Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (13.1983)

26

Małgorzata Niemczyk

śś. Jana Ewangelisty, Łazarza, Marii Magda-
leny, Marty, Jadwigi i Anny 75. Hipotetycznie
tylko można przyjąć, że św. Jan i św. Jadwiga
występują tu jako patronowie fundatorów.

Powszechnie znana symbolika, głosząca apo-
teozę zbawienia przez wcielanie w życie prawd
ewangelicznych, wystąpiła np. w kaplicy ro-
dziny Reichard we wrocławskim kościele Marii
Magdaleny. Z pięciu zworników sklepienia
gwiaździstego — centralny 'zajmuje głowa
Chrystusa Pantokratora, pozostałe zaś — sym-
bole Ewangelistów z otwartymi księgami i zwo-
jami skierowanymi w pouczającym geście ku
widzowi 76 (il. 44). Trudniejsza do wyjaśnienia
jest symbolika wsporników, z których jeden
przedstawia niezidentyfikowane zwierzę, dru-
gi twarz ludzką z zamkniętymi oczami, trzeci
maskę liściastą o złośliwym grymasie, wresz-
cie ostatni głowę brodatego mężczyzny. Zwie-
rzę i maska mogłyby się wiązać z symboliką
sił zła. Głowa z zamkniętymi oczami być mo-
że symbolizuje Vita Contemplativa i odwró-
cenie się od grzechu. Mała tarcza herbowa
umieszczona ponad głową pozwala odnosić ją
do konkretnej postaci. Kaplica ufundowana by-
ła najprawdopodobniej przez rodzinę Rei-
chardów. Jako pierwszy znany użytkownik ka-
plicy występuje w 1409 r. Leonard Reichard 77.
Może więc tarcza herbowa, z nieznaną nie-
stety treścią, odnosi się właśnie do tego rodu.
Sąsiednia kaplica należąca w XV w. do Brac-
twa Mariackiego, w początkowym okresie na-
leżała do rady miejskiej i prawdopodobnie
przez radę była ufundowana, bowiem w 1383 r.
rada miejska wraz z prowizorem Gortelerem
fundują tu ołtarz poświęcony NMP78. Spoty-
kamy tu zespół rzeźb sklepiennych z umiesz-
czonym w centrum zwornikiem z głową św.
Jana oraz, na zworniku sąsiednim, orłem z roz-
postartymi skrzydłami, który może być wy-
jaśniony jako symbol św. Jana Ewangelisty
lub jako symbol Chrystusa Zmartwychwsta-

75 H. L u c h s, Die Kapellen der M. Magdalena
Kirche, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift", IV
(1885), s. 503.

76 Symbole Ewangelistów umieszczone na sklepie-
niu są równocześnie symbolami mistycznych rzek
słowa bożego — czterech rzek rajskich „Jeśli kto
pragnie — ten, co we mnie wierzy niech przyjdzie
do mnie i pije" (św. Jan 7,17); por. Le G o f f, Kul-
tura średniowiecznej Europy, Warszawa 1970, s. 203.

77 L u c h s, Die Kapellen..., s. 509.

78 J. Ch. Schmeidler, Urkundliche Beitrdge
zur Ceschichte der Haupt-Pfarrkirche St. Maria Mag-
dalena zu Breslau vor der Reformation, Breslau 1838,
s. 26.

łego. Orzeł jest symbolem chrztu, gdy wyobra-
żony jest ponad fałami wody79. Na pozosta-
łych zwornikach przedstawiono tarcze herbowe
z elementami heraldycznymi, których nie uda-
ło się zidentyfikować. Wsporniki tej kaplicy
przedstawiają: postać pokracznego człowieczka
siedzącego „po turecku" ze zgromadzonymi na
kolanach monetami, trudne do zidentyfikowa-
nia zwierzę, małpi pysk oraz jeszcze jedno
zwierzę, prawdopodobnie psa. Przedstawienia
te, choć nie można ich jednoznacznie wyjaśnić,
odnoszą się do wyobrażeń symbolizujących
przywary ludzkie, jak skąpstwo, niestałość
(małpa)80, gniew — wyobrażony tu jako
pies 81, oraz chciwość w postaci potworka z za-
garniętymi pieniędzmi. Przykłady te wiążą się
z symboliką dydaktyczno-moralizatorską (il,
56).

Z symboliką przezwyciężenia grzechu i uwię-
zienia złych mocy, ukazania podstępności sza-
tana, wiążą się liczne maski o szkaradnych
grymasach, jak np. w kaplicy Saurmana w
kościele św. Elżbiety we Wrocławiu, czy ka-
plicy NJ VI w Nysie, w kaplicy Sachenkir-
chów w Świdnicy oraz w kaplicy emporowej
w Jeleniej Górze 82 (il. 8). Występujące w ślą-
skich kaplicach rodzaje masek liściastych moż-
na interpretować różnorako. Najpiękniejszą
formę i pozytywne znaczenie, symbolicznie
zaprezentowano wyżej przy charakterystyce
ulistnionych głów anielskich kaplicy Dumlo-
sych. Inny rodzaj masek (np. w kaplicach WE
III i WE V) przedstawia metamorfozę czło-
wieka w roślinę, co symbolizuje przemianę ży-
cia doczesnego w życie wieczne 83. Poszczególne
wsporniki obrazują etapy tej przemiany —

79 Blankenburg, op. cit., s. 134.

80 Molsdorf, op. cit., s. 224; L. Kalinow-
ski, Treści ideowe i estetyczne drzwi gnieźnieńskich,
[w:] Drzwi gnieźnieńskie, praca zbiorowa pod red.
M. Walickiego, s. 98 — małpa miała w średniowieczu
trzy znaczenia: 1. szatana, 2. grzesznika, 3. zniekształ-
conej podobizny człowieka. Por. także M. Gutow-
ski, Komizm w polskiej sztuce gotyckiej, Warszawa
1973, s. 78 nri.

81 Molsdorf, op. cit., Kalinowski, op. cit.;
pies występuje często również w znaczeniu pozytyw-
nym jako symbol wierności. Jak zwraca uwagę
Blankenburg, op. cit., s. 135 — zwierzęta skur-
czone o podwiniętych ogonach stanowią zwykle sym-
bole o negatywnym zabarwieniu.

82 Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, Bd
I, Stuttgart 1937, szp. 149 — „Blattmaske". Maski
w liściach, demony ulistnione, oznaczają również de-
mony leśne będące duszami potępionych. Por. Scha-
d e, op. cit., s. 43.

8S B e h 1 i n g, op. cit., s. 133 nn.