DOI article:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0053
Rafaela ,,Portret młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich
51
kątnym. W obrazie Madonna delllmpannata (ok. 1514, Florencja, Palazzo
Pitti), kompozycji utworzonej z pięciu figur, postacie zostały tak ustawione, że
skłony tułowia i pochylenie głów, a także ułożenie kończyn (np. nogi św. Jana
Chrzciciela) wyraźnie sugerują okrąg, w który można by wpisać całą grupę.
W podobny sposób liczne figury na fresku Triumf Galatei (1514, Rzym, Yilla
Famesina), uchodzącym za jedno z najdoskonalszych pod względem kompozy-
cji dzieł artysty, podporządkowują się w układzie formie owalnej, której środek
stanowi postać morskiej nimfy. Wyraźnie koliste układy postaci spotykamy na fre-
skach w Stanza della Segnatura (1509-11). W Dyspucie o Najświętszym Sakra-
mencie (ił. 30) stanowią je: grupa osób po lewej stronie fresku, u dołu, bardzo
zwarta i jakby specjalnie dostosowana różnymi wymyślnymi pozami do kolistego
kształtu, którego brzeg podkreślają wyraźnie łukowate przegięcia postaci stojących
najbardziej na zewnątrz grupy, oraz grupa centralna z Chrystusem, u góry kompo-
zycji. W Szkole Ateńskiej (ii. 31) spotykamy dwa zespoły postaci tak ustawio-
nych, że z łatwościąmoglibyśmy wpisać je w okrąg. Sąto postacie w dolnej strefie
fresku: po lewej stronie zebrane wokół Pitagorasa (il. 32) oraz prawie symetryczna
w stosunku do nich grupa po prawej stronie, skupiona wokół Euklidesa (il. 33).
Kompozycja zarówno Dysputy o Najświętszym Sakramencie Jak i Szkoły
Ateńskiej stanowi jedną wielką kombinację układów kolistych, które płaszczy-
zna fresku przecina, otwierając przed widzem jakby połowę kuli. NI Dyspucie
postacie sąrozstawione półkoliście na rzutach koncentrycznych kół, których śre-
dnice pomniejszają się stopniowo w kierunku górnego bieguna; oś wyznaczają
kolejno od góry: postacie Trójcy Świętej i Flostia wystawiona na ołtarzu.
W Szkole Ateńskiej centrum kompozycji stanowią Platon i Arystoteles, wokół
których „wirują” po okręgach pozostali mędrcy. Ponad nimi potężne łuki cen-
tralnej budowli90 zwieńczonej kopułą rozchodzą się na tle nieba regularnymi
kręgami, przypominającymi kręgi na wodzie.
To dość wyraźne faworyzowanie przez Rafaela, szczególnie we wcze-
snym okresie rzymskim, kompozycji opartej na zasadzie koła - będące zapewne
wyrazem renesansowego pojmowania tej figury geometrycznej jako formy do-
90 Centralna budowla pojawia się kilkakrotnie w obrazach Rafaela, takich jak m.in.:
Lo Sposalizio, 1504, Mediolan, Brera; Portret Giuliana de Medici, księcia de Nemours,
ok. 1515, dawniej w prywatnych zbiorach w Berlinie (tu przedstawione w tle mauzoleum
Hadriana w Rzymie); domniemany Autoportret, Hampton Court, Royal Gallery, gdzie
przedstawiona została baszta przypominająca trochę budowlę umieszczoną w tle naszego
obrazu. Budowla ta była uważana najczęściej za grobowiec Cecylii Metelli przy ViaAppia
w Rzymie (por. opis obrazu Stefana Komornickiego, przyp. 3), co jednak nie wydaje się
uzasadnione, ponieważ porównanie budowli na obrazie Rafaela z grobowcem Cecylii Metelli
wykazuje zbyt wiele różnic (m.in. krenelaże), by można te budowle ze sobą identyfikować.
51
kątnym. W obrazie Madonna delllmpannata (ok. 1514, Florencja, Palazzo
Pitti), kompozycji utworzonej z pięciu figur, postacie zostały tak ustawione, że
skłony tułowia i pochylenie głów, a także ułożenie kończyn (np. nogi św. Jana
Chrzciciela) wyraźnie sugerują okrąg, w który można by wpisać całą grupę.
W podobny sposób liczne figury na fresku Triumf Galatei (1514, Rzym, Yilla
Famesina), uchodzącym za jedno z najdoskonalszych pod względem kompozy-
cji dzieł artysty, podporządkowują się w układzie formie owalnej, której środek
stanowi postać morskiej nimfy. Wyraźnie koliste układy postaci spotykamy na fre-
skach w Stanza della Segnatura (1509-11). W Dyspucie o Najświętszym Sakra-
mencie (ił. 30) stanowią je: grupa osób po lewej stronie fresku, u dołu, bardzo
zwarta i jakby specjalnie dostosowana różnymi wymyślnymi pozami do kolistego
kształtu, którego brzeg podkreślają wyraźnie łukowate przegięcia postaci stojących
najbardziej na zewnątrz grupy, oraz grupa centralna z Chrystusem, u góry kompo-
zycji. W Szkole Ateńskiej (ii. 31) spotykamy dwa zespoły postaci tak ustawio-
nych, że z łatwościąmoglibyśmy wpisać je w okrąg. Sąto postacie w dolnej strefie
fresku: po lewej stronie zebrane wokół Pitagorasa (il. 32) oraz prawie symetryczna
w stosunku do nich grupa po prawej stronie, skupiona wokół Euklidesa (il. 33).
Kompozycja zarówno Dysputy o Najświętszym Sakramencie Jak i Szkoły
Ateńskiej stanowi jedną wielką kombinację układów kolistych, które płaszczy-
zna fresku przecina, otwierając przed widzem jakby połowę kuli. NI Dyspucie
postacie sąrozstawione półkoliście na rzutach koncentrycznych kół, których śre-
dnice pomniejszają się stopniowo w kierunku górnego bieguna; oś wyznaczają
kolejno od góry: postacie Trójcy Świętej i Flostia wystawiona na ołtarzu.
W Szkole Ateńskiej centrum kompozycji stanowią Platon i Arystoteles, wokół
których „wirują” po okręgach pozostali mędrcy. Ponad nimi potężne łuki cen-
tralnej budowli90 zwieńczonej kopułą rozchodzą się na tle nieba regularnymi
kręgami, przypominającymi kręgi na wodzie.
To dość wyraźne faworyzowanie przez Rafaela, szczególnie we wcze-
snym okresie rzymskim, kompozycji opartej na zasadzie koła - będące zapewne
wyrazem renesansowego pojmowania tej figury geometrycznej jako formy do-
90 Centralna budowla pojawia się kilkakrotnie w obrazach Rafaela, takich jak m.in.:
Lo Sposalizio, 1504, Mediolan, Brera; Portret Giuliana de Medici, księcia de Nemours,
ok. 1515, dawniej w prywatnych zbiorach w Berlinie (tu przedstawione w tle mauzoleum
Hadriana w Rzymie); domniemany Autoportret, Hampton Court, Royal Gallery, gdzie
przedstawiona została baszta przypominająca trochę budowlę umieszczoną w tle naszego
obrazu. Budowla ta była uważana najczęściej za grobowiec Cecylii Metelli przy ViaAppia
w Rzymie (por. opis obrazu Stefana Komornickiego, przyp. 3), co jednak nie wydaje się
uzasadnione, ponieważ porównanie budowli na obrazie Rafaela z grobowcem Cecylii Metelli
wykazuje zbyt wiele różnic (m.in. krenelaże), by można te budowle ze sobą identyfikować.