DOI article:
Rozprawy
DOI article:Starzewska, Maria: Fundacje artystyczne Andrzeja Jerina, biskupa wrocławskiego 1586-1596
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13737#0106
84
Maria Starzewska
to Wrocław nie tylko szczycił się wybitnymi
artystami, tworzącymi dzieła o specyficznym
śląskim charakterze, ale i ekspansja sztuki ślą-
skiej docierała do odległych regionów. W dru-
giej połowie XVI w. przeciwnie, to przybysze,
zwłaszcza z Niderlandów, wprowadzali nowe
tendencje artystyczne i oni przede wszystkim
stanowili o ówczesnym charakterze sztuki Ślą-
ska. Dominująca cecha sztuki tego okresu, jak
to ujął w swym opracowaniu M. Zlat104, wy-
raża się ,,w przenikaniu się treści i form póź-
nego gotyku, renesansu i manieryzmu, w któ-
rym trudno nieraz wyodrębnić dzieła stylowo
jednorodne". W fundacjach Jerina ten eklek-
tyzm stylowy jest bardzo widoczny. Są więc
reminiscencje gotyku, np. w niektórych for-
mach w złotnictwie, w zastosowaniu średnio-
wiecznego kształtu pentaptyku dla ołtarza
głównego. Są nawroty do renesansu z połowy
XVI w., w którym przeplatają się wpływy wło-
skie z widocznymi coraz częściej elementami
manieryzmu niderlandzkiego. Świadczą o tym
figury srebrne i skrzydła malowane ołtarza
katedralnego, architektura dworu w Siestrze-
chowicach, płaskorzeźba portretowa biskupa w
jego nagrobku, elementy dekoracyjne w ołta-
rzykach domowych biskupa. Wyraźny kieru-
nek manierystyczny widoczny jest w kompo-
zycji i układzie figur w ołtarzyku z Trzebnicy,
a niderlandzka wersja manieryzmu dochodzi
do głosu w pierwszym rzędzie w motywach
ornamentalnych występujących w grafice eks-
librisów biskupa, w sgraffitach zamku w Otmu-
chowie, w stiukach w Siestrzechowicach. Przy-
kładem, w którym najwyraźniej występują ce-
chy manieryzmu niderlandzkiego, jest nagro-
bek biskupa. Obok poszczególnych motywów
ornamentalnych znamienne tu jest zestawienie
dekoracyjności, nagromadzenia różnorodnych
szczegółów i materiałów ze zwartą i nieroz-
członkowaną płaszczyzną popiersia biskupa,
stanowiącego bardzo wyraźny, centralny akcent
104 Sztuka Wrocławia, s. 184.
całości. Odrębne zagadnienie, które zaliczyć
trzeba do postępowych osiągnięć w dziedzinie
sztuki militarnej, to zamówienie nowoczesne-
go systemu fortyfikacyjnego dla Nysy.
Charakterystyczne dla sztuki wrocławskiej
końca XVI w. przenikanie się wątków stylo-
wych gotyku, renesansu i manieryzmu, w su-
mie pewien konserwatyzm, typowy dla róż-
nych fundacji Jerina, były niewątpliwie, choć
tylko pośrednio, zamierzone przez biskupa,
prawdopodobnie mu odpowiadały. Gdy się
zważy, że głównym celem fundatora było pod-
niesienie poziomu życia religijnego i przeciw-
działanie rozszerzaniu się protestantyzmu na
Śląsku, zrozumiałe staje się, że wybierał on
takie formy artystyczne, jakie były już lu-
dziom znane i cenione, oraz nadawały się do
celów dydaktycznych. Elementy stylu gotyc-
kiego i renesansowego były bardziej zrozu-
miałe niż manieryzm z jego finezją, wysub-
telnieniem i nie tak jasną narracją, jaka ce-
chowała renesans.
Fundacje Andrzeja Jerina poza tym, że
ilustrują osobowość biskupa i są przykła-
dem wpływu pozaartystycznych motywów na
powstanie dzieła sztuki, mają jeszcze inne spe-
cjalne znaczenie. Fundacje te stanowią we Wro-
cławiu ostatni już wyraz renesansu, tej orien-
tacji stylowej, która sięgając po wzory włoskie
i niderlandzkie, tworzyła obraz sztuki przede
wszystkim mieszczaństwa tego miasta. Pomi-
jając parę nielicznych zresztą wyjątków z po-
czątków XVII wieku, po wojnie trzydziesto-
letniej, która spowodowała przerwę w rozwo-
ju Śląska we wszystkich dziedzinach, sztuka
pozbędzie się charakteru mieszczańskiego i,
wraz z wprowadzeniem baroku, stanie na usłu-
gach feudałów, a swe znaczenie uzyska w bu-
dowie i wystroju wielkich klasztorów, kościo-
łów i pałaców. Fundacje biskupa Jerina wy-
rosły na gruncie kultury mieszczańskiej Wro-
cławia i, choć inicjował je przybysz z obcych
stron, pozostały wyrazem sztuki tego miasta w
ostatnich dziesięcioleciach XVI wieku.
ARTISTIC FOUNDATION OF ANDREAS JERIN, WROCŁAW BISHOP, 1586—1596
S u m m ar y
Andreas Jerin, born in 1540 iri Riedlingen (Swa-
bia), began his studies at the Roman Collegium Cer-
manicum et Hungaricum in 1566. He was ordained
in 1568, and became doctor of theology at Bologna
University. He was ennobled by the Emperor and,
in 1574, became a canon at Wrocław Cathedra! and
seminary rector. In 1585 he was elected Bishop of
Wrocław and was consecrated on 9th February 1586.
The bishop's extensive activities concerned the
organization of Silesian church life and also policy
Maria Starzewska
to Wrocław nie tylko szczycił się wybitnymi
artystami, tworzącymi dzieła o specyficznym
śląskim charakterze, ale i ekspansja sztuki ślą-
skiej docierała do odległych regionów. W dru-
giej połowie XVI w. przeciwnie, to przybysze,
zwłaszcza z Niderlandów, wprowadzali nowe
tendencje artystyczne i oni przede wszystkim
stanowili o ówczesnym charakterze sztuki Ślą-
ska. Dominująca cecha sztuki tego okresu, jak
to ujął w swym opracowaniu M. Zlat104, wy-
raża się ,,w przenikaniu się treści i form póź-
nego gotyku, renesansu i manieryzmu, w któ-
rym trudno nieraz wyodrębnić dzieła stylowo
jednorodne". W fundacjach Jerina ten eklek-
tyzm stylowy jest bardzo widoczny. Są więc
reminiscencje gotyku, np. w niektórych for-
mach w złotnictwie, w zastosowaniu średnio-
wiecznego kształtu pentaptyku dla ołtarza
głównego. Są nawroty do renesansu z połowy
XVI w., w którym przeplatają się wpływy wło-
skie z widocznymi coraz częściej elementami
manieryzmu niderlandzkiego. Świadczą o tym
figury srebrne i skrzydła malowane ołtarza
katedralnego, architektura dworu w Siestrze-
chowicach, płaskorzeźba portretowa biskupa w
jego nagrobku, elementy dekoracyjne w ołta-
rzykach domowych biskupa. Wyraźny kieru-
nek manierystyczny widoczny jest w kompo-
zycji i układzie figur w ołtarzyku z Trzebnicy,
a niderlandzka wersja manieryzmu dochodzi
do głosu w pierwszym rzędzie w motywach
ornamentalnych występujących w grafice eks-
librisów biskupa, w sgraffitach zamku w Otmu-
chowie, w stiukach w Siestrzechowicach. Przy-
kładem, w którym najwyraźniej występują ce-
chy manieryzmu niderlandzkiego, jest nagro-
bek biskupa. Obok poszczególnych motywów
ornamentalnych znamienne tu jest zestawienie
dekoracyjności, nagromadzenia różnorodnych
szczegółów i materiałów ze zwartą i nieroz-
członkowaną płaszczyzną popiersia biskupa,
stanowiącego bardzo wyraźny, centralny akcent
104 Sztuka Wrocławia, s. 184.
całości. Odrębne zagadnienie, które zaliczyć
trzeba do postępowych osiągnięć w dziedzinie
sztuki militarnej, to zamówienie nowoczesne-
go systemu fortyfikacyjnego dla Nysy.
Charakterystyczne dla sztuki wrocławskiej
końca XVI w. przenikanie się wątków stylo-
wych gotyku, renesansu i manieryzmu, w su-
mie pewien konserwatyzm, typowy dla róż-
nych fundacji Jerina, były niewątpliwie, choć
tylko pośrednio, zamierzone przez biskupa,
prawdopodobnie mu odpowiadały. Gdy się
zważy, że głównym celem fundatora było pod-
niesienie poziomu życia religijnego i przeciw-
działanie rozszerzaniu się protestantyzmu na
Śląsku, zrozumiałe staje się, że wybierał on
takie formy artystyczne, jakie były już lu-
dziom znane i cenione, oraz nadawały się do
celów dydaktycznych. Elementy stylu gotyc-
kiego i renesansowego były bardziej zrozu-
miałe niż manieryzm z jego finezją, wysub-
telnieniem i nie tak jasną narracją, jaka ce-
chowała renesans.
Fundacje Andrzeja Jerina poza tym, że
ilustrują osobowość biskupa i są przykła-
dem wpływu pozaartystycznych motywów na
powstanie dzieła sztuki, mają jeszcze inne spe-
cjalne znaczenie. Fundacje te stanowią we Wro-
cławiu ostatni już wyraz renesansu, tej orien-
tacji stylowej, która sięgając po wzory włoskie
i niderlandzkie, tworzyła obraz sztuki przede
wszystkim mieszczaństwa tego miasta. Pomi-
jając parę nielicznych zresztą wyjątków z po-
czątków XVII wieku, po wojnie trzydziesto-
letniej, która spowodowała przerwę w rozwo-
ju Śląska we wszystkich dziedzinach, sztuka
pozbędzie się charakteru mieszczańskiego i,
wraz z wprowadzeniem baroku, stanie na usłu-
gach feudałów, a swe znaczenie uzyska w bu-
dowie i wystroju wielkich klasztorów, kościo-
łów i pałaców. Fundacje biskupa Jerina wy-
rosły na gruncie kultury mieszczańskiej Wro-
cławia i, choć inicjował je przybysz z obcych
stron, pozostały wyrazem sztuki tego miasta w
ostatnich dziesięcioleciach XVI wieku.
ARTISTIC FOUNDATION OF ANDREAS JERIN, WROCŁAW BISHOP, 1586—1596
S u m m ar y
Andreas Jerin, born in 1540 iri Riedlingen (Swa-
bia), began his studies at the Roman Collegium Cer-
manicum et Hungaricum in 1566. He was ordained
in 1568, and became doctor of theology at Bologna
University. He was ennobled by the Emperor and,
in 1574, became a canon at Wrocław Cathedra! and
seminary rector. In 1585 he was elected Bishop of
Wrocław and was consecrated on 9th February 1586.
The bishop's extensive activities concerned the
organization of Silesian church life and also policy