuk: „Rozwinięta około 1860 roku w niemieckojęzycznych środowiskach
uniwersyteckich, poprzez spuściznę heglizmu [...] ewoluowała ku interpretacjom filozoficzno-kulturowym
[...]; przed 1939 rokiem przeniesiona przez emigrantów z Niemiec do krajów anglosaskich zaowocowała
między innymi badaniami ikonologicznymi, strukturalistycznymi i filologiczno-historycznymi; obecnie
w głównych środowiskach światowej historii sztuki i architektury zaczyna przeżywać zmierzch". Przyszłość
nauczania Miłobędzki wiązał z nową historią architektury, która „[...] zaczęła się wyodrębniać około 1970 r.
w kręgu postmodernistycznej krytyki i twórczości architektonicznej [...]. Obejmuje całe osadnicze i budow-
lane pokrycie środowiska (architektura » wysokiego stylu«, wernakularna i prymitywna), rozpatruje zjawi-
21 A. M i ł o b ę d z к i, Historie architektury - dawne i nowe, [w:] Sztuka piękna architektura. Sesja naukowa z okazji jubile-
uszu Profesora J. Tadeusza Gawłowskiego, Kraków 1997, s. 147.
22 A. Miłobędzki, Architektura i urbanistyka Warszawy pod szyldem demokracji, „Arche", 1997. nr 15. s. 5-6.
23 A. M i ł o b ę d z к i, Warszawa na Mazowszu. Warszawa - kraina wolności. Mazowsze - tajemniczy ogród środka Europy,
[w:] Materiały na Kongres Architektury Polskiej, Gdańsk 24-26 września 1998, Oddział Warszawski SARP, Warszawa 1998. s. 7.
24 A. Miłobędzki. Architektura ziem Polski. Rozdział europejskiego dziedzictwa, Kraków 1998, s. 120-122.
A. Miłobędzki, „Polska szkoła konserwatorska" - mit czy rzeczywistość, [w:] Ars sine scientia nihil est. Księga
ofiarowana Prof. Zygmuntowi Świechowskiemu, red. J. O 1 enderek, Warszawa 1997, s. 162.
ZBIGNIEW BANIA
konkurencyjny J. Rykwert)"21. Sposobem widzenia przemian w dziejach architektury przez wyżej wymie-
nionych autorów Miłobędzki dołączał do ich grona, koncentrując się na śledzeniu i analizowaniu w tych
szerokich perspektywach zagadnień historii architektury w Polsce i Europie Środkowej. Ta postawa, zda-
niem piszącego, powinna dyktować skalę i zamierzenia przyszłych przedsięwzięć badawczych.
Znakomitym potwierdzeniem zasady rozpatrywania problemów „w przekrojach pionowych - od epok
najdawniejszych po współczesność" są publikowane „sceny architektoniczne" Gdańska (149, 1997), Kazi-
mierza nad Wisłą (185, 2002), Warszawy. Zwłaszcza pozycja architektury stolicy na tle przemian krajobrazu
architektonicznego Mazowsza i jej wpływ na inne ośrodki Polski została ukazana w sposób wręcz modelo-
wy, zgodny nowymi przemyśleniami. Spełnia ona bowiem wyrażony już znaczniej wcześniej warunek uka-
zywania tego obrazu na tle przemian „społeczno-polityczno-gospodarczych i kulturalnych", ale wybrany
problem ukazano w skali czasowej obejmującej początki kształtowania mazowieckiego krajobrazu architek-
tonicznego w średniowieczu, jego podstawowe cechy w kolejnych okresach i rysującą się na tym tle wręcz
wyjątkową żywotność i ekspansywność warszawskiego środowiska architektonicznego aż do jego przemian
uwarunkowanych sytuacją historyczną po II wojnie światowej. Jakże charakterystyczne są niektóre śródty-
tuły jednego ze studium: Demokracja, totalizm i architektura; Demograficzne'-kulturowa struktura powojen-
nej Warszawy; Postawa nowobogacka i patriotyzm lokalny22. Inne z tych studiów kończy niezwykle suge-
stywnie zaprezentowana wizja krajobrazu mazowieckich pobrzeży wiślanych i narastającej oraz zmieniającej
się jego szaty architektonicznej w ciągu pięćsetletnich dziejów23. Pobrzmiewa tu z pewnością przekazana
przez Sosnowskiego fascynacja uwarunkowaniami geograficznymi przemian architektonicznych, widzia-
nych ,,w przekrojach pionowych - od epok najdawniejszych po współczesność".
Ostatni okres życia zaznaczył się również częstymi wypowiedziami dotyczącymi ochrony zabytków
architektury. Odbudowa zniszczeń po II wojnie światowej poddana została ostrej krytyce w kontekście
uwarunkowań politycznych, kulturowych zachowań elit. W formułowaniu ocen istotne dla Miłobędzkiego
było pojęcie „wysokiej" kultury, której zabrakło realizatorom ówczesnych przedsięwzięć. O rozpowszech-
nionej propagandowo odbudowie Starej i Nowej Warszawy tak pisał: „Ta modelowa rekonstrukcja, niewolna
od »poprawiania« zabytków w imię czy to prymitywnego funkcjonalizmu, czy twórczych ambicji architek-
tów naśladowana była przez serię innych miejskich rezerwatów zabytkowych w kraju (Gdańsk) i za grani-
cą"24. Opinia ta doprowadziła Miłobędzkiego do zakwestionowania sensu pojęcia „polskiej szkoły konser-
watorskiej", sprowadzając jej charakter do specyficznej twórczości architektonicznej, zaliczonej do jednego
z nurtów polskiej architektury powojennej"23.
Działalność naukowa Miłobędzkiego była nierozerwalnie związana z dydaktyką na wyższych uczel-
niach. Najpierw na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, później na Uniwersytecie Warszaw-
skim w Instytucie Historii Sztuki. Jak widział on nauczanie historii architektury? Wyróżniał politechniczną
historię architektury, uprawianą na uczelniach architektonicznych, która „badania morfologiczno-formalne
odnosiła zwłaszcza do technologii, operując metodami w najszerszym rozumieniu archeologicznymi; w XIX
wieku była szczególnie popularna we Francji i nieco później w Niemczech, obecnie na świecie w zaniku".
Najpowszechniejszy kierunek studiów historii architektury w środowiskach akademickich to taki, który trak-
tował architekturę jako jedną ze sztuk: „Rozwinięta około 1860 roku w niemieckojęzycznych środowiskach
uniwersyteckich, poprzez spuściznę heglizmu [...] ewoluowała ku interpretacjom filozoficzno-kulturowym
[...]; przed 1939 rokiem przeniesiona przez emigrantów z Niemiec do krajów anglosaskich zaowocowała
między innymi badaniami ikonologicznymi, strukturalistycznymi i filologiczno-historycznymi; obecnie
w głównych środowiskach światowej historii sztuki i architektury zaczyna przeżywać zmierzch". Przyszłość
nauczania Miłobędzki wiązał z nową historią architektury, która „[...] zaczęła się wyodrębniać około 1970 r.
w kręgu postmodernistycznej krytyki i twórczości architektonicznej [...]. Obejmuje całe osadnicze i budow-
lane pokrycie środowiska (architektura » wysokiego stylu«, wernakularna i prymitywna), rozpatruje zjawi-
21 A. M i ł o b ę d z к i, Historie architektury - dawne i nowe, [w:] Sztuka piękna architektura. Sesja naukowa z okazji jubile-
uszu Profesora J. Tadeusza Gawłowskiego, Kraków 1997, s. 147.
22 A. Miłobędzki, Architektura i urbanistyka Warszawy pod szyldem demokracji, „Arche", 1997. nr 15. s. 5-6.
23 A. M i ł o b ę d z к i, Warszawa na Mazowszu. Warszawa - kraina wolności. Mazowsze - tajemniczy ogród środka Europy,
[w:] Materiały na Kongres Architektury Polskiej, Gdańsk 24-26 września 1998, Oddział Warszawski SARP, Warszawa 1998. s. 7.
24 A. Miłobędzki. Architektura ziem Polski. Rozdział europejskiego dziedzictwa, Kraków 1998, s. 120-122.
A. Miłobędzki, „Polska szkoła konserwatorska" - mit czy rzeczywistość, [w:] Ars sine scientia nihil est. Księga
ofiarowana Prof. Zygmuntowi Świechowskiemu, red. J. O 1 enderek, Warszawa 1997, s. 162.