Rocznik Historii Sztuki (31.2006)

124

MACIEJ SZYMANOWICZ

11. F. Ruszczyć, Podwórze domu pani Romerowej, rysunek, 12. J. Bułhak, fotografia z kolekcji „Wilno", brom,

1899, Ferdynand Ruszczyć. Życie i dzieło, Wilno 1939, s. 141 1912-1919, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki U AM

tych jego prac, które przedstawiają samą architekturę. Tkwi on w otaczającym, a często swą specyficzną
perspektywą dzielącym poszczególne jej człony - powietrzu, które gra równorzędną rolę kompozycyjną jak
i same elementy architektury"34. Fotografując Wilno Bułhak postanowił usytuować architekturę w pejzażu
i poddać ją dominacji przyrody, co niejednokrotnie uwidacznia się w warstwie obrazowej. Sam artysta pisał

0 tym problemie: „Architektura urodziła się na ziemi, wśród drzew, zieleni, krzewów i kwiatów pod błękit-
nym sklepieniem nieba, w blaskach słońca. Stąd płynie jej integralna przynależność do krajobrazu. Dlatego
też nie podobna pomyśleć obrazu o temacie architektonicznym bez zieleni powietrza i słońca"35. Pogląd ten
wyjaśnia podłoże intelektualne wielu z panoramicznych kompozycji Bułhaka. Najczęściej eksponował w nich
dominację przyrody nad architekturą. W jego wileńskich fotografiach zaznacza się nieuchronne prawo,
w myśl którego przyroda zawsze zwycięża i dominuje nad człowiekiem36.

Taki sposób myślenia przejawiał się również w twórczości Ferdynanda Ruszczyca, który w styczniu
1913 r. wykonał scenografię do Wieczoru poezji w Teatrze Polskim w Wilnie (il. 15). Malarz w dekoracji do
jednej ze scen przedstawił ekspresyjny pejzaż, złożony z targanego wiatrem nieba pokrytego chmurami, które
góruje nad pagórkowato ukształtowanym terenem. Aby upodobnić swoją scenografię do pejzażu Wilna,
wprowadził kilka elementów pozwalających na identyfikację terenową. Skupił je przy dolnej krawędzi pola
obrazowego, gdzie konturowo, na granicy czytelności, przedstawił widziany od tyłu szczyt kościoła św. Jana

1 trzy gotyckie wieże kościoła św. Anny. Elementy architektury wileńskiej są wtopione w żywioł natury
i pełnią rolę punktów charakterystycznych. Bułhak, podążając za przykładem scenografii Ruszczyca37, wy-

T. Przypkowski, Twórczość artystyczna Jana Bułhaka i jej znaczenie, „Świat fotografii", 1950, 15, s. 15.

35 Bułhak, Fotografika..., s. 72.

36 Pisałem o tym w artykule: Pomiędzy Wilnem a Czombrowem, Mickiewiczowski ślad w twórczości Jana Bułhaka, [w:] Punkt
widzenia. Fotografia miasta, Kraków 2004, s. 59-63.

37

Bułhak 13 stycznia 1913 r. widział to przedstawienie. Za: Bułhak, Wiek męski..., s. 132-135.