DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: Dzieje zbiorów puławskich (Świątynia Sybilli i Dom Gotycki)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.24582#0011
Zdzisław Żygulski (jun.)
DZIEJE ZBIORÓW PUŁAWSKICH
(Świątynia Sybilli i Dom Gotycki) *
WSTĘP
Minęło właśnie lat 160 od chwili, kiedy w Puławach powstało pierwsze
polskie muzeum historyczne. Wzniesiona na początku wieku XIX, w roku
1801, Świątynia Pamięci, zwana też Świątynią Sybilli, oraz inaugurowany
w osiem lat później Dom Gotycki zawarły zbiory muzealne, które określać
będziemy jako zbiory puławskie, a których narodziny i dzieje przedstawić
zamierzamy. W ciągu niespełna 30 lat trwania i rozwoju zbiory puławskie
odegrały ogromną rolę w polskim życiu narodowym i w polskiej kulturze.
Katastrofa Puław po upadku powstania listopadowego zahamowała rozwój
polskiego muzealnictwa na wiele lat. Zbiory puławskie szczęśliwie uniknęły
zagłady. Ofiarnie ratowane i ukrywane w kraju, w większej części wywie-
zione za granicę, rozwinęły się potem w sławne Muzeum Czartoryskich,
pomieszczone w końcu na stałe w Krakowie w latach siedemdziesiątych
ubiegłego stulecia. Idea skrystalizowana w Puławach wspólna była w zasa-
dzie twórcom pierwotnego i późniejszego muzeum, a jednak obie te insty-
tucje, oddzielone całą epoką, różniły się tak znacznie, że historię ich wolno
i należy traktować odrębnie. Każda z tych instytucji kształtowała się
w specyficznej atmosferze swego czasu. Muzeum puławskie było ponad
wszystko narodowym tworem polskiego historyzmu epoki oświecenia
i wczesnego romantyzmu, podczas gdy późniejsze krakowskie Muzeum
Czartoryskich w znacznym stopniu stanowiło wyraz pozytywistycznych
i kosmopolitycznych prądów właściwych drugiej połowie wieku XIX.
Zbiory puławskie związane są na zawsze z imieniem ich głównej fun-
datorki i organizatorki, Izabeli Czartoryskiej, niemniej jednak ich rozkwit
był wynikiem niezmiernie szerokiej i ofiarnej akcji społeczeństwa pol-
skiego, które w pierwszych latach niewoli widziało w Puławach ostoję
polskiego ruchu patriotycznego i wiązało z nimi nadzieję rychłego odro-
* Praca niniejsza została przedstawiona i przyjęta jako rozprawa doktorska na
Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Recenzentami byli:
prof. dr Władysław Tomkiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego i prof. dr Adam
Bochnak, promotorem zaś przewodu doktorskiego prof. dr Wojsław Mole.
5
DZIEJE ZBIORÓW PUŁAWSKICH
(Świątynia Sybilli i Dom Gotycki) *
WSTĘP
Minęło właśnie lat 160 od chwili, kiedy w Puławach powstało pierwsze
polskie muzeum historyczne. Wzniesiona na początku wieku XIX, w roku
1801, Świątynia Pamięci, zwana też Świątynią Sybilli, oraz inaugurowany
w osiem lat później Dom Gotycki zawarły zbiory muzealne, które określać
będziemy jako zbiory puławskie, a których narodziny i dzieje przedstawić
zamierzamy. W ciągu niespełna 30 lat trwania i rozwoju zbiory puławskie
odegrały ogromną rolę w polskim życiu narodowym i w polskiej kulturze.
Katastrofa Puław po upadku powstania listopadowego zahamowała rozwój
polskiego muzealnictwa na wiele lat. Zbiory puławskie szczęśliwie uniknęły
zagłady. Ofiarnie ratowane i ukrywane w kraju, w większej części wywie-
zione za granicę, rozwinęły się potem w sławne Muzeum Czartoryskich,
pomieszczone w końcu na stałe w Krakowie w latach siedemdziesiątych
ubiegłego stulecia. Idea skrystalizowana w Puławach wspólna była w zasa-
dzie twórcom pierwotnego i późniejszego muzeum, a jednak obie te insty-
tucje, oddzielone całą epoką, różniły się tak znacznie, że historię ich wolno
i należy traktować odrębnie. Każda z tych instytucji kształtowała się
w specyficznej atmosferze swego czasu. Muzeum puławskie było ponad
wszystko narodowym tworem polskiego historyzmu epoki oświecenia
i wczesnego romantyzmu, podczas gdy późniejsze krakowskie Muzeum
Czartoryskich w znacznym stopniu stanowiło wyraz pozytywistycznych
i kosmopolitycznych prądów właściwych drugiej połowie wieku XIX.
Zbiory puławskie związane są na zawsze z imieniem ich głównej fun-
datorki i organizatorki, Izabeli Czartoryskiej, niemniej jednak ich rozkwit
był wynikiem niezmiernie szerokiej i ofiarnej akcji społeczeństwa pol-
skiego, które w pierwszych latach niewoli widziało w Puławach ostoję
polskiego ruchu patriotycznego i wiązało z nimi nadzieję rychłego odro-
* Praca niniejsza została przedstawiona i przyjęta jako rozprawa doktorska na
Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Recenzentami byli:
prof. dr Władysław Tomkiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego i prof. dr Adam
Bochnak, promotorem zaś przewodu doktorskiego prof. dr Wojsław Mole.
5