DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: O amerykańskich polonikach Rembrandta, czyli bajka o perle i bucie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14573#0051
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIII
Wydawnictwo Neriton, 2008
ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN.
KRAKÓW, MUZEUM KSIĄŻĄT CZARTORYSKICH
O AMERYKAŃSKICH POLONIKACH REMBRANDTA,
CZYLI BAJKA O PERLE I BUCIE
Nowa książka o Rembrandtcie Ernsta van de Weteringa1, która w znacznej części została przełożona
i opublikowana w niniejszym tomie „Rocznika Historii Sztuki", jak również wspaniały Korpus obrazów
Rembrandta, plon długich działań prywatnego stowarzyszenia uczonych rembrandtystów Stichting Founda-
tion Rembrandt Research Project2, skłaniają do ponownej refleksji nad obrazami Rembrandta wiązanymi,
słusznie lub niesłusznie, z Polską. Chodzi tutaj o dwa dzieła znajdujące się w muzeach amerykańskich: Por-
tret mężczyzny w „polskim" stroju w National Gallery of Art w Waszyngtonie3 (il. XI) oraz o Jeźdźca pol-
skiego (Lisowczyka) w The Frick Collection w Nowym Jorku4.
Ponieważ obraz waszyngtoński, opatrzony oryginalną sygnaturą Rembrandta i datą 1637, jest niemal
dwadzieścia lat wcześniejszy od Lisowczyka, nim zajmę się na początku. Brawurowo namalowany portret
przedstawia mężczyznę w średnim wieku, o nalanej twarzy, grubym nosie, podwójnym podbródku i groźnym
spojrzeniu, z potężnymi, sterczącymi poziomo, jak miotły wąsami, z kolczykiem w formie dużej gruszko-
watej perły, zwisającym z prawego ucha. Nosi ogromną futrzaną czapę przystrojoną łańcuchem z medalio-
nem, purpurową szatę podbitą futrem z szerokim futrzanym kołnierzem, na którym znajduje się złocisty
łańcuch z wisiorem, ujmującym długi chwost z czarnych włosów, rodzaj buńczuka.
Obraz ten nie od razu łączono z polskim modelem. Pojawił się w roku 1707 w handlu antykwarycznym
w Amsterdamie z tytułem Ambasador moskiewski. Potem znalazł się w Berlinie, w bogatej kolekcji Johanna
Ernesta Gotzkowsky'ego, którą w całości w 1764 r. zakupiła do swych zbiorów caryca Katarzyna II. We
wczesnych katalogach Ermitażu w portrecie dopatrywano się Turka lub innego Azjaty. W roku 1937 wraz
z licznymi dziełami z Ermitażu został sprzedany milionerowi amerykańskiemu Andrew Mellonowi, który
przekazał zakup do National Gallery of Art w Waszyngtonie. Sławny historyk sztuki Wilhelm von Bode5
pierwszy podsunął myśl, że sportretowanym był polski szlachcic, prostując rozpowszechniane przez Pola-
ków odwiedzających Ermitaż pogłoski, że chodzi tu o portret Stefana Batorego lub Jana III Sobieskiego.
'E. van de Wetering, Rembrandt. Life in 180 Paintings, Amsterdam 2008.
2 J. Bruyn et a L, A Corpus of Rembrandt Painting, Stichting Foundation Rembrandt Research Project, vol. Dordrecht,
Boston, London 1982-2005.
3 National Gallery of Art, Washington, Washington 1992, s. 124; A.K. Wheelock J г., Dutch Paintings of the Seventeenth
Century. The Collections of the National Gallery of Art Systematic Catalogue, Washington D.C., 1995, s. 222-226; В r u y n, op. cit.,
vol. 3 ,1989, s. 242-247. Pełna bibliografia na stronie internetowej: http://www.nga.gov/fcgi-bin/tinfo_f?object=85. Kopia obrazu
jako Portrait de Jean Sobieski, roi de Pologne znajduje się w zbiorach paryskich baronowej de Meyendorff (informacja od prot.
J.A. Chrościckiego).
4 Art in the Frick Collection: Paintings, Sculpture, Décorative Arts, New York 1996.
5 W. von Bode, Studien zur Geschichte der hollândischen Malerei, Braunschweig 1883, s. 484.
Wydawnictwo Neriton, 2008
ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN.
KRAKÓW, MUZEUM KSIĄŻĄT CZARTORYSKICH
O AMERYKAŃSKICH POLONIKACH REMBRANDTA,
CZYLI BAJKA O PERLE I BUCIE
Nowa książka o Rembrandtcie Ernsta van de Weteringa1, która w znacznej części została przełożona
i opublikowana w niniejszym tomie „Rocznika Historii Sztuki", jak również wspaniały Korpus obrazów
Rembrandta, plon długich działań prywatnego stowarzyszenia uczonych rembrandtystów Stichting Founda-
tion Rembrandt Research Project2, skłaniają do ponownej refleksji nad obrazami Rembrandta wiązanymi,
słusznie lub niesłusznie, z Polską. Chodzi tutaj o dwa dzieła znajdujące się w muzeach amerykańskich: Por-
tret mężczyzny w „polskim" stroju w National Gallery of Art w Waszyngtonie3 (il. XI) oraz o Jeźdźca pol-
skiego (Lisowczyka) w The Frick Collection w Nowym Jorku4.
Ponieważ obraz waszyngtoński, opatrzony oryginalną sygnaturą Rembrandta i datą 1637, jest niemal
dwadzieścia lat wcześniejszy od Lisowczyka, nim zajmę się na początku. Brawurowo namalowany portret
przedstawia mężczyznę w średnim wieku, o nalanej twarzy, grubym nosie, podwójnym podbródku i groźnym
spojrzeniu, z potężnymi, sterczącymi poziomo, jak miotły wąsami, z kolczykiem w formie dużej gruszko-
watej perły, zwisającym z prawego ucha. Nosi ogromną futrzaną czapę przystrojoną łańcuchem z medalio-
nem, purpurową szatę podbitą futrem z szerokim futrzanym kołnierzem, na którym znajduje się złocisty
łańcuch z wisiorem, ujmującym długi chwost z czarnych włosów, rodzaj buńczuka.
Obraz ten nie od razu łączono z polskim modelem. Pojawił się w roku 1707 w handlu antykwarycznym
w Amsterdamie z tytułem Ambasador moskiewski. Potem znalazł się w Berlinie, w bogatej kolekcji Johanna
Ernesta Gotzkowsky'ego, którą w całości w 1764 r. zakupiła do swych zbiorów caryca Katarzyna II. We
wczesnych katalogach Ermitażu w portrecie dopatrywano się Turka lub innego Azjaty. W roku 1937 wraz
z licznymi dziełami z Ermitażu został sprzedany milionerowi amerykańskiemu Andrew Mellonowi, który
przekazał zakup do National Gallery of Art w Waszyngtonie. Sławny historyk sztuki Wilhelm von Bode5
pierwszy podsunął myśl, że sportretowanym był polski szlachcic, prostując rozpowszechniane przez Pola-
ków odwiedzających Ermitaż pogłoski, że chodzi tu o portret Stefana Batorego lub Jana III Sobieskiego.
'E. van de Wetering, Rembrandt. Life in 180 Paintings, Amsterdam 2008.
2 J. Bruyn et a L, A Corpus of Rembrandt Painting, Stichting Foundation Rembrandt Research Project, vol. Dordrecht,
Boston, London 1982-2005.
3 National Gallery of Art, Washington, Washington 1992, s. 124; A.K. Wheelock J г., Dutch Paintings of the Seventeenth
Century. The Collections of the National Gallery of Art Systematic Catalogue, Washington D.C., 1995, s. 222-226; В r u y n, op. cit.,
vol. 3 ,1989, s. 242-247. Pełna bibliografia na stronie internetowej: http://www.nga.gov/fcgi-bin/tinfo_f?object=85. Kopia obrazu
jako Portrait de Jean Sobieski, roi de Pologne znajduje się w zbiorach paryskich baronowej de Meyendorff (informacja od prot.
J.A. Chrościckiego).
4 Art in the Frick Collection: Paintings, Sculpture, Décorative Arts, New York 1996.
5 W. von Bode, Studien zur Geschichte der hollândischen Malerei, Braunschweig 1883, s. 484.