DOI Artikel:
Wałek, Janusz: Rafaela "Portret młodzieńca" ze zbiorów Czartoryskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0061
Rafaela ,,Portret młodzieńca” ze zbiorów Czartoryskich
59
świadome porównanie świata natury i świata s z t u k i. Tam rozległa prze-
strzeń pól, przecięta rzeką i porośnięta drzewami, rozciąga się ku odległym górom,
tutaj natomiast, we wnętrzu - może w gabinecie artysty, obserwatora natury -
ścisły, zgeometryzowany porządek ośmioboków, spirali, ostro łamanych zygzaków
tworzy nową naturę: uczynioną ludzką ręką. naturę sztuki. Wzory kobierca sąjak
gdyby artystycznym przetworzeniem elementów natury żywej: kul, w jakie układa-
ją się korony drzew, meandrów rzeki i łuków wzgórz, a z kolei tam,
w naturalnym krajobrazie, widnieją- harmonijnie weń wkomponowane - wytwory
człowieka: miasto i owalna budowla, będąca antycznym grobowcem lub basztą
średniowiecznego zamku. Pomiędzy tymi obydwoma światami panuje
u Rafaela pełna zgodność. Wyraźnie zaznacza się ona także w Dyspucie o Naj-
świętszym Sakramencie, gdzie marmurowy „dywan” posadzki przed ołtarzem
„rymuje się” - na podobnej jak w naszym przypadku zasadzie - z „dywanem”
natury, w który człowiek „wplata się” wznosząc pomiędzy drzewami mury ko-
ścioła; podobnie jest w Szkole Ateńskiej, gdzie szeroko rozbudowana geometria
architektonicznych motywów przechodzi prawie niepostrzeżenie w naturalny
pejzaż z niebem pokrytym obłokami, skąd wyłaniają się ku nam starzy greccy
mędrcy.
Ta garść uwag wysnutych z obserwacji samej tylko budowy Portretu mło-
dzieńca potwierdza, jak się wydaje, wrażenie, jakie odnieść można przy pobież-
nym jego oglądaniu, wrażenie klasycznej doskonałości tego dzieła.
„Gdy mówimy: utwór ten (lub dzieło) jest z ducha swojego klasyczny -
napisał Kazimierz Michałowski - to mamy wówczas na myśli pewne, pozornie
apriorycznie ustalone wartości, które odnajdujemy bądź odczuwamy w danym
utworze. O jakie walory tu chodzi? O pewne kategorie estetyczne, które określa-
my mianem harmonii, symetrii i rytmu, a które muszą być ze sobą tak ściśle
związane, że wywołują u nas wrażenie: ładu, równowagi, spokoju, powagi
i wzniosłości duchowej. Forma wyrazu i środki ekspresji odgrywająwtym wzglę-
dzie rolę drugorzędną. Decydującym jest efekt przeżycia całości utworu”100. Ład,
równowaga, spokój, powaga i wzniosłość duchowa charakteryzują na pewno
nasz obraz, wykazujący - jak mało który inny, nawet u samego Rafaela - naj-
wyższy stopień doskonałości „we wszystkich szczegółach i we wszystkich czę-
ściach”, na co zwracała uwagę, obdarzona wybitną intuicją Izabela Czarto-
ryska101.
100 K. Michałowski, Jak Grecy tworzyli sztukę. Warszawa 1970, s. 104.
101 Czartoryska, o.c., s. 11.
59
świadome porównanie świata natury i świata s z t u k i. Tam rozległa prze-
strzeń pól, przecięta rzeką i porośnięta drzewami, rozciąga się ku odległym górom,
tutaj natomiast, we wnętrzu - może w gabinecie artysty, obserwatora natury -
ścisły, zgeometryzowany porządek ośmioboków, spirali, ostro łamanych zygzaków
tworzy nową naturę: uczynioną ludzką ręką. naturę sztuki. Wzory kobierca sąjak
gdyby artystycznym przetworzeniem elementów natury żywej: kul, w jakie układa-
ją się korony drzew, meandrów rzeki i łuków wzgórz, a z kolei tam,
w naturalnym krajobrazie, widnieją- harmonijnie weń wkomponowane - wytwory
człowieka: miasto i owalna budowla, będąca antycznym grobowcem lub basztą
średniowiecznego zamku. Pomiędzy tymi obydwoma światami panuje
u Rafaela pełna zgodność. Wyraźnie zaznacza się ona także w Dyspucie o Naj-
świętszym Sakramencie, gdzie marmurowy „dywan” posadzki przed ołtarzem
„rymuje się” - na podobnej jak w naszym przypadku zasadzie - z „dywanem”
natury, w który człowiek „wplata się” wznosząc pomiędzy drzewami mury ko-
ścioła; podobnie jest w Szkole Ateńskiej, gdzie szeroko rozbudowana geometria
architektonicznych motywów przechodzi prawie niepostrzeżenie w naturalny
pejzaż z niebem pokrytym obłokami, skąd wyłaniają się ku nam starzy greccy
mędrcy.
Ta garść uwag wysnutych z obserwacji samej tylko budowy Portretu mło-
dzieńca potwierdza, jak się wydaje, wrażenie, jakie odnieść można przy pobież-
nym jego oglądaniu, wrażenie klasycznej doskonałości tego dzieła.
„Gdy mówimy: utwór ten (lub dzieło) jest z ducha swojego klasyczny -
napisał Kazimierz Michałowski - to mamy wówczas na myśli pewne, pozornie
apriorycznie ustalone wartości, które odnajdujemy bądź odczuwamy w danym
utworze. O jakie walory tu chodzi? O pewne kategorie estetyczne, które określa-
my mianem harmonii, symetrii i rytmu, a które muszą być ze sobą tak ściśle
związane, że wywołują u nas wrażenie: ładu, równowagi, spokoju, powagi
i wzniosłości duchowej. Forma wyrazu i środki ekspresji odgrywająwtym wzglę-
dzie rolę drugorzędną. Decydującym jest efekt przeżycia całości utworu”100. Ład,
równowaga, spokój, powaga i wzniosłość duchowa charakteryzują na pewno
nasz obraz, wykazujący - jak mało który inny, nawet u samego Rafaela - naj-
wyższy stopień doskonałości „we wszystkich szczegółach i we wszystkich czę-
ściach”, na co zwracała uwagę, obdarzona wybitną intuicją Izabela Czarto-
ryska101.
100 K. Michałowski, Jak Grecy tworzyli sztukę. Warszawa 1970, s. 104.
101 Czartoryska, o.c., s. 11.