DOI article:
Rozprawy
DOI article:Starzewska, Maria: Fundacje artystyczne Andrzeja Jerina, biskupa wrocławskiego 1586-1596
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13737#0086
72
Maria Starzcwska
wodu niechęci duchowieństwa do stworzenia
z Wyspy Tumskiej warownej twierdzy, która
w razie wojny byłaby poddana obstrzałowi
artyleryjskiemu, a także z powodu ewentual-
nego stałego pobytu władz miejskich w obrębie
fortyfikacji. Niemniej, gdy w 1588 r. wybu-
dowano bastion Piaskowy, o jego wielkości
miał się podobno biskup z przekąsem wyrazić,
że miasto chciałoby wysokością swych forty-
fikacji dorównać Sobótce 34.
Obwarowania miasteczka Wiązów 35 — sta-
nowiącego pośredni etap na drodze biskupów
z Wrocławia do Nysy były według opinii wi-
zytacji z 1580 r. w stanie opłakanym. Składały
się z fosy, wału i palisady. W 1590 r. biskup
zarządził daleko idącą odbudowę tych umoc-
nień przez oczyszczenie zamulonej fosy i po-
szerzenie wałów na terenach wykupionych
ogrodów przytykających do fortyfikacji. We-
dług pisma rady do biskupa z 5 kwietnia 1594 r.,
architekt wrocławski Hans Schneider z Lindau
obwarowania te pomierzył i prawdopodobnie
wówczas zaprojektował na czterech narożach
ziemne bastiony, częściowo dziś jeszcze widocz-
ne. Także w 1,590 r. na zlecenie biskupa Hans
Holzhammer odbudował spalone w pożarze z
1589 r. bramy miejskie, dziś już nie zacho-
wane.
Działalność Jerina w Nysie, stolicy biskupie-
go księstwa, zamierzona była na o wiele więk-
szą skalę. Niedługo po objęciu rządów, 28 grud-
nia 1587 r. pisał biskup Jerin do rady miej-
skiej w Nysie o swym porozumieniu z ówcze-
snym budowniczym Wrocławia (był nim Fry-
deryk Gross) w sprawie umocnień fortyfikacji
już istniejących 3(i. Prawdopodobnie za poradą
Grossa biskup podał dokładnie, co należy ulep-
szyć dla zwiększenia obronności miasta 37: przy
młynie biskupim ma być duże umocnienie
ziemne, tak aby można było zza niego strze-
lać i za itym umocnieniem stać; na rondlu po-
81 Według kroniki z około 1G00 r. biskup miał po-
wiedzieć: „die Stadt wollte dort den Zobten errich-
ten". Cyt. za: L. B u r g e m e i s t e r, Die Kunstdenk-
miiler der Stadt Breslau, Bd I, Breslau 1930, s. 45.
86 K. E n g e 1 b e r t, Geschichte der Stadt Wansen,
I, Ohlau 1927, s. 61—88; K. B i m 1 e r, Die schlesi-
schen massiven Wehrbauten, 2, Breslau 1941, s. 118—
132.
" J. W. S c h u 11 e, Beitrage zur Geschichte von
Neisse, „Bericht der Philomathie in Neisse", 21 (1882),
s. 75.
37 G. Schoen aich, Die Entstehung der schle-
sischen Stadtbefesligungen, „Zeitschrift des Vereins
lur Geschichte Schlesiens" 41 (1907), s. 32—33.
winno być miejsce na ustawienie pojedynczych
hakownic; między murze przy bramie wrocław-
skiej ma mieć oprócz murów jeszcze wały
ziemne; kościół Bożego Ciała przy bramie Cel-
nej powinien mieć obniżony dach tak, aby tam
można było ustawić działa.
Zasługą Jerina w dziedzinie fortyfikacji Ny-
sy było Tiie tylko ulepszanie dawnych, średnio-
wiecznych obwarowań miasta. Duże znaczenie
ma zamówienie u architekta wrocławskiego
Hansa Schneidera 38 planu fortyfikacji w no-
wym systemie bastionowym, który wówczas na
Śląsku był tylko sporadycznie stosowany i to
nie dla całości miasta. Nawet Wrocław posiadał
tylko częściowe fortyfikacje w nowym stylu.
W końcu 1593 lub z początkiem 1594 r.39 bi-
skup zwraca się do rady we Wrocławiu z proś-
bą o przysłanie Schneidera do Nysy. Rada nie
chciała się na to początkowo zgodzić, niemniej
już w kwietniu 1594 r. plan nowych obwaro-
wań Nysy był gotowy (ii 1). Z listu biskupa
wynika, że chwilowo nie chodziło o systema-
tyczną wymianę obwarowań, lecz o koniecz-
ność wybudowania, ze względu na niebezpie-
czeństwo wojny, nowych bastionów, najpierw
wokół dworu biskupiego a następnie Starego
Miasta, które nie miało żadnych obwarowań.
W Nowym Mieście, a więc w tym właściwym,
mury wzmocniono już w latach 1587—1588.
Niemniej biskup zamówił u Schneidera plan
obwarowań dla całości Starego i Nowego Mia-
sta 40. Nysa była miastem należącym do bi-
skupstwa i niewątpliwie z tego powodu Jerin
właśnie dla tego miasta zamówił plany nowych
fortyfikacji. Prawdopodobne też, że i władze
88 K. H a u k e, Hans Schneider von Lindau ein
Baumeister des 16. Jhdts in deutschen Osten, „Zeit-
schrift fur Ostforschung", 4 (1959), s. 533—549; tam
też wcześniejsza literatura dotycząca Schneidera.
89 S c h u 11 e, op. cit., s. 81.
110 Plan H. Schneidera znany jest obecnie jedynie
z reprodukcji. Po raz pierwszy opublikował go na
karcie tytułowej A. K a s t n e r, Geschichte der Stadt
Neisse, II, Neisse 1854. Oryginał znajdował się wów-
czas w archiwum miasta Nysy. Kastner podaje na
s. 322 treść napisu na tym planie: „Abries der jurst.
Stadt Neis in sich begreijjent die alte so woli ais
neve S, von mir Johans Schneider von Lindaw, bey-
der konigl. Stadt Elbing und Danzig gewesenen
Baumeister, itzo aber der Rómischen kayserl. Stadt
Breslaw vorordneter und bestalter Baumeister, nach
meinem geringen Vorstand also zu volziehenen aufs
Papier gebrocht Anno 1594 den 2 Aprilis".; W. Dzie-
wulski, Nysa [w:] Studia z historii budowy miast
polskich, Warszawa 1957, s. 181—211, publikuje prze-
rys planu Schneidera z 1843 r., znajdujący się w ar-
chiwum opolskim.
Maria Starzcwska
wodu niechęci duchowieństwa do stworzenia
z Wyspy Tumskiej warownej twierdzy, która
w razie wojny byłaby poddana obstrzałowi
artyleryjskiemu, a także z powodu ewentual-
nego stałego pobytu władz miejskich w obrębie
fortyfikacji. Niemniej, gdy w 1588 r. wybu-
dowano bastion Piaskowy, o jego wielkości
miał się podobno biskup z przekąsem wyrazić,
że miasto chciałoby wysokością swych forty-
fikacji dorównać Sobótce 34.
Obwarowania miasteczka Wiązów 35 — sta-
nowiącego pośredni etap na drodze biskupów
z Wrocławia do Nysy były według opinii wi-
zytacji z 1580 r. w stanie opłakanym. Składały
się z fosy, wału i palisady. W 1590 r. biskup
zarządził daleko idącą odbudowę tych umoc-
nień przez oczyszczenie zamulonej fosy i po-
szerzenie wałów na terenach wykupionych
ogrodów przytykających do fortyfikacji. We-
dług pisma rady do biskupa z 5 kwietnia 1594 r.,
architekt wrocławski Hans Schneider z Lindau
obwarowania te pomierzył i prawdopodobnie
wówczas zaprojektował na czterech narożach
ziemne bastiony, częściowo dziś jeszcze widocz-
ne. Także w 1,590 r. na zlecenie biskupa Hans
Holzhammer odbudował spalone w pożarze z
1589 r. bramy miejskie, dziś już nie zacho-
wane.
Działalność Jerina w Nysie, stolicy biskupie-
go księstwa, zamierzona była na o wiele więk-
szą skalę. Niedługo po objęciu rządów, 28 grud-
nia 1587 r. pisał biskup Jerin do rady miej-
skiej w Nysie o swym porozumieniu z ówcze-
snym budowniczym Wrocławia (był nim Fry-
deryk Gross) w sprawie umocnień fortyfikacji
już istniejących 3(i. Prawdopodobnie za poradą
Grossa biskup podał dokładnie, co należy ulep-
szyć dla zwiększenia obronności miasta 37: przy
młynie biskupim ma być duże umocnienie
ziemne, tak aby można było zza niego strze-
lać i za itym umocnieniem stać; na rondlu po-
81 Według kroniki z około 1G00 r. biskup miał po-
wiedzieć: „die Stadt wollte dort den Zobten errich-
ten". Cyt. za: L. B u r g e m e i s t e r, Die Kunstdenk-
miiler der Stadt Breslau, Bd I, Breslau 1930, s. 45.
86 K. E n g e 1 b e r t, Geschichte der Stadt Wansen,
I, Ohlau 1927, s. 61—88; K. B i m 1 e r, Die schlesi-
schen massiven Wehrbauten, 2, Breslau 1941, s. 118—
132.
" J. W. S c h u 11 e, Beitrage zur Geschichte von
Neisse, „Bericht der Philomathie in Neisse", 21 (1882),
s. 75.
37 G. Schoen aich, Die Entstehung der schle-
sischen Stadtbefesligungen, „Zeitschrift des Vereins
lur Geschichte Schlesiens" 41 (1907), s. 32—33.
winno być miejsce na ustawienie pojedynczych
hakownic; między murze przy bramie wrocław-
skiej ma mieć oprócz murów jeszcze wały
ziemne; kościół Bożego Ciała przy bramie Cel-
nej powinien mieć obniżony dach tak, aby tam
można było ustawić działa.
Zasługą Jerina w dziedzinie fortyfikacji Ny-
sy było Tiie tylko ulepszanie dawnych, średnio-
wiecznych obwarowań miasta. Duże znaczenie
ma zamówienie u architekta wrocławskiego
Hansa Schneidera 38 planu fortyfikacji w no-
wym systemie bastionowym, który wówczas na
Śląsku był tylko sporadycznie stosowany i to
nie dla całości miasta. Nawet Wrocław posiadał
tylko częściowe fortyfikacje w nowym stylu.
W końcu 1593 lub z początkiem 1594 r.39 bi-
skup zwraca się do rady we Wrocławiu z proś-
bą o przysłanie Schneidera do Nysy. Rada nie
chciała się na to początkowo zgodzić, niemniej
już w kwietniu 1594 r. plan nowych obwaro-
wań Nysy był gotowy (ii 1). Z listu biskupa
wynika, że chwilowo nie chodziło o systema-
tyczną wymianę obwarowań, lecz o koniecz-
ność wybudowania, ze względu na niebezpie-
czeństwo wojny, nowych bastionów, najpierw
wokół dworu biskupiego a następnie Starego
Miasta, które nie miało żadnych obwarowań.
W Nowym Mieście, a więc w tym właściwym,
mury wzmocniono już w latach 1587—1588.
Niemniej biskup zamówił u Schneidera plan
obwarowań dla całości Starego i Nowego Mia-
sta 40. Nysa była miastem należącym do bi-
skupstwa i niewątpliwie z tego powodu Jerin
właśnie dla tego miasta zamówił plany nowych
fortyfikacji. Prawdopodobne też, że i władze
88 K. H a u k e, Hans Schneider von Lindau ein
Baumeister des 16. Jhdts in deutschen Osten, „Zeit-
schrift fur Ostforschung", 4 (1959), s. 533—549; tam
też wcześniejsza literatura dotycząca Schneidera.
89 S c h u 11 e, op. cit., s. 81.
110 Plan H. Schneidera znany jest obecnie jedynie
z reprodukcji. Po raz pierwszy opublikował go na
karcie tytułowej A. K a s t n e r, Geschichte der Stadt
Neisse, II, Neisse 1854. Oryginał znajdował się wów-
czas w archiwum miasta Nysy. Kastner podaje na
s. 322 treść napisu na tym planie: „Abries der jurst.
Stadt Neis in sich begreijjent die alte so woli ais
neve S, von mir Johans Schneider von Lindaw, bey-
der konigl. Stadt Elbing und Danzig gewesenen
Baumeister, itzo aber der Rómischen kayserl. Stadt
Breslaw vorordneter und bestalter Baumeister, nach
meinem geringen Vorstand also zu volziehenen aufs
Papier gebrocht Anno 1594 den 2 Aprilis".; W. Dzie-
wulski, Nysa [w:] Studia z historii budowy miast
polskich, Warszawa 1957, s. 181—211, publikuje prze-
rys planu Schneidera z 1843 r., znajdujący się w ar-
chiwum opolskim.