DOI Artikel:
Wróblewska, Wanda: Portret dziecka w okresie Oświecenia w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19553#0057
Wanda Wróblewska
PORTRET DZIECKA W OKRESIE OŚWIECENIA W POLSCE1
P
JL ortret dziecka w okresie Oświecenia jest tematem wdzięcznym, a zarazem trudnym.
W XVIII wieku zrywa on z konwencjonalizmem i zgodnie z panującym wtedy dążeniem do
reformy wychowania stara się oddać wiernie wizerunek dziecka, jego prostotę i świeżość. W tym
czasie maluje się nie tylko dzieci panujących i możnych, ale modny staje się również portret
dzieci mieszczańskich, a nawet portretuje się nieokreślone z imienia dzieci chłopskie.
Temat nasz nasuwa jednak pewne trudności, zwłaszcza gdy go się zacieśnia do terenu Polski.
W toku pracy nad tym problemem okazało się, że związany z nim materiał polski jest bardzo
ubogi i wycinkowy. Nie upoważnia on więc do wyciągania wniosków ogólnych. Celem niniejszej
pracy jest więc przeanalizowanie w oparciu o ten skromny materiał portretu dziecka polskiego
w XVIII w., uchwycenie jego specyfiki oraz zbadanie, czy i w jakim stopniu środowisko kulturalne
i prądy filozoficzne epoki miały wpływ na twórczość zajmujących się tymi portretami malarzy.
Okazało się, że mimo pewnego oddziaływania szkół zachodnich i mimo kontaktów z artystami
cudzoziemcami, którzy w tym czasie licznie odwiedzali Polskę, nasze malarstwo portretu dziecię-
cego nie posiada wyraźnych cech Oświecenia. Obok pewnych tendencji nowatorskich w więk-
szości wypadków przeważa tradycjonalne i konserwatywne potraktowanie dziecka, upodabnia-
jące je do osoby dorosłej.
Natomiast w sztuce ogólnoeuropejskiej istnieje różnorodność przedstawień, która pozwala
przypuścić, że pod wpływem nowych myśli filozoficznych na temat wychowania artysta zmienił
stosunek do modela — dziecka.
Istnieje wprawdzie jeszcze w w. XVIII tradycyjne podejście do modela i traktowanie portretu
jako dokumentu, ale pojawiają się także liczne portrety uwzględniające indywidualne cechy
dziecka i jego świat.
Wśród bogatej literatury obcej i polskiej nie ma pracy poświęconej wyłącznie portretowi
1 Artykuł niniejszy jest fragmentem pracy magisterskiej, przygotowanej pod kierunkiem prof. dr Stanisława
Lorentza, na Uniwersytecie Warszawskim.
53
PORTRET DZIECKA W OKRESIE OŚWIECENIA W POLSCE1
P
JL ortret dziecka w okresie Oświecenia jest tematem wdzięcznym, a zarazem trudnym.
W XVIII wieku zrywa on z konwencjonalizmem i zgodnie z panującym wtedy dążeniem do
reformy wychowania stara się oddać wiernie wizerunek dziecka, jego prostotę i świeżość. W tym
czasie maluje się nie tylko dzieci panujących i możnych, ale modny staje się również portret
dzieci mieszczańskich, a nawet portretuje się nieokreślone z imienia dzieci chłopskie.
Temat nasz nasuwa jednak pewne trudności, zwłaszcza gdy go się zacieśnia do terenu Polski.
W toku pracy nad tym problemem okazało się, że związany z nim materiał polski jest bardzo
ubogi i wycinkowy. Nie upoważnia on więc do wyciągania wniosków ogólnych. Celem niniejszej
pracy jest więc przeanalizowanie w oparciu o ten skromny materiał portretu dziecka polskiego
w XVIII w., uchwycenie jego specyfiki oraz zbadanie, czy i w jakim stopniu środowisko kulturalne
i prądy filozoficzne epoki miały wpływ na twórczość zajmujących się tymi portretami malarzy.
Okazało się, że mimo pewnego oddziaływania szkół zachodnich i mimo kontaktów z artystami
cudzoziemcami, którzy w tym czasie licznie odwiedzali Polskę, nasze malarstwo portretu dziecię-
cego nie posiada wyraźnych cech Oświecenia. Obok pewnych tendencji nowatorskich w więk-
szości wypadków przeważa tradycjonalne i konserwatywne potraktowanie dziecka, upodabnia-
jące je do osoby dorosłej.
Natomiast w sztuce ogólnoeuropejskiej istnieje różnorodność przedstawień, która pozwala
przypuścić, że pod wpływem nowych myśli filozoficznych na temat wychowania artysta zmienił
stosunek do modela — dziecka.
Istnieje wprawdzie jeszcze w w. XVIII tradycyjne podejście do modela i traktowanie portretu
jako dokumentu, ale pojawiają się także liczne portrety uwzględniające indywidualne cechy
dziecka i jego świat.
Wśród bogatej literatury obcej i polskiej nie ma pracy poświęconej wyłącznie portretowi
1 Artykuł niniejszy jest fragmentem pracy magisterskiej, przygotowanej pod kierunkiem prof. dr Stanisława
Lorentza, na Uniwersytecie Warszawskim.
53