Muzeum Narodowe <Krakau> [Hrsg.]: Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie (11.1976)

ANDRZEJ ZABOROWSKI

Muzeum w Żywcu

Inicjatywa założenia muzeum wyszła od Tadeusza Charlewskiego, dyrektora
Państwowego Żeńskiego Seminarium Nauczycielskiego w Żywcu, który
w roku 1925 wystąpił z apelem o zbieranie pamiątek historycznych związanych
z dziejami Żywiecczyzny. W ciągu następnych lat młodzież Seminarium
zrzeszona w Kole Krajoznawczym i pracująca pod kierunkiem swych wycho-
wawców zgromadziła liczne dary—ponad 200 przedmiotów z zakresu historii
i kultury ludowej regionu. Z kolei zbiory te przejęła Sekcja Miłośników
Żywiecczyzny przy Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej w Żywcu, która
w roku 1936 doprowadziła do otwarcia placówki pod nazwą Muzeum Ziemi
Żywieckiej. Dyrektorem jej został Michał Jeziorski, nauczyciel polonista.

Przed wybuchem wojny w roku 1939 Muzeum miało następujące działy:
przyrodniczy, historyczny, sztuki, etnograficzny, a po rozpoczęciu przez
Muzeum Archeologiczne PAU w Krakowie wykopalisk na górze Grójec
398 (1937—1938) — również i prehistoryczny.

Dzięki staraniom ruchliwej Sekcji Miłośników Żywiecczyzny działalność
Muzeum nie ograniczyła się jedynie do gromadzenia i przechowywania
obiektów; stało się ono także ośrodkiem badań naukowych i popularyzacji
wiedzy o przeszłości i kulturze regionu. Wyniki opracowań podejmowanych
przez miejscowych znawców zagadnień związanych z Żywiecczyzną, m. in.
przez historyka dra Stanisława Szczotkę oraz zaproszonych do współpracy
naukowców, ogłaszano w publikacjach Sekcji, jak np. w kwartalniku „Gronie”,
wydawanym od roku 1938.

W okresie okupacji hitlerowskiej powiat żywiecki wcielony do Rzeszy
stał się terenem dewastacji zabytków świadczących o polskości tej ziemi.
Muzeum poniosło poważne straty, gdyż okupanci wywieźli zbiory prehisto-
ryczne (znaleziska z okresu kultury łużyckiej, pochodzące z wykopalisk
prowadzonych na górze Grójec), niektóre zabytki malarstwa i rzeźby cechowej
oraz część działu etnograficznego. Ponadto wiele obiektów uległo zniszczeniu
lub uszkodzeniu. Cenniejsze archiwalia, w tym Dziejopis żywiecki Andrzeja
Komonieckiego zXVII/XVIIIw., zdołano uratować wykradając go okupantowi.
Zasłużeni dla Muzeum działacze, wśród nich dyr. Michał Jeziorski, zginęli
w obozach koncentracyjnych.

Po odzyskaniu niepodległości ocaloną część zbiorów przejął Zarząd
Miejski i umieścił je w pomieszczeniach Starego Zamku. Następnie władze
miejscowe przekazały na rzecz Muzeum zabytkowy budynek tzw. Siejbę
przy ul. Kościuszki 5. Dzięki energicznym staraniom kierownika odbudowu-
jącej się placówki, Jana Studenckiego, poparciu Wojewódzkiego Urzędu
Konserwatorskiego oraz uzyskaniu subwencji państwowej—przystąpiono
do remontu zniszczonego obiektu i w roku 1953 udostępniono zwiedzającym
część pomieszczeń. Otwarcie całego Muzeum nastąpiło w lipcu 1960, przy
czym urządzona wówczas ekspozycja utrzymała się w zasadniczych ramach
do chwili obecnej. Obejmuje ona zbiory tematycznie odpowiadające działom
instytucji, a więc przyrodnicze, archeologiczne, historyczne, sztuki i etnogra-
ficzne.

Obok akcji pomnażania zbiorów, od wielu lat Muzeum prowadzi systema-
tyczne badania etnograficzne regionu, a ponadto zbiera i opracowuje materiały