DOI Artikel:
Zeńczak, Anna: Zespół witraży Józefa Mehoffera w kaplicy grobowej rodziny Grauerów w Opawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21223#0086
84
Anna Zeńczak
Problem ten dotyczy niemal wszystkich Mehofferowskich dzieł witrażowych. Na
dużych, znaczących wystawach oraz w zbiorach muzealnych krytycy i historycy
sztuki widująprzede wszystkim kartony i w odniesieniu do nich wyrażają swe opi-
nie. Jeśli nawet czasem mowa o witrażach jako takich, sąto stwierdzenia bardzo
ogólne4.
Skończonym, autorskim dziełem artysty projektującego witraż jest reali-
zacja jego obrazu w szkle. Pomimo współpracy ze szklarzem, od którego kun-
sztu wiele zależy, to właśnie twórca kartonu musi w każdym szczególe przewi-
dzieć artystyczny efekt kompozycji z rozświetlonych barwnych szkieł, ujętych
w określone formy konturem z ołowiu5. Mowa oczywiście o witrażach arty-
stycznych. U schyłku XIX i na początku XX wieku, w dobie odrodzenia sztuki
witrażu, rozwijała się bowiem także pr.odukcja czysto rzemieślnicza, oparta na
wydawanych specjalnie w tym celu wzornikach. Oprócz tego wytwarzano tafle
szklane z przedstawieniami malowanymi (a nie układanymi z kolorowych szkieł),
o tematyce głównie sakralnej6 *.
Witraż zaliczany jest do dziedziny malarstwa, operuje bowiem tymi sa-
mymi wartościami plastycznymi co i ono, jednakże ze względu na specyfikę
tworzywa odznacza się cechami sobie tylko właściwymi. W zasadzie powinien
być oglądany w warunkach, do jakich został przeznaczony, a więc w pomie-
szczeniu, którego charakter (styl, wielkość, dyspozycję przestrzeni, warunki
oświetleniowe oraz oczywiście sposób użytkowania) artysta uwzględnia w swym
projekcie. Najpełniejszy efekt uzyskuje się, gdy wypełnione witrażem okna są
głównym, a najlepiej - jedynym źródłem światła. Lśni on wówczas w półmroku,
jak gdyby sam emanował jakimś tajemniczym blaskiem, udzielając wnętrzu swych
barw.Ta dziedzina sztuki wymaga osobnej wiedzy na temat właściwości optycz-
nych barwnych szkieł. Efekt kolorystyczny zależy bowiem zarówno od barwy
4 Wyjątek stanowi zespół witraży w katedrze Św. Mikołaja we Fryburgu, któremu,
poza artykułami, poświęcono też dwie obszerne monografie: T. Adamowicz, Witraże
fryburskie Józefa Mehoffera, Wrocław 1982, oraz H. von Roda, Die Glasmalereien von
Józef Mehoffer in der Kathedrale St. Nikolaus in Freiburg i. Ue., Wabem-Bern 1995.
5 Mehoffer przywiązywał wielką wagę do właściwej realizacji w szkle swych pro-
jektów. Adam Żeleński, długoletni współwłaściciel Krakowskiego Zakładu Witrażów
i Mozaiki, w którym wykonano wiele witraży Mehoffera, tak oto charakteryzował styl
pracy artysty: „cechą Mehoffera było: nie tylko opracować projekt i naturalnej wielkości
tzw. karton na witraż - ale współpracować z witrażystą i czuwać przez cały czas powsta-
wania witrażu nad swoją ideą, by to, czego na kartonie, na papierze malowanym nie dało
się osiągnąć - wydobyć właśnie z materiału, ze szkła”. (A. Żeleński, Rewelacja fry-
burska, maszynopis z r. 1946 w dokumentach rodziny Żeleńskich w Krakowie, s. 4).
6 Por.: P. M i c h e 1, Glasmalerei um 1900 in der Schweiz. Le vitrail 1900 en Suis-
se, Liestal 1985.
Anna Zeńczak
Problem ten dotyczy niemal wszystkich Mehofferowskich dzieł witrażowych. Na
dużych, znaczących wystawach oraz w zbiorach muzealnych krytycy i historycy
sztuki widująprzede wszystkim kartony i w odniesieniu do nich wyrażają swe opi-
nie. Jeśli nawet czasem mowa o witrażach jako takich, sąto stwierdzenia bardzo
ogólne4.
Skończonym, autorskim dziełem artysty projektującego witraż jest reali-
zacja jego obrazu w szkle. Pomimo współpracy ze szklarzem, od którego kun-
sztu wiele zależy, to właśnie twórca kartonu musi w każdym szczególe przewi-
dzieć artystyczny efekt kompozycji z rozświetlonych barwnych szkieł, ujętych
w określone formy konturem z ołowiu5. Mowa oczywiście o witrażach arty-
stycznych. U schyłku XIX i na początku XX wieku, w dobie odrodzenia sztuki
witrażu, rozwijała się bowiem także pr.odukcja czysto rzemieślnicza, oparta na
wydawanych specjalnie w tym celu wzornikach. Oprócz tego wytwarzano tafle
szklane z przedstawieniami malowanymi (a nie układanymi z kolorowych szkieł),
o tematyce głównie sakralnej6 *.
Witraż zaliczany jest do dziedziny malarstwa, operuje bowiem tymi sa-
mymi wartościami plastycznymi co i ono, jednakże ze względu na specyfikę
tworzywa odznacza się cechami sobie tylko właściwymi. W zasadzie powinien
być oglądany w warunkach, do jakich został przeznaczony, a więc w pomie-
szczeniu, którego charakter (styl, wielkość, dyspozycję przestrzeni, warunki
oświetleniowe oraz oczywiście sposób użytkowania) artysta uwzględnia w swym
projekcie. Najpełniejszy efekt uzyskuje się, gdy wypełnione witrażem okna są
głównym, a najlepiej - jedynym źródłem światła. Lśni on wówczas w półmroku,
jak gdyby sam emanował jakimś tajemniczym blaskiem, udzielając wnętrzu swych
barw.Ta dziedzina sztuki wymaga osobnej wiedzy na temat właściwości optycz-
nych barwnych szkieł. Efekt kolorystyczny zależy bowiem zarówno od barwy
4 Wyjątek stanowi zespół witraży w katedrze Św. Mikołaja we Fryburgu, któremu,
poza artykułami, poświęcono też dwie obszerne monografie: T. Adamowicz, Witraże
fryburskie Józefa Mehoffera, Wrocław 1982, oraz H. von Roda, Die Glasmalereien von
Józef Mehoffer in der Kathedrale St. Nikolaus in Freiburg i. Ue., Wabem-Bern 1995.
5 Mehoffer przywiązywał wielką wagę do właściwej realizacji w szkle swych pro-
jektów. Adam Żeleński, długoletni współwłaściciel Krakowskiego Zakładu Witrażów
i Mozaiki, w którym wykonano wiele witraży Mehoffera, tak oto charakteryzował styl
pracy artysty: „cechą Mehoffera było: nie tylko opracować projekt i naturalnej wielkości
tzw. karton na witraż - ale współpracować z witrażystą i czuwać przez cały czas powsta-
wania witrażu nad swoją ideą, by to, czego na kartonie, na papierze malowanym nie dało
się osiągnąć - wydobyć właśnie z materiału, ze szkła”. (A. Żeleński, Rewelacja fry-
burska, maszynopis z r. 1946 w dokumentach rodziny Żeleńskich w Krakowie, s. 4).
6 Por.: P. M i c h e 1, Glasmalerei um 1900 in der Schweiz. Le vitrail 1900 en Suis-
se, Liestal 1985.