DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.42550#0143
I. TRZY MANIERY STYLISTYCZNE
Podobnie jak rozwarstwienie całości treściowej malo-
wideł na odrębne wątki tematyczne, tak i podział na
maniery stylistyczne nie odpowiada mechanicznie
przyjętej powierzchni jednej ściany, czy też osobno
nawie, osobno prezbiterium. Twórcy dekoracji pod-
jęli pracę według zespołów tematycznych okrążają-
cych — jak stwierdzono wyżej — nawę łącznie z san-
ktuarium, przy wzajemnym uzupełnianiu się w tych
ramowo ustalonych zakresach. Co więcej, można po-
wiedzieć, że każdemu z nich przypadła w udziale
realizacja części programu według rodzaju reprezen-
towanych przez niego umiejętności. Wyróżniam trzy
maniery stylistyczne — zasadniczo pokrywające się
z ilością głównych twórców — z których jedna
obejmuje malowidła sklepienia i najwyższych partii
ścian, najogólniej odpowiadając wątkowi doksolo-
gicznemu i zonie proroków; druga — górne rzędy
nawy i większość powierzchni w prezbiterium, rów-
nając się cyklowi świąt z wątkiem pasyjnym; trzecia
zaś — ścianę tęczową oraz dolną strefę nawy, zawie-
rając końcowe sceny cyklu świąt i tematy uzupełnia-
jące, większość przedstawień hagiograficznych i scenę
dewocyjną fundatora. Nie wykluczona jest współpra-
ca pomocników, która jednak tylko w jednym przy-
padku zarysowuje się bezspornie, w innych albo jest
nieuchwytna, albo jej nie było.
Na miejscu oficjalnym, w inskrypcji fundacyjnej,
uwiecznione zostało imię stojącego na czele artelu
Andrzeja. W innym, nie przeznaczonym do oglądania
miejscu, na jednym z żeber pd.-wsch. części sklepie-
nia nawy zachowały się ślady napisów mających
wszelkie znamiona sygnatur malarzy. Wykonane nie-
wielkimi, swobodnie stawianymi literami następują
po sobie w pewnych odstępach i są nadto zróżnico-
wane kolorystycznie. Najniżej, u nasady żebra, zespół
zatartych znaków malowanych czerwonawym brązem
jest obecnie nieczytelny. Wyżej napis czerwienią
brzmi: Andriejewu indie, tj. (malo-
wanie) Andrzeja (jest) gdzie indziej. Dalej, przy
zworniku, dają się odczytać trzy litery napisane żółtą
ochrą; k^p — Kur .. tj. Kurul-Kurił, poi. Cyryl1.
Rzecz znamienna, pośrodku żebra powtarza się więc
to samo co w inskrypcji fundacyjnej — imię Andrze-
ja, opatrzone istotną informacją, iż nie malował on
tu gdzie postawił swoją sygnaturę, a więc nie na skle-
pieniu. Czy wolno z tego wysnuć wniosek — przyj-
mując, iż takim rozłożeniem podpisów rządziła swoi-
sta logika — że twórcą malowideł sklepienia był zatem
Cyryl podpisany wyżej Andrzeja, nieodczytany zaś
z imienia mistrz, którego sygnatura znajduje się naj-
niżej — autorem malowideł w dolnej strefie kaplicy?
MANIERA HIERATYCZNA
Nawykły do malowania nieruchomych, frontalnych
postaci w pełnym odczuciu ich dostojeństwa, twórca
ten wykonał wizerunek Chrystusa w majestacie i po-
dobizny aniołów na sklepieniu, a u góry wokół nawy
Mandylion, Zwiastowanie, figury Melchizedecha, Iza-
jasza, Ezechiela, Jonasza, dwie święte niewiasty, śś.
Teodorów, Daniela z Habakukiem oraz, być może,
św. Onufrego i sąsiadującego z nim mnicha; nadto
w prezbiterium — św. Paraskewię Piątnicę oraz, za-
pewne z udziałem drugiego malarza, Zwiastowanie
męki.
W przedstawieniach tych wyróżnia się przede
wszystkim jednolity typ twarzy o pociągłym, lecz peł-
nym owalu, a w ujęciu w trzech czwartych wręcz
okrągłym w partii podbródka. Drobne rysy: oczy
z brwiami wygiętymi trójkątnie w połowie długości
lub wznoszącymi się łagodnym lukiem, nos prosty
9*
131
Podobnie jak rozwarstwienie całości treściowej malo-
wideł na odrębne wątki tematyczne, tak i podział na
maniery stylistyczne nie odpowiada mechanicznie
przyjętej powierzchni jednej ściany, czy też osobno
nawie, osobno prezbiterium. Twórcy dekoracji pod-
jęli pracę według zespołów tematycznych okrążają-
cych — jak stwierdzono wyżej — nawę łącznie z san-
ktuarium, przy wzajemnym uzupełnianiu się w tych
ramowo ustalonych zakresach. Co więcej, można po-
wiedzieć, że każdemu z nich przypadła w udziale
realizacja części programu według rodzaju reprezen-
towanych przez niego umiejętności. Wyróżniam trzy
maniery stylistyczne — zasadniczo pokrywające się
z ilością głównych twórców — z których jedna
obejmuje malowidła sklepienia i najwyższych partii
ścian, najogólniej odpowiadając wątkowi doksolo-
gicznemu i zonie proroków; druga — górne rzędy
nawy i większość powierzchni w prezbiterium, rów-
nając się cyklowi świąt z wątkiem pasyjnym; trzecia
zaś — ścianę tęczową oraz dolną strefę nawy, zawie-
rając końcowe sceny cyklu świąt i tematy uzupełnia-
jące, większość przedstawień hagiograficznych i scenę
dewocyjną fundatora. Nie wykluczona jest współpra-
ca pomocników, która jednak tylko w jednym przy-
padku zarysowuje się bezspornie, w innych albo jest
nieuchwytna, albo jej nie było.
Na miejscu oficjalnym, w inskrypcji fundacyjnej,
uwiecznione zostało imię stojącego na czele artelu
Andrzeja. W innym, nie przeznaczonym do oglądania
miejscu, na jednym z żeber pd.-wsch. części sklepie-
nia nawy zachowały się ślady napisów mających
wszelkie znamiona sygnatur malarzy. Wykonane nie-
wielkimi, swobodnie stawianymi literami następują
po sobie w pewnych odstępach i są nadto zróżnico-
wane kolorystycznie. Najniżej, u nasady żebra, zespół
zatartych znaków malowanych czerwonawym brązem
jest obecnie nieczytelny. Wyżej napis czerwienią
brzmi: Andriejewu indie, tj. (malo-
wanie) Andrzeja (jest) gdzie indziej. Dalej, przy
zworniku, dają się odczytać trzy litery napisane żółtą
ochrą; k^p — Kur .. tj. Kurul-Kurił, poi. Cyryl1.
Rzecz znamienna, pośrodku żebra powtarza się więc
to samo co w inskrypcji fundacyjnej — imię Andrze-
ja, opatrzone istotną informacją, iż nie malował on
tu gdzie postawił swoją sygnaturę, a więc nie na skle-
pieniu. Czy wolno z tego wysnuć wniosek — przyj-
mując, iż takim rozłożeniem podpisów rządziła swoi-
sta logika — że twórcą malowideł sklepienia był zatem
Cyryl podpisany wyżej Andrzeja, nieodczytany zaś
z imienia mistrz, którego sygnatura znajduje się naj-
niżej — autorem malowideł w dolnej strefie kaplicy?
MANIERA HIERATYCZNA
Nawykły do malowania nieruchomych, frontalnych
postaci w pełnym odczuciu ich dostojeństwa, twórca
ten wykonał wizerunek Chrystusa w majestacie i po-
dobizny aniołów na sklepieniu, a u góry wokół nawy
Mandylion, Zwiastowanie, figury Melchizedecha, Iza-
jasza, Ezechiela, Jonasza, dwie święte niewiasty, śś.
Teodorów, Daniela z Habakukiem oraz, być może,
św. Onufrego i sąsiadującego z nim mnicha; nadto
w prezbiterium — św. Paraskewię Piątnicę oraz, za-
pewne z udziałem drugiego malarza, Zwiastowanie
męki.
W przedstawieniach tych wyróżnia się przede
wszystkim jednolity typ twarzy o pociągłym, lecz peł-
nym owalu, a w ujęciu w trzech czwartych wręcz
okrągłym w partii podbródka. Drobne rysy: oczy
z brwiami wygiętymi trójkątnie w połowie długości
lub wznoszącymi się łagodnym lukiem, nos prosty
9*
131