Rocznik Historii Sztuki (31.2006)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXI
Wydawnictwo Neriton, 2006

DARIUSZ KONSTANTYNÓW
INSTYTUT SZTUKI PAN

FOTOGRAFIA W ŻYCIU ARTYSTYCZNYM MIĘDZYWOJENNEGO WILNA

„Wilno nie jest beniaminkiem Polskiego Rocznika Statystycznego. W wielu gałęziach pracy ludzkości
jesteśmy na szarym koniuszku. Istnieje jednak pewna dziedzina [...], w której Wilno kroczy na pierwszym
miejscu. Dziedzina ta, to fotografia artystyczna" - pisał w 1938 r. wileński korespondent „Gazety Polskiej",
Kazimierz Łęczycki1. Stwierdzenie to nie było rozpowszechnionym w okresie międzywojennym zabiegiem
publicystycznym, mającym na celu dowartościowanie miasta przez przeciwstawienie jego zapóźnieniu cy-
wilizacyjnemu i upośledzeniu ekonomicznemu wyjątkowych osiągnięć kultury i sztuki. Wileńską fotografię
artystyczną powszechnie zaliczano bowiem do najważniejszych zjawisk w tej dziedzinie twórczości w mię-
dzywojennej Polsce, a tamtejsze środowisko fotograficzne uważano za jedno z przodujących. Niektórzy ob-
serwatorzy polskiej fotografii artystycznej skłonni byli nawet przyznać, że wileńskim fotografom bezwarun-
kowo należy się palma pierwszeństwa. Opinię taką wyraził m.in. Antoni Wieczorek, opisując sytuację polskiej
fotografii artystycznej: „Dopiero czasy powojenne, a szczególnie ostatnie dziesięciolecie, ma do zanotowa-
nia silnie wzmożony ruch artystyczno-fotograficzny, którego głównym ośrodkiem jest Wilno, po czym idzie
Warszawa, Lwów, Krzemieniec i Poznań"2.

Wyjątkowy charakter i wysoką pozycję wileńskiej fotografii przypisywano obecności i oddziaływaniu
Jana Bułhaka - nie tylko twórcy i teoretyka, lecz także niestrudzonego publicysty i aktywnego organizatora
życia fotograficznego w Polsce. To dzięki Bułhakowi - przekonywał w połowie lat 30. Antoni Wieczorek
- „Wilno urasta [...] do rzędu głównego ośrodka polskiej fotografiki i stamtąd promieniuje na całą Polskę
zdrowa i pełna inicjatywy myśl fotograficzna. Cokolwiek ważnego stanie się w późniejszych latach w pol-
skiej fotografii, będzie to wynikiem duchowej inspiracji Wilna i jego ludzi z Bułhakiem na czele"3.

Międzywojenne środowisko twórców fotografii artystycznej4, przez Bułhaka nazwanej „fotografiką",
w Wilnie ostatecznie ukształtowało się dopiero w 2. połowie lat 20., czego przejawem było wytworzenie
struktur organizacyjnych. Pierwszą próbę utworzenia Towarzystwa Miłośników Fotogram' Artystycznej pod-
jęto w kwietniu 1926 г., a jednym z inicjatorów przedsięwzięcia był Kazimierz Lelewicz5. Żywot tego To-
warzystwa musiał być jednak krótki, skoro już 12 marca 1927 r. w siedzibie Stowarzyszenia Techników
odbyło się zebranie założycielskie nowej organizacji - Towarzystwa Miłośników Fotografii (TMF). W czasie
spotkania dwudziestu członków-założycieli wybrało zarząd w składzie: Oktawiusz Rackiewicz (prezes) oraz
Jan Bułhak, Jan Misiewicz, Franciszek Tyman, Włodzimierz Krukowski, Piotr Kamieniecki i Kazimierz

1 K. Łęczycki, Fotografika w Wilnie, „Gazeta Polska", 1938, nr 78 (8 II), s. 5.
A. Wieczorek, Fotografia na tle współczesności, „Foto", 1933, nr 4, s. 8.

3 Idem, Fotografia polska wczoraj i dziś. Odczyt wygłoszony z radiostacji warszawskiej, „Fotograf Polski", 1935, nr 4, s. 80.

4 Jego bardzo pobieżne omówienie w pracy J. Poklewskiego, Polskie życie artystyczne w międzywojennym Wilnie, Toruń
1994, s. 163-170.

5 Kronika, „Kurier Wileński", 1926, nr 95 (27 IV), s. 3.