DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Starzewska, Maria: Fundacje artystyczne Andrzeja Jerina, biskupa wrocławskiego 1586-1596
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13737#0084
70
Maria Starzewska
on wokół siebie uczonych mężów, a sam bę-
dąc człowiekiem o umyśle krytycznym odzna-
czał się dużą tolerancją dla cudzych pogląd-
dów 17.
W końcu XVI w. grono uczonych mężów
wrocławskich podtrzymywało nadal tradycje
swoich poprzedników, rozwijając kulturę, ale
w sposób może mniej twórczy; wykorzystywa-
ło jej dobra raczej dla własnego zadowolenia.
O mniejszym zaangażowaniu się na przykład
w dziedzinie sztuki, nawet bogatych patrycju-
szy, świadczyć może przewaga epitafiów nad
nagrobkami. Z wyjątkiem Mikołaja Rehdigera,
który posiada bardziej monumentalny nagro-
bek, większość patrycjuszy zamawiała epitafia
w formie płaskorzeźb czy obrazów ujętych w
bogate, dekoracyjne ramy. Jednym z powodów
była niewątpliwie zmiana w tym czasie orien-
tacji stylowej, a więc i mody, ale swój wpływ
miało tu chyba także poszerzenie się kręgu
odbiorców sztuki.
Patrycjat wrocławski końca XVI w. to lu-
dzie światli, wykształceni na uniwersytetach,
przeważnie włoskich, zainteresowani studiami
nad starożytnością, historią dawną i współcze-
sną, orientalistyką18, a także przyrodą i me-
dycyną. Niemałą rolę w ich zainteresowaniach
odgrywały zagadnienia polityczne, wszyscy,
tak jak i biskup, byli orientacji prohabsbur-
skiej, zwolennikami przymierza antytureckiego.
Z Polską łączyły ich raczej tylko indywidualne
kontakty. Do grona patrycjuszy otaczających
Dudycza, a współczesnych Jerinowi, należał
Jakób Monau, który, tak jak i Jerin, korespon-
dował z Justusem Lipsiusem, posiadał własną
bibliotekę, otrzymywał dzieła od różnych auto-
rów Przyjaciel Monaua Mikołaj III Rehdi-
17 Należeli do tego kręgu nieco wcześniej, wybitny
lekarz Crato de Craftheim, autor wielu cenionych
pozycji z zakresu medycyny; Tomasz Rehdiger, jeden
z pierwszych wielkich kolekcjonerów dzieł sztuki,
inicjator publicznej biblioteki; Zygfryd Rybisz, naj-
bardziej z nich oddany pracy naukowej, którego za-
interesowania zabytkami wyraziły się w opublikowa-
nym dzienniku podróży opatrzonym sztychami wyko-
nanymi przez malarza wrocławskiego Tobiasza Fend-
ta w 1573 r., Giindel, op. cit., s. 11 i 12; S. Mi-
chalski, Seyfrieda Rybischa i Tobiasza Fendta
Monumentu Sepulclorum cum Epigraphis, [w:]
0 ikonografii świeckiej doby humanizmu. Idee i sztu-
ka, Warszawa 1977, s. 77—158.
18 L. Hajdukiewicz, Stosunki kulturalne Ślą-
ska z całością ziem polskich, Odrodzenie w Polsce
1 (1955), s. 200—207.
" Tync, op. cit., s. 104; K. Głombiowski,
W kręgu czytelniczym humanistów wrocławskich,
Wrocław 1955, s. 14—15.
ger, bratanek Tomasza, otrzymał w 1585 r. od
Heidensteina jego dzieło Komentarze o woj-
nie moskiewskiej z dedykacją świadczącą o
uznaniu dla Rehdigera 20. Laurentius Scholtius
podtrzymywał teraz tradycje wysokiego kun-
sztu lekarskiego. W latach 1595 i 1598 wydał
on listy Cratona i Dudycza. Sam najbardziej
wsławił się założeniem we Wrocławiu pierw-
szego ogrodu botanicznego, gdzie na wzór an-
tyczny urządzał święta Floralia Wratislavien-
sia 21.
Mniej liczna i o mniejszych możliwościach
finansowych niż bogaty protestancki patrycjat
wrocławski była elita ludzi katolickiego wy-
znania, której, dzięki wybitnej indywidualnoś-
ci, a także i z racji swego stanowiska, przewo-
dził niewątpliwie biskup Andrzej Jerin. Tra-
dycje działalności kulturalnej wśród kanoni-
ków wrocławskich są znane przez całe XVI
stulecie, widoczne są też i w końcu tego wieku.
Tak np. kanonik Schleupner 22 posiadał bogaty
księgozbiór i zapisał go w testamencie w
1572 r. seminarium duchownemu. Georgius
Scultetus23 przeor Premonstrantów założył w
1596 r. bibliotekę klasztorną. Kanonik Piotr
Kozłowski24 poczynił cały szereg fundacji złot-
niczych dla katedry wrocławskiej i dla kościoła
w Raciborzu. Z osób świeckich wymienić na-
leży Jana Mateusza Wackera 25 protestanta, na-
wróconego na katolicyzm przez Jerina. Był
on wybitnym humanistą, zwolennikiem filo-
zofii Giordana Bruna, w swej karierze doszedł
do godności tajnego radcy dworu cesarskiego.
20 K. Głombiowski, Polska literatura politycz-
na na Śląsku XVI—XVIII w. Katowice 1960, s. 50,
pisze: „jak wynika z listu Heidensteina do Rehdige-
ra, wpływowemu patrycjuszowi doskonale obznajo-
mionemu z bieżącą polityką polską i popierającemu
gorliwie ambicje rakuskie w stosunku do Rzplitej,
zależało bardzo na otrzymaniu kompletnego opisu
rozprawy orężnej, której wynik decydował w dużej
mierze o losie ligi antytureckiej, tak usilnie organi-
zowanej przez obóz habsburski".
21 Tyn c, op. cit., s. 90.
22 Kanonik Schleupner był synem złotnika wro-
cławskiego, Erazma. Bibliotekę jego przeniesiono
wraz z seminarium z Wrocławia do Nysy. J. S o f-
f n'e r, Sebastian Schleupner, Breslau 1888.
23 J. J u n g n i t z, Die Breslauer Germaniker, Bre-
slau 1906, s. 33.
24 Ibidem, s. 37. Kanonik pochodził ze zniemczonej
rodziny Kozłowskich z Adamowie, był pierwszym z
księży wysłanych przez Jerina do Collegium Ger-
manicum.
25 K. Głombiowski, W kręgu czytelniczym...,
s. 16; I. Korzą n, Praski krąg humanistów wokół
Giordana Bruna, „Euhemer", 1969, nr 1—2, s. 86—91.
Maria Starzewska
on wokół siebie uczonych mężów, a sam bę-
dąc człowiekiem o umyśle krytycznym odzna-
czał się dużą tolerancją dla cudzych pogląd-
dów 17.
W końcu XVI w. grono uczonych mężów
wrocławskich podtrzymywało nadal tradycje
swoich poprzedników, rozwijając kulturę, ale
w sposób może mniej twórczy; wykorzystywa-
ło jej dobra raczej dla własnego zadowolenia.
O mniejszym zaangażowaniu się na przykład
w dziedzinie sztuki, nawet bogatych patrycju-
szy, świadczyć może przewaga epitafiów nad
nagrobkami. Z wyjątkiem Mikołaja Rehdigera,
który posiada bardziej monumentalny nagro-
bek, większość patrycjuszy zamawiała epitafia
w formie płaskorzeźb czy obrazów ujętych w
bogate, dekoracyjne ramy. Jednym z powodów
była niewątpliwie zmiana w tym czasie orien-
tacji stylowej, a więc i mody, ale swój wpływ
miało tu chyba także poszerzenie się kręgu
odbiorców sztuki.
Patrycjat wrocławski końca XVI w. to lu-
dzie światli, wykształceni na uniwersytetach,
przeważnie włoskich, zainteresowani studiami
nad starożytnością, historią dawną i współcze-
sną, orientalistyką18, a także przyrodą i me-
dycyną. Niemałą rolę w ich zainteresowaniach
odgrywały zagadnienia polityczne, wszyscy,
tak jak i biskup, byli orientacji prohabsbur-
skiej, zwolennikami przymierza antytureckiego.
Z Polską łączyły ich raczej tylko indywidualne
kontakty. Do grona patrycjuszy otaczających
Dudycza, a współczesnych Jerinowi, należał
Jakób Monau, który, tak jak i Jerin, korespon-
dował z Justusem Lipsiusem, posiadał własną
bibliotekę, otrzymywał dzieła od różnych auto-
rów Przyjaciel Monaua Mikołaj III Rehdi-
17 Należeli do tego kręgu nieco wcześniej, wybitny
lekarz Crato de Craftheim, autor wielu cenionych
pozycji z zakresu medycyny; Tomasz Rehdiger, jeden
z pierwszych wielkich kolekcjonerów dzieł sztuki,
inicjator publicznej biblioteki; Zygfryd Rybisz, naj-
bardziej z nich oddany pracy naukowej, którego za-
interesowania zabytkami wyraziły się w opublikowa-
nym dzienniku podróży opatrzonym sztychami wyko-
nanymi przez malarza wrocławskiego Tobiasza Fend-
ta w 1573 r., Giindel, op. cit., s. 11 i 12; S. Mi-
chalski, Seyfrieda Rybischa i Tobiasza Fendta
Monumentu Sepulclorum cum Epigraphis, [w:]
0 ikonografii świeckiej doby humanizmu. Idee i sztu-
ka, Warszawa 1977, s. 77—158.
18 L. Hajdukiewicz, Stosunki kulturalne Ślą-
ska z całością ziem polskich, Odrodzenie w Polsce
1 (1955), s. 200—207.
" Tync, op. cit., s. 104; K. Głombiowski,
W kręgu czytelniczym humanistów wrocławskich,
Wrocław 1955, s. 14—15.
ger, bratanek Tomasza, otrzymał w 1585 r. od
Heidensteina jego dzieło Komentarze o woj-
nie moskiewskiej z dedykacją świadczącą o
uznaniu dla Rehdigera 20. Laurentius Scholtius
podtrzymywał teraz tradycje wysokiego kun-
sztu lekarskiego. W latach 1595 i 1598 wydał
on listy Cratona i Dudycza. Sam najbardziej
wsławił się założeniem we Wrocławiu pierw-
szego ogrodu botanicznego, gdzie na wzór an-
tyczny urządzał święta Floralia Wratislavien-
sia 21.
Mniej liczna i o mniejszych możliwościach
finansowych niż bogaty protestancki patrycjat
wrocławski była elita ludzi katolickiego wy-
znania, której, dzięki wybitnej indywidualnoś-
ci, a także i z racji swego stanowiska, przewo-
dził niewątpliwie biskup Andrzej Jerin. Tra-
dycje działalności kulturalnej wśród kanoni-
ków wrocławskich są znane przez całe XVI
stulecie, widoczne są też i w końcu tego wieku.
Tak np. kanonik Schleupner 22 posiadał bogaty
księgozbiór i zapisał go w testamencie w
1572 r. seminarium duchownemu. Georgius
Scultetus23 przeor Premonstrantów założył w
1596 r. bibliotekę klasztorną. Kanonik Piotr
Kozłowski24 poczynił cały szereg fundacji złot-
niczych dla katedry wrocławskiej i dla kościoła
w Raciborzu. Z osób świeckich wymienić na-
leży Jana Mateusza Wackera 25 protestanta, na-
wróconego na katolicyzm przez Jerina. Był
on wybitnym humanistą, zwolennikiem filo-
zofii Giordana Bruna, w swej karierze doszedł
do godności tajnego radcy dworu cesarskiego.
20 K. Głombiowski, Polska literatura politycz-
na na Śląsku XVI—XVIII w. Katowice 1960, s. 50,
pisze: „jak wynika z listu Heidensteina do Rehdige-
ra, wpływowemu patrycjuszowi doskonale obznajo-
mionemu z bieżącą polityką polską i popierającemu
gorliwie ambicje rakuskie w stosunku do Rzplitej,
zależało bardzo na otrzymaniu kompletnego opisu
rozprawy orężnej, której wynik decydował w dużej
mierze o losie ligi antytureckiej, tak usilnie organi-
zowanej przez obóz habsburski".
21 Tyn c, op. cit., s. 90.
22 Kanonik Schleupner był synem złotnika wro-
cławskiego, Erazma. Bibliotekę jego przeniesiono
wraz z seminarium z Wrocławia do Nysy. J. S o f-
f n'e r, Sebastian Schleupner, Breslau 1888.
23 J. J u n g n i t z, Die Breslauer Germaniker, Bre-
slau 1906, s. 33.
24 Ibidem, s. 37. Kanonik pochodził ze zniemczonej
rodziny Kozłowskich z Adamowie, był pierwszym z
księży wysłanych przez Jerina do Collegium Ger-
manicum.
25 K. Głombiowski, W kręgu czytelniczym...,
s. 16; I. Korzą n, Praski krąg humanistów wokół
Giordana Bruna, „Euhemer", 1969, nr 1—2, s. 86—91.