Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (2.1963)

rzoną częściowo ścianę wschodnią, ustawiając
na jej osi czwarty filar, dzięki któremu za
pomocą dwóch wysokich otworów arkadowych
uzyskano przejrzysty widok na część prezbi-
terialną. Przy tej okazji odkryto fundamenty
apsyd i prezbiterium, o niewiadomym jednak
zamknięciu.

Ryc. 2. Pieczęcie miasta Ziębic z lat 1288—1366

Jeszcze przed odkryciem zarysu apsyd i pre-
zbiterium, już L u t s c h 23 przypuszczał istnie-
nie starszego chóru, mówiąc o widocznym od
wschodu zarysie osadzonego wyżej od ów-
czesnego otworu arkadowego ostrołuku, który
był łukiem tarczowym dla pierwotnego prezbi-
terium. Apsydy, położone na osi ściany wscho-
dniej, nie wykraczały poza zewnętrzne linie
bocznych murów hali. Rekonstrukcja rzutu po-
ziomego pierwotnej budowli wyłoniła dwie
koncepcje: pierwsza, reprezentowana przez
niemieckiego architekta S t i e h 1 a, stworzyła
bryłę jednonawową z prostokątnym prezbite-
rium, zamkniętym apsydą i sklepionym krzy-
żowo, podobnie jak kwadratowe krzyżowanie
naw. Natomiast wąskie prostokąty ramion

23 Lutsch H., o. c, s. 93.

Roczniki Sztuki Śląskiej II

transeptu, również zamknięte od wschodu ap~
sydami, miały być przesklepione kolebką. Tej,
dość dowolnej, koncepcji przeciwstawił się
Kozaczewski, który w oparciu o zacho-
wane obecnie jak i wspomniane przez Hart-
manna relikty, opowiedział się za bazyliką
trójnawową. Można jednakże przypuszczać
również, że tej pierwotnej budowli z różnych
przyczyn nie ukończono, dobudowując od razu
do starego prezbiterium obecną halę dwuna-
wową.

Sklepienia wschodniego przęsła, dzięki te-
mu, że były wspierane bocznymi kaplicami,
ocalały, w przeciwieństwie do pozostałych skle-
pień, które uległy zniszczeniu w latach 1706
i 1898. Nie są to jednak sklepienia pierwotne.
Są one zbudowane z kamienia łupanego i po-
siadają typowe dla drugiej połowy XIV w.
chude, wydłużone żebra. Być może, że sklepie-
nia pierwotne, pozbawione oparcia ze strony
nie istniejących wówczas jeszcze kaplic, za-
waliły się i dopiero w drugiej połowie XIV w.
wybudowano obecne kamienne. Najprawdopo-
dobniej w tym też czasie zbudowano dolną,
kamienną część obecnej kaplicy św. Jerzego
(pierwotnie zakrystii) oraz wieżę. Potwierdze-
nie tego przypuszczenia znajdujemy w ukształ-
towaniu żeber sklepiennych, w formie wieży
z typowym dla tego czasu gzymsem, posiada-
jącym na południowo-wschodnim narożu trze-
ciej kondygnacji charakterystyczną rzeźbę zoo-
morficzną, jak i we wspólnym dla tych bu-
dowli materiale budowlanym — kamieniu. Po-
nadto wspólność czasową wieży z dolną partią
kaplicy dokumentuje identyczny w obu bu-
dowlach gzyms.

Rozpatrując halowe, dwunawowe założenie
kościoła w Ziębicach, należy wspomnieć w ogól-
ności o pochodzeniu tego rodzaju kościołów
w Europie. Zagadnienie to rozpatruje m. in.
D o n i n 24, omawiając kościoły zakonów że-
braczych w Austrii. Widzi on znaczne pokre-
wieństwo dwunawowych kościołów halowych
zakonów żebraczych z budownictwem świec-
kim tego typu. Chodzi tu o dwunawowe świec-
kie pomieszczenia klasztorne: refektarze, ka-
pitularze i inne pomieszczenia dla braci za-
konnych. Szczególnie forma refektarza jest
bardzo zbliżona do ukształtowania wspomnia-
nych kościołów. Zakony żebracze, kierując się
ideą prostoty i ubóstwa, czerpią z gotowych
wzorów — wybierają halę dwunawową jako
założenie proste i praktyczne. Praktyczność ta
uwydatniała się przede wszystkim w ściślej-
szym zjednoczeniu wiernych z kapłanem, jak

24 Donin R. K., Die Bettelordenkirchen in
Osterreich, Baden b. Wien 1935, s. 150 i n.