DOI Heft:
Miscellanea
DOI Artikel:Wdowiszewski, Zygmunt: Pieczęć Kazimierza Ziemomysłowica ks. kujawskiego z I poł. XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17140#0746
wydaje się, że pieczęć tę używał w czasie współrządów z braćmi Leszkiem i Przemysłem.
Pewne wyjaśnienie, ale niezupełne, daje nam pieczęć jego ojca Ziemomysła, znana z dokumentu
z roku 1284, która przedstawia księcia w zbroi wybiegającego z bramy zamkowej i prze-
bijającego mieczem rozwścieczonego lwa, wspinającego się przednimi łapami na jego tarczę6.
Otóż głowa lwa z herbu ks. Kazimierza przypomina głowę lwią z pieczęci Ziemomysła.
Co było powodem umieszczenia takiego godła zamiast herbu kujawskiego, trudno dziś
odgadnąć. Widocznie złotnik opracowujący typariusz dla księcia Kazimierza otrzymał pole-
cenie powtórzenia w tarczy herbowej choćby części z pięknej pieczęci ojcowskiej, a tym
szczegółem, który przetworzył się w nieznane i później nieużywane godło, była głowa lwa,
a więc pars pro toto.
Drugim ciekawym zjawiskiem heraldycznym jest herb umieszczony w prawej stronie
pieczęci. Jest to gryf, herb uformowany już zupełnie na modłę zachodnio-europejską, matki
ks. Kazimierza ks. Salomei, córki Sambora II pomorskiego. Umieszczenie herbu macierzystego
na pieczęci książęcej jest w tym czasie rzeczą zupełnie wyjątkową.
W roku 1294 zmarł bezpotomnie ostatni władca Pomorza wchodniego Mestwin (Mszczuj)
II. Wprawdzie jeszcze za życia swego dokumentem z r. 1282 darował Przemysłowi II wielko-
polskiemu Pomorze, zatrzymując sobie w nim tylko dożywotnie władanie, gdy jednak ten
ostatni zamordowany został 8 lutego 1296 r. w Rogoźnie — zawrzała długa walka o władanie
Pomorzem między Łokietkiem, zakonem krzyżackim i Askańczykami. Za Łokietka wystą-
pili również z pretensjami do Pomorza Ziemomysłowice kujawscy jako potomkowie Salomei
córki Sambora II, ale byli za słabi, aby rywalizować w tym względzie ze stryjem Włady-
sławem Łokietkiem7. Stąd wypływa siłą rzeczy wniosek, że umieszczenie gryfa pomorskiego
na pieczęci Kazimierza Ziemomysłowica miało charakter polityczny. Książę przez umieszczenie
tego herbu w pieczęci chciał wyrazić i podkreślić swoje pretensje do Pomorza. W heraldyce
zachodnio-europejskiej herb taki zwie się herbem roszczeniowym (Armes de prétention,
Anspruchswappen).
Ponieważ nie znamy dokumentu uwierzytelnionego reprodukowaną pieczęcią, a i po-
chodzenie odlewu nie daje co do tego żadnych wskazówek — to i czas powstania tłoku da się
jedynie w przybliżeniu określić i to na podstawie dat biograficznych pozostałych braci ks.
Kazimierza. Znając pieczęć Kazimierza z herbem kujawskim z dokumentów z czasów współ-
rządów z Leszkiem i Przemysłem, którzy to książęta zmarli bezpotomnie: Leszek po 27
kwietnia 1339, a Przemysł krótko przed 16 lutego 1339 — trzeba hipotetycznie przyjąć, że
Kazimierz, po śmierci braci, jako samodzielny książę na Inowrocławiu i Gniewkowie kazał
sobie sporządzić nową pieczęć, tu opisaną, między rokiem 1339 a 13 lipca 1343, tj. ostatnią
datą, pod którą występuje między żyjącymi.
6 F. Piekosiński, j. w., nr 186.
7 J. Karwasińska, Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235—1343. Warszawa 1927, s. 90, 129.
738
Pewne wyjaśnienie, ale niezupełne, daje nam pieczęć jego ojca Ziemomysła, znana z dokumentu
z roku 1284, która przedstawia księcia w zbroi wybiegającego z bramy zamkowej i prze-
bijającego mieczem rozwścieczonego lwa, wspinającego się przednimi łapami na jego tarczę6.
Otóż głowa lwa z herbu ks. Kazimierza przypomina głowę lwią z pieczęci Ziemomysła.
Co było powodem umieszczenia takiego godła zamiast herbu kujawskiego, trudno dziś
odgadnąć. Widocznie złotnik opracowujący typariusz dla księcia Kazimierza otrzymał pole-
cenie powtórzenia w tarczy herbowej choćby części z pięknej pieczęci ojcowskiej, a tym
szczegółem, który przetworzył się w nieznane i później nieużywane godło, była głowa lwa,
a więc pars pro toto.
Drugim ciekawym zjawiskiem heraldycznym jest herb umieszczony w prawej stronie
pieczęci. Jest to gryf, herb uformowany już zupełnie na modłę zachodnio-europejską, matki
ks. Kazimierza ks. Salomei, córki Sambora II pomorskiego. Umieszczenie herbu macierzystego
na pieczęci książęcej jest w tym czasie rzeczą zupełnie wyjątkową.
W roku 1294 zmarł bezpotomnie ostatni władca Pomorza wchodniego Mestwin (Mszczuj)
II. Wprawdzie jeszcze za życia swego dokumentem z r. 1282 darował Przemysłowi II wielko-
polskiemu Pomorze, zatrzymując sobie w nim tylko dożywotnie władanie, gdy jednak ten
ostatni zamordowany został 8 lutego 1296 r. w Rogoźnie — zawrzała długa walka o władanie
Pomorzem między Łokietkiem, zakonem krzyżackim i Askańczykami. Za Łokietka wystą-
pili również z pretensjami do Pomorza Ziemomysłowice kujawscy jako potomkowie Salomei
córki Sambora II, ale byli za słabi, aby rywalizować w tym względzie ze stryjem Włady-
sławem Łokietkiem7. Stąd wypływa siłą rzeczy wniosek, że umieszczenie gryfa pomorskiego
na pieczęci Kazimierza Ziemomysłowica miało charakter polityczny. Książę przez umieszczenie
tego herbu w pieczęci chciał wyrazić i podkreślić swoje pretensje do Pomorza. W heraldyce
zachodnio-europejskiej herb taki zwie się herbem roszczeniowym (Armes de prétention,
Anspruchswappen).
Ponieważ nie znamy dokumentu uwierzytelnionego reprodukowaną pieczęcią, a i po-
chodzenie odlewu nie daje co do tego żadnych wskazówek — to i czas powstania tłoku da się
jedynie w przybliżeniu określić i to na podstawie dat biograficznych pozostałych braci ks.
Kazimierza. Znając pieczęć Kazimierza z herbem kujawskim z dokumentów z czasów współ-
rządów z Leszkiem i Przemysłem, którzy to książęta zmarli bezpotomnie: Leszek po 27
kwietnia 1339, a Przemysł krótko przed 16 lutego 1339 — trzeba hipotetycznie przyjąć, że
Kazimierz, po śmierci braci, jako samodzielny książę na Inowrocławiu i Gniewkowie kazał
sobie sporządzić nową pieczęć, tu opisaną, między rokiem 1339 a 13 lipca 1343, tj. ostatnią
datą, pod którą występuje między żyjącymi.
6 F. Piekosiński, j. w., nr 186.
7 J. Karwasińska, Sąsiedztwo kujawsko-krzyżackie 1235—1343. Warszawa 1927, s. 90, 129.
738