Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (13.1983)

76

Maria Starzewska

1700 r. i w XIX w. (il. 2). Ten regularny rzut,
trzy skrzydła z dziedzińcem, był bardzo po-
wszechny w tym okresie na Śląsku; prawie
jedna trzecia dworów posiadała taki plan. No-
wością natomiast było wprowadzenie dwóch
traktów do skrzydła głównego. Według E. Roz-
pę_dowskiej32 jest to jeden z pierwszych przy-
kładów dwutraktowości w dworach śląskich te-
go czasu. Wieża pochodziła prawdopodobnie
z późniejszego okresu (podczas ostatniego re-
montu usunięta), krużganki natomiast istniały
już w XVI w. Świadczą o tym filary murowa-
ne na parterze i ślady łuków konstrukcyj-
nych służących jako oparcia sklepień. O dru-
giej kondygnacji tego krużganku, w każdym
razie od strony zachodniej, świadczą por-
tale na tej wysokości, obecnie zamuro-
wane. Przelotowa, szeroka sień sklepiona
jest kolebkowo z lunetami, zdobiona pasami
płaskiej sztukaterii o motywach roślinno-geo-
metrycznych, często stosowanych na Śląsku w
końcu XVI w. Pośrodku jako zwornik umiesz-
czona jest kamienna rzeźba gryfa. Oprócz sieni
sklepiona jest także dawna kaplica, pierwotnie
może jadalnia, i jedna sala na I piętrze. W ka-
plicy zachowała się polichromia 53 przedstawia-
jąca przeszło 30 herbów szlachty zamieszkują-
cej w księstwie biskupim. Są one ujęte w do-
syć jednolite kartusze, możliwe, że część ich
pochodzi z czasów fundacji biskupa, parokrot-
nie jednakowoż podlegały odnawianiu. W
skromnie potraktowanych elewacjach dworu
o dekoracji sgraffitowej (prostokąty dzielone
wąskimi ośmiocentymetrowymi pasami) naj-
bogatszym elementem jest kamienny portal,
półkoliście zamknięty, w obramieniu bonio-
wanym 54 (il. 7, 8). Ponad arkadą, ale jeszcze w
ujęciu wieńczącego gzymsu, w oddzielnych
prostokątnych płycinach, mieszczą się trzy tar-
cze herbowe: biskupa, sędziego Jerina i jego
żony w. Dwór w Siestrzechowicach, dziś bar-

52 E. Różycka-Rozpędowska, Późnorene-
sansowe dwory śląskie, [w:] Sztuka około roku 1600,
Warszawa 1974, s. 252.

6» H. Dittrich, Alte Malerei im Schlofi Grunau,
,.Der Oberschlesier", 1921, s. 564.

54 Portal ten, jak wiele jeszcze podobnych na Ślą-
sku, powtarza jeden z licznych projektów Serlia w
porządku toskańskim. W Siestrzechowicach jest on
jednak bardziej uproszczony, o ciężkiej blokowej kom-
pozycji, bez bocznych pilastrów. Zob. J. Kowal-
czyk, Sebastiano Serlio a sztuka polska, „Studia
z historii sztuki", XVI (1973), il. 104.

55 Kartusz z herbem biskupa jest odmienny, jesz-
cze renesansowy, pozostałe, według słusznej uwagi

dzo uproszczony w swych elewacjach i wystro-
ju, należał niewątpliwie do ciekawszych przy-
kładów budownictwa dworskiego w tym okre-
sie na Śląsku. Dekoracja sgraffitowa i stiuko-
wa, portal kamienny, dwukondygnacjowe kruż-
ganki i wreszcie dwutraktowość głównego
skrzydła, świadczą o skierowaniu zamówienia
do architekta, któremu nieobce były nowe
rozwiązania w budownictwie świeckim.

Trzecim dworem budowanym prawdopo-
dobnie także dla rodziny biskupa był dwór
w Ujeźdźcu 56 (d. Gesess), wsi położonej na po-
łudnie od Paczkowa. Według zachowanej płyty
erekcyjnej wybudowany został w 1595 r.,
a więc na rok przed śmiercią Jerina. Wznie-
siony na rzucie zbliżonym do kwadratu został
całkowicie przebudowany w 1877 r. Do 1945 r.
zamieszkiwali go potomkowie rodziny biskupa,
którzy od nazwy miejscowości przybrali nazwi-
sko Jerin-Gesess.

Do inicjatyw biskupa w zakresie architektu-
ry należy także kościół w Hefmanovicach koło
Zlatych Hor (dziś w Czechosłowacji, w okręgu
Bruntal). Wedle zachowanej na wieży kościel-
nej tablicy erekcyjnej ufundowany przez sie-
bie kościół pod wezwaniem św. Andrzeja bi-
skup poświęcił w 1588 r. Jest to budowla o jed-
nej nawie, z wieżą od zachodu, która w 1737 r.
przy odnowieniu uległa barokizacji57. Także
w Paczkowie, w kościele parafialnym, biskup
miał odnowić kaplicę św. Rocha. Ta jednak zo-
stała także w XVIII w. zbarokizowana i nic
dziś nie wskazuje na jakieś pozostałości z koń-
ca XVI w.58 Możliwe, że i budynek kolegium
założonego przez biskupa w Nysie powstał z je-
go inicjatywy. Zachował się portal datowany
1592, pochodzący prawdopodobnie z tej bu-

T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego (KZSP, t. VII,
z. 9, s. 177) są późniejsze.

5° KZSP, t. VII, z. 9, s. 193—194.

57 H e y n e, op. cit., s. 149; kościół ufundowany
został we wsi znajdującej się w okręgu górniczym,
gdzie wydobywano złoto, a należącym wówczas do
biskupiego księstwa nyskiego. Napis na piaskowcowej,
prostokątnej tablicy brzmi: „Andreas Dei Cratia Epi-
scopus Wratislav Supremus Totius Silesia Capita-
neus Templum Hoc Suo Sumptu A Fundamentis Ex-
truxit Et Dedicavit A. Dni Milles (juingentesim Oc-
tuages Octa Dnica Trinitatis...".

« Chrzanowski i Kornecki, KZSP, t. VII, z. 9,
s. /T49, wiążą z osobą Jerina płytę kamienną znajdu-
jącą się na pd. ścianie prezbiterium. Przeczy temu
jednak odmienny herb widniejący na płycie: gryf
trzyma w pysku lilię, w klejnocie obok rogów wystę-
pują kłosy. Obu tych elementów nie ma w herbie
Jerina.