DOI Artikel:
Lechowicz, Lech: Awangarda wobec statyczności obrazu fotograficznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14575#0037
AWANGARDA WOBEC STATYCZNOŚCI OBRAZU FOTOGRAFICZNEGO
31
procesu rejestracji może pojawić się coś, co zmieni lub w istotny sposób wpłynie na formę i treść zdjęcia,
a co nie było ani przewidziane przed wykonaniem zdjęcia, ani nie zostało dostrzeżone w trakcie jego wyko-
nywania. Pewne nieświadome w momencie rejestracji bezpośrednie oddziaływania fotografa na kamerę oraz
niedające się przewidzieć zmiany przedmiotu, dokonując się w ułamku sekundy potrzebnym do uchwycenia
obrazu sprawiały, że w opinii surrealistów fotografia tworzy za każdym razem potencjalny obraz surreali-
styczny. To, co chwyta w swoich migawkowych zdjęciach to nadrealność, o której człowiek niewiele wie,
bo nie jest ona w pełni dostępna bezpośredniej percepcji wzrokowej. Dopiero fotografia pozwala zobaczyć
to, co w niepełny sposób widzimy. Jej obraz stawał się potwierdzeniem nadrealności, ponieważ pokazywał
świat niedostępny zmysłom oraz umysłowi.
„Foto-realizm jest czysto obiektywny, bowiem rejestrowany przez maszynę, a ponadto jest czysto op-
tyczny, czysto świetlny. Praktyczne dowody fotograficznej superrealności: Nasze oko nigdy nie widzi świata
na podobieństwo fotografii. Żaden śmiertelnik nie widział jak dotąd w życiu rzeczywistości ujętej zdjęciem
migawkowym. Zdjęcie migawkowe zatrzymuje ułamek superrealności, która jest nieprzerwanym pasmem
przebiegającym równolegle z realnością. Superrealność jest to coś na kształt faktu ultrafioletowego, straco-
nego dla nieuzbrojonego oka, a uratowanego przez fotografię"30.
W migawkowym zdjęciu dochodziło także do zderzenia treści przekazu z jego formą, zastygłego obrazu
fotograficznego z nieprzerwanym ruchem występującym w obrazowanej realności. Surrealiści nadali temu
nazwę explosante fixe, zastygłej eksplozywności. Możliwość uchwycenia jej w obrazie fotograficznym sta-
nowiła kolejny i istotny powód tak szerokiego i wnikliwego zainteresowania, jakim surrealiści darzyli foto-
grafię. Obraz fotograficzny ukazujący postacie ludzkie lub zjawiska zastygłe w ich najbardziej gwałtownym
momencie ruchu miał także udział w bezpośrednim wykrystalizowaniu się koncepcji „konwulsyjnego piękna".
Jego istotą był ten zastygły ruch, moment znieruchomienia w jego kulminacji, a czego obraz dać może tylko
fotografia. Fotografia pozwalała znacznie szybciej, dokładniej i precyzyjniej uchwycić „to co daremnie oglą-
dam, a czego nie śmiem zobaczyć [...] to, co zaczynam widzieć, a co nie jest widzialne"31. Surrealiści wska-
zywali na przykładzie fotografii, że nie wszystko, na co patrzymy, widzimy i nie wszystko co widzimy, zo-
baczyliśmy.
Z migawkowością fotografii wiązał się także jeden ze sposobów budowania obrazu surrealistycznego
przez wyobcowanie (dépayssement). Surrealistyczny efekt wyobcowania w fotografii wynikał przede wszyst-
kim z jej immanentnej zdolności do wypreparowywania i fragmentaryzacji rzeczywistości. Widzenie czło-
wieka ma charakter ciągły i całościowy, widzenie fotografii jest fragmentaryczne wobec przestrzeni i czasu.
Wyobcowanie przedmiotu z właściwego mu kontekstu powodowało utratę potocznych, powszechnie przy-
jętych znaczeń. Nowy, zaskakujący kontekst zmieniał dotychczasowe znaczenia, ponieważ nie odpowiadał
potocznemu doświadczeniu oraz zracjonalizowanej percepcji umysłu. Migawkowość, obok fragmentaryzacji,
ekstremalnych zbliżeń fragmentu przedmiotu, niezwykłych ujęć powodujących deformujące skróty perspek-
tywistyczne, pozwalała wyobcować przedmiot w obrazie zastygłej eksplozywności obcej bezpośredniemu
doświadczeniu wzrokowemu.
Surrealiści, obok futurystów, poświęcili migawkowemu, nieruchomemu obrazowaniu fotografii najwię-
cej uwagi. Wiązało się z nim wiele cech charakteryzujących obraz surrealistyczny w ogóle. Unieruchomienie
oraz statyczność obrazów rzeczy znajdujących się w ruchu pomagały zbliżyć się do nadrealności, jakikol-
wiek byłby jej status, psychiczny czy fizyczny. Fotografia oprócz tego, że sama mogła być obrazem surrea-
listycznym, pomagała także w nauce surrealistycznego widzenia.
Dla wszystkich nurtów awangardy wspólne było przekonanie, że pojawienie się fotografii wyznaczało
istotny etap w rozwoju widzenia oraz w obrazowaniu rzeczywistości. Zgodnie wskazywano również na jej
oddziaływanie nie tylko na sztukę, ale na potoczną świadomość współczesnego człowieka, powszechnie
i wszechstronnie obcującego z fotografią, a za jej pośrednictwem także z rzeczywistością. W ujęciu wszystkich
nurtów awangardy fotografia poszerzała wiedzę oraz możliwości percepcyjne człowieka. To, co różniło poszcze-
gólne nurty, to podejście do statycznej migawkowości fotografii. Dla futurystów była „trupią nieruchawością"32,
JU Ibidem, s. 37.
31 j
А. В r e t o n, Surrealizm i malarstwo [1928], [w:] P. Mróz, Surrealizm a filozofia. André Bretona przygoda z nadrzeczy-
wistością, Kraków 1998, s. 110.
32 Bragaglia, La Fotogorafia..., s. 148.
31
procesu rejestracji może pojawić się coś, co zmieni lub w istotny sposób wpłynie na formę i treść zdjęcia,
a co nie było ani przewidziane przed wykonaniem zdjęcia, ani nie zostało dostrzeżone w trakcie jego wyko-
nywania. Pewne nieświadome w momencie rejestracji bezpośrednie oddziaływania fotografa na kamerę oraz
niedające się przewidzieć zmiany przedmiotu, dokonując się w ułamku sekundy potrzebnym do uchwycenia
obrazu sprawiały, że w opinii surrealistów fotografia tworzy za każdym razem potencjalny obraz surreali-
styczny. To, co chwyta w swoich migawkowych zdjęciach to nadrealność, o której człowiek niewiele wie,
bo nie jest ona w pełni dostępna bezpośredniej percepcji wzrokowej. Dopiero fotografia pozwala zobaczyć
to, co w niepełny sposób widzimy. Jej obraz stawał się potwierdzeniem nadrealności, ponieważ pokazywał
świat niedostępny zmysłom oraz umysłowi.
„Foto-realizm jest czysto obiektywny, bowiem rejestrowany przez maszynę, a ponadto jest czysto op-
tyczny, czysto świetlny. Praktyczne dowody fotograficznej superrealności: Nasze oko nigdy nie widzi świata
na podobieństwo fotografii. Żaden śmiertelnik nie widział jak dotąd w życiu rzeczywistości ujętej zdjęciem
migawkowym. Zdjęcie migawkowe zatrzymuje ułamek superrealności, która jest nieprzerwanym pasmem
przebiegającym równolegle z realnością. Superrealność jest to coś na kształt faktu ultrafioletowego, straco-
nego dla nieuzbrojonego oka, a uratowanego przez fotografię"30.
W migawkowym zdjęciu dochodziło także do zderzenia treści przekazu z jego formą, zastygłego obrazu
fotograficznego z nieprzerwanym ruchem występującym w obrazowanej realności. Surrealiści nadali temu
nazwę explosante fixe, zastygłej eksplozywności. Możliwość uchwycenia jej w obrazie fotograficznym sta-
nowiła kolejny i istotny powód tak szerokiego i wnikliwego zainteresowania, jakim surrealiści darzyli foto-
grafię. Obraz fotograficzny ukazujący postacie ludzkie lub zjawiska zastygłe w ich najbardziej gwałtownym
momencie ruchu miał także udział w bezpośrednim wykrystalizowaniu się koncepcji „konwulsyjnego piękna".
Jego istotą był ten zastygły ruch, moment znieruchomienia w jego kulminacji, a czego obraz dać może tylko
fotografia. Fotografia pozwalała znacznie szybciej, dokładniej i precyzyjniej uchwycić „to co daremnie oglą-
dam, a czego nie śmiem zobaczyć [...] to, co zaczynam widzieć, a co nie jest widzialne"31. Surrealiści wska-
zywali na przykładzie fotografii, że nie wszystko, na co patrzymy, widzimy i nie wszystko co widzimy, zo-
baczyliśmy.
Z migawkowością fotografii wiązał się także jeden ze sposobów budowania obrazu surrealistycznego
przez wyobcowanie (dépayssement). Surrealistyczny efekt wyobcowania w fotografii wynikał przede wszyst-
kim z jej immanentnej zdolności do wypreparowywania i fragmentaryzacji rzeczywistości. Widzenie czło-
wieka ma charakter ciągły i całościowy, widzenie fotografii jest fragmentaryczne wobec przestrzeni i czasu.
Wyobcowanie przedmiotu z właściwego mu kontekstu powodowało utratę potocznych, powszechnie przy-
jętych znaczeń. Nowy, zaskakujący kontekst zmieniał dotychczasowe znaczenia, ponieważ nie odpowiadał
potocznemu doświadczeniu oraz zracjonalizowanej percepcji umysłu. Migawkowość, obok fragmentaryzacji,
ekstremalnych zbliżeń fragmentu przedmiotu, niezwykłych ujęć powodujących deformujące skróty perspek-
tywistyczne, pozwalała wyobcować przedmiot w obrazie zastygłej eksplozywności obcej bezpośredniemu
doświadczeniu wzrokowemu.
Surrealiści, obok futurystów, poświęcili migawkowemu, nieruchomemu obrazowaniu fotografii najwię-
cej uwagi. Wiązało się z nim wiele cech charakteryzujących obraz surrealistyczny w ogóle. Unieruchomienie
oraz statyczność obrazów rzeczy znajdujących się w ruchu pomagały zbliżyć się do nadrealności, jakikol-
wiek byłby jej status, psychiczny czy fizyczny. Fotografia oprócz tego, że sama mogła być obrazem surrea-
listycznym, pomagała także w nauce surrealistycznego widzenia.
Dla wszystkich nurtów awangardy wspólne było przekonanie, że pojawienie się fotografii wyznaczało
istotny etap w rozwoju widzenia oraz w obrazowaniu rzeczywistości. Zgodnie wskazywano również na jej
oddziaływanie nie tylko na sztukę, ale na potoczną świadomość współczesnego człowieka, powszechnie
i wszechstronnie obcującego z fotografią, a za jej pośrednictwem także z rzeczywistością. W ujęciu wszystkich
nurtów awangardy fotografia poszerzała wiedzę oraz możliwości percepcyjne człowieka. To, co różniło poszcze-
gólne nurty, to podejście do statycznej migawkowości fotografii. Dla futurystów była „trupią nieruchawością"32,
JU Ibidem, s. 37.
31 j
А. В r e t o n, Surrealizm i malarstwo [1928], [w:] P. Mróz, Surrealizm a filozofia. André Bretona przygoda z nadrzeczy-
wistością, Kraków 1998, s. 110.
32 Bragaglia, La Fotogorafia..., s. 148.