Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (13.1983)

Recenzje i omówienia

131

Janina Wrzesińska: Problematyka heraldyczna w
gotyckiej architekturze Wrocławia. Praca zawiera ka-
talog zachowanych 134 znaków heraldycznych wystę-
pujących w architekturze świeckiej, przede wszystkim
w ratuszu i w architekturze kościelnej Wrocławia,
oraz reprodukcje 80 z nich. Autorka grupuje znaki
heraldyczne według przedstawianych treści, zajmując
się specjalnie przedstawieniem orła. Nie ustosunko-
wuje się jednak do propozycji zawartych w nowszej
literaturze. Nie uwzględnia np. opracowania Gery
Entz, Wizerunek Macieja Korwina w Ratuszu Wro-
cławskim („Kwartalnik Architektury i Urbanistyki",
R. 6, 1961), przyjmując dawną interpretację przedsta-
wień głowy z odwróconą koroną jako przedstawienia
Jana Ewangelisty.

Zofia Białłowicz-Krygierowa: Ze studiów nad krę-
giem Madonn na lwach. Motyw i system. Autorka
za podstawę swej analizy przyjęła porównanie stylu
Madonny ze Skarbimierza z przedstawieniami tego
samego tematu z Krosnowic, Ribnitz i Pietrzwałdu,
uważając figurę ze Skarbimierza za pierwowzór okre-
ślający pewną koncepcję formalną. Wskazuje, że dal-
sze zmiany prowadziły od konsekwentnej struktury
przestrzenno-optycznej, która odpowiadała założeniom
tego stylu do stosowania poszczególnych motywów
bez zrozumienia koncepcji całości. Rozważając genezę
stylu pierwowzoru widzi ją w dążeniu do zastosowa-
nia malarskiego iluzjonizmu w dwuwymiarowym re-
liefie oraz zatarcia granicy pomiędzy płaskorzeźbą a
malarstwem. Autorka stwierdza, że ten rodzaj przed-
stawień jest „wymownym przejawem nurtujących
wiek XIV tendencji ku zacieraniu granic realności
i złudzenia". Uzupełnieniem artykułu jest mapka roz-
mieszczenia zabytków kręgu Madonn na lwach na
terenie Polski, obejmująca 142 zabytki. Obrazuje ona
stan zachowania tych obiektów nie uchwycony jesz-
cze w badaniach nad tym kręgiem stylowym.

Krzysztof Eysymontt: Śląskie ogrody XVII i XVIII
wieku. Artykuł należy do rzadko podejmowanych
opracowań tego działu sztuki śląskiej. Autor przed-
stawia rozwój form i treści ogrodów na Śląsku, po-
czynając od ogrodu Scholza we Wrocławiu z końca
XVI w., o typie ogrodu botanicznego, poprzez sie-
demnastowieczne ogrody wieloczłonowe i wielofunk-
cyjne, jak np. w Gorzanowie, aż do nowych typów
ogrodów połączonych z rezydencjami, np. w Nysie,
Brzezince, Brochowie i in., pojawiających się dopie-
ro w XVIII w., już nie pod wpływem włoskim, ale
francuskim.

Jan Wrabec: Kościół dworski w Cieszkowie: fun-
dator i architekt — architektura i jej funkcja. Nie
opracowany dotychczas kościół p.w. Wniebowzięcia
NMP w Cieszkowie należy na Śląsku do unikalnych
przykładów przez swoje założenie centralno-podłużne
z kopułą i dwoma wieżami. Autor na podstawie ana-
logii formalnych łączy Cieszków z grupą kościołów
z pogranicza Wielkopolski i Śląska (Rokitno, Rydzy-
na, Krotoszyn, Zbąszyń) i przypisuje jego budowę
Karolowi Marcinowi Frantzowi. Przedstawiając oso-
bę fundatorki Katarzyny Ludwiki z Sapiehów, autor
szczegółowo uzasadnia funkcje, które w zamiarze
fundatorki kościół ten miał pełnić, będąc aktem eks-
piacji za błędy młodości, ośrodkiem misyjnym wobec
protestantów, kościołem dworskim i wreszcie mau-
zoleum.

Henryk Dziurla: Andrea Pozzo na Śląsku — re-

perkusje koncepcji malarskich i kompozycji archi-
tektury wnętrz. Autor charakteryzuje iluzjonistyczne
malarstwo Pozza, który podporządkowuje sobie ca-
łość dekorowanej przestrzeni architektonicznego wy-
stroju, a we wnętrzach specjalną uwagę poświęca oł-
tarzom, w których „daje pierwszeństwo wektorom
pionowym prowadzącym poprzez gwałtowne skróty
ku nieskończonym... przestworzom". Omawiając przy-
kłady wpływu Pozza na rozwój malarstwa iluzjoni-
stycznego na Śląsku autor zwraca uwagę na trzy za-
kresy tego wpływu. Pierwszy z nich, dotyczy dzieł
realizujących „świadomie w pełni ideologiczne zało-
żenia tej sztuki" (kościół Jezuitów, Aula Leopoldina
we Wrocławiu, kościół św. Krzyża w Brzegu, fasada
klasztornego kościoła w Krzeszowie). Drugi zakres
to oddziaływanie traktatów i wzorników, trzeci wresz-
cie obejmuje dzieła rozwijające zasady sztuki Pozza.

Anna Borecka: Architektura romantycznego pała-
cu w Kamieńcu Ząbkowickim. Powołując się na opra-
cowanie Grundmanna z 1941 r. autorka przedstawia
historię budowy pałacu: projekty Schinkla z lat
1838—1841, a następnie działalność budowniczego Fer-
dynanda Martiusa. Ograniczając się do analizy archi-
tektury wnętrza stwierdza, zgodnie z wcześniejszymi
sugestiami wyrażonymi w niektórych pracach o Ka-
mieńcu, że pałacu tego, biorąc pod uwagę jego
kształty stylowe, nie można zaliczyć do neogotyku
pierwszej połowy XIX w. związanego z formami an-
gielskimi. Architekturę pałacu określić można nato-
miast pojęciem gotyku redukcyjnego. Niestety autor-
ka prawie nie uwzględnia bogatej literatury powojen-
nej, dotyczącej Schinkla, w której tom Grundmanna
jest tylko jednym z kilkunastu, wydanych dotąd w
serii „Karl Friedrich Schinkel, Lebenswerk".

Janusz Dobesz: Próba interpretacji architektury
Dworca Głównego we Wrocławiu. Analiza budowli
dworcowej oparta jest na zachowanych planach i ry-
sunkach jego twórcy, architekta Wilhelma Grapowa
z lat 1855—1857, natomiast nie obejmuje rozbudowy
dworca w latach 1899—1904. Autor, na podstawie nie-
zbyt szerokiej i wnikliwej analizy porównawczej okre-
śla dzieło Grapowa „jako zupełnie nowe, nie mające
prototypu... utrzymane w duchu angielskiego goty-
ku". Stwierdza także, że w zamierzeniu Grapowa
było przede wszystkim stworzenie reprezentacyjnej
budowli, a typ pałacu neogotyckiego, który przedsta-
wia dworzec wrocławski, najlepiej kojarzył się z ów-
czesnym dążeniem do odzwierciedlenia w budowli roli
arystokracji jako warstwy panującej.

Ernest Niemczyk: Nowa forma w architekturze
Wrocławia pierwszego trzydziestolecia XX w. Autor
przedstawia rozwój architektury wrocławskiej od
pierwszych przykładów secesji — w wystroju willi
Neissera. Wskazuje na odmiany tego stylu, które wy-
stępują w dekoracji kamienic. W okresie przed pierw-
szą wojną światową podkreśla znaczenie architekta
Hansa Poelziga (własna willa, domy czynszowe przy
ul. Sztabowej, biurowiec przy ul. Ofiar Oświęcim-
skich, projekt młyna na wyspie Mieszczańskiej i in-
ne). Za bardziej nowoczesnego architekta uważa autor
Maxa Berga (Klinika Pediatryczna, własny dom przy
ul. Kopernika, a zwłaszcza Hala Ludowa z 1913 r.).
Omawiając okres międzywojenny zwraca uwagę na
fakt, że architekci zajęli się przede wszystkim pro-
jektowaniem budownictwa mieszkaniowego, a nie
pojedynczych gmachów reprezentacyjnych. Wiąże się