DOI Heft:
Sztuka starożytna
DOI Artikel:Zdrojewska, Wanda; Muzeum Narodowe w Warszawie [Mitarb.]: Brązowa figurka Silwanusa w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19549#0102
Opisana statuetka sprawia wrażenie masywnej, ciężkiej bryły. Stanowi ona odlew prawie
surowy, nie wykazujący śladów starannej obróbki cyzelerskiej. Wykonawca jej nie wyodrębnił
np. pnia drzewa przylegającego do lewego uda Silwanusa, gałęzi trzymanej przezeń w lewej
ręce i brzegu skóry koziej, zwisającego przy lewym boku boga, dając w tym miejscu prawie
jednolitą masę metalu, w której z trudem można wyróżnić poszczególne elementy. Sam odlew
jest niestaranny, o czym świadczy nierówna grubość ścianek.
Statuetka należy do zespołu przedstawień Silwanusa, które łatwo odróżnić od innych wy-
obrażeń plastycznych w sztuce rzymskiej, gdyż łączy je szereg cech charakterystycznych. Bar-
czysty tors, głowa o brodatej twarzy, długich włosach, na które nałożony jest wieniec z pinii,
kozia skóra narzucona na plecy, zasłaniająca lewe ramię, spięta na prawym i wypełniona szysz-
kami pinii, jabłkami i gronami, gałąź pinii w lewej ręce, nóż ogrodniczy w prawej, a wreszcie
buty chłopa italskiego na nogach — oto cechy postaci Silwanusa w plastyce rzymskiej. U stóp
bóstwa wyobrażano nadto psa z łbem podniesionym ku górze2.
Nasuwa się pytanie, czy w omawianym typie plastycznym można dostrzec reminiscencje
greckie, czy też stanowi on dzieło rdzennie rzymskie. To zagadnienie, wkraczające w zakres
problemu oryginalności sztuki rzymskiej, było przedmiotem sporu uczonych wysuwających
dwie skrajne hipotezy. Zwolennicy jednej dowodzili, że typ Silwanusa jest rezultatem adaptacji
typu Zeusa greckiego, dokonanej drogą zmiany atrybutów. Przeciwnicy ich stanęli na stano-
wisku, iż typ Silwanusa powstał w okresie wczesnoitalskim i jest tworem czysto rzymskim, bez
żadnych wpływów greckich3. Niektórzy zwolennicy teorii o greckim pochodzeniu wysuwali
jako prawzór Silwanusa przedstawienia Heraklesa. I tak np. Wissowa zwraca uwagę na posąg
Herkulesa z Villa Albani w Rzymie z maczugą w lewym ręku i skórą lwią na plecach, zapiętą
na prawym ramieniu, opadającą na lewe, zakładając, że zamiana maczugi na gałąź pinii i skóry
lwiej na kozią dałyby statuę Silwanusa4. Peter przeciwstawia się takiemu prawzorowi sugerując
na podstawie wyobrażeń Herkulesa z narzuconą na plecy skórą wypełnioną owocami, które
niewątpliwie wywiodły się z typu Silwanusa, raczej odwrotną sytuację5.
Wydaje się, że między dyskutantami zaistniało nieporozumienie. Silwanus był bez wątpie-
nia bóstwem typowo italskim. Kult jego wzrósł na granicy Latium i Etrurii, w pobliżu
2 Por. R. Peter, Silvanus. [w:] W. H. Roscher, Lexikon der griechischen und romischen Mythologie,
IV, s. 824 i nast.
3 Za greckim pochodzeniem typu Silwanusa wypowiedział się Reifferscheid. Por. A. Reifferscheid,
Sulle imagini del dio Silvano e del dio Fauno. Al, XXXVIII, 1866, s. 221. Zwolennikiem pochodzenia rzym-
skiego był Visconti. P. E. V i s c o n t i, s. 184, przypis 1, cytuję za Peter, Silvanus, jw., s. 834.
4 G. Wissowa, Gesammelte Abhandlungen zur romischen Religions und Stadtgeschichte. Miinchen
1904, s. 90 i nast. Przedstawienia Heraklesa jako prawzór typu Silwanusa wymienia też Domaszewski. Por. A. v.
Domaszewski, Silvanus auf lateinischen Inschriften. Philologus, LXI, s. 3, przypis 9. Posąg Herkulesa
z Villa Albani por. S. R e i n a c h, RS, I, s. 478.
5 Peter, jw., s. 835.
98
surowy, nie wykazujący śladów starannej obróbki cyzelerskiej. Wykonawca jej nie wyodrębnił
np. pnia drzewa przylegającego do lewego uda Silwanusa, gałęzi trzymanej przezeń w lewej
ręce i brzegu skóry koziej, zwisającego przy lewym boku boga, dając w tym miejscu prawie
jednolitą masę metalu, w której z trudem można wyróżnić poszczególne elementy. Sam odlew
jest niestaranny, o czym świadczy nierówna grubość ścianek.
Statuetka należy do zespołu przedstawień Silwanusa, które łatwo odróżnić od innych wy-
obrażeń plastycznych w sztuce rzymskiej, gdyż łączy je szereg cech charakterystycznych. Bar-
czysty tors, głowa o brodatej twarzy, długich włosach, na które nałożony jest wieniec z pinii,
kozia skóra narzucona na plecy, zasłaniająca lewe ramię, spięta na prawym i wypełniona szysz-
kami pinii, jabłkami i gronami, gałąź pinii w lewej ręce, nóż ogrodniczy w prawej, a wreszcie
buty chłopa italskiego na nogach — oto cechy postaci Silwanusa w plastyce rzymskiej. U stóp
bóstwa wyobrażano nadto psa z łbem podniesionym ku górze2.
Nasuwa się pytanie, czy w omawianym typie plastycznym można dostrzec reminiscencje
greckie, czy też stanowi on dzieło rdzennie rzymskie. To zagadnienie, wkraczające w zakres
problemu oryginalności sztuki rzymskiej, było przedmiotem sporu uczonych wysuwających
dwie skrajne hipotezy. Zwolennicy jednej dowodzili, że typ Silwanusa jest rezultatem adaptacji
typu Zeusa greckiego, dokonanej drogą zmiany atrybutów. Przeciwnicy ich stanęli na stano-
wisku, iż typ Silwanusa powstał w okresie wczesnoitalskim i jest tworem czysto rzymskim, bez
żadnych wpływów greckich3. Niektórzy zwolennicy teorii o greckim pochodzeniu wysuwali
jako prawzór Silwanusa przedstawienia Heraklesa. I tak np. Wissowa zwraca uwagę na posąg
Herkulesa z Villa Albani w Rzymie z maczugą w lewym ręku i skórą lwią na plecach, zapiętą
na prawym ramieniu, opadającą na lewe, zakładając, że zamiana maczugi na gałąź pinii i skóry
lwiej na kozią dałyby statuę Silwanusa4. Peter przeciwstawia się takiemu prawzorowi sugerując
na podstawie wyobrażeń Herkulesa z narzuconą na plecy skórą wypełnioną owocami, które
niewątpliwie wywiodły się z typu Silwanusa, raczej odwrotną sytuację5.
Wydaje się, że między dyskutantami zaistniało nieporozumienie. Silwanus był bez wątpie-
nia bóstwem typowo italskim. Kult jego wzrósł na granicy Latium i Etrurii, w pobliżu
2 Por. R. Peter, Silvanus. [w:] W. H. Roscher, Lexikon der griechischen und romischen Mythologie,
IV, s. 824 i nast.
3 Za greckim pochodzeniem typu Silwanusa wypowiedział się Reifferscheid. Por. A. Reifferscheid,
Sulle imagini del dio Silvano e del dio Fauno. Al, XXXVIII, 1866, s. 221. Zwolennikiem pochodzenia rzym-
skiego był Visconti. P. E. V i s c o n t i, s. 184, przypis 1, cytuję za Peter, Silvanus, jw., s. 834.
4 G. Wissowa, Gesammelte Abhandlungen zur romischen Religions und Stadtgeschichte. Miinchen
1904, s. 90 i nast. Przedstawienia Heraklesa jako prawzór typu Silwanusa wymienia też Domaszewski. Por. A. v.
Domaszewski, Silvanus auf lateinischen Inschriften. Philologus, LXI, s. 3, przypis 9. Posąg Herkulesa
z Villa Albani por. S. R e i n a c h, RS, I, s. 478.
5 Peter, jw., s. 835.
98