DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55691#0034
30
Emilia Ziółkowska
moskiewskich świątyń z XV-XVI wieku5. Monar-
cha, który wyjątkowo cenił twórczość architekta,
dostrzegł w nim odpowiednią osobę do urzeczy-
wistnienia swych planów odrodzenia stylu naro-
dowego, zapewniając Thonowi znaczący awans
zawodowy i umożliwiając realizację najbardziej
prestiżowych przedsięwzięć budowlanych w kraju.
Inicjatywa ożywienia pierwowzorów architektury
czasów panowania Iwana Groźnego uwarunkowa-
na była oczywistymi względami polityczno-pro-
pagandowymi. Formułując wizję rodzimego stylu,
Thon odwoływał się w swych dziełach do świątyni
Kremla, a zwłaszcza soboru Zaśnięcia Marii, czego
architekt dał wyraz w stanowiącym jego najważ-
niejsze osiągnięcie artystyczne soborze Chrystusa
Zbawiciela w Moskwie (1839-1883, il. I)6.
W 1838 roku Mikołaj I powierzył Thonowi
skodyfikowanie zasad stylu architektury cerkiew-
nej w duchu „Świętej Rusi” z wykorzystaniem
elementów typowych dla dawnego budownictwa
ruskiego7. Architekt opracował wówczas zbiór
projektów Церкви, сочиненные архитектором
Его Императорского Величества..., który zyskał
aprobatę cara8. Album składał się z rysunków tech-
nicznych obejmujących rzuty, przekroje i elewa-
cje zrealizowanych budowli, jak i przykładowych
rozwiązań opartych na tradycyjnych schematach
kompozycyjnych. Wydawnictwo to stanowiło
swoiste połączenie dwóch typów publikacji archi-
tektonicznych: albumu własnych dziel mającego
demonstrować inwencję, poglądy estetyczne auto-
ra i dokumentować jego dokonania w dziedzinie
architektury, oraz wzornika, służącego propago-
waniu typowych projektów, przekładających się na
możliwość łatwego i niedrogiego zaadaptowania
ich w praktyce.
Zgodnie z carskim rozporządzeniem wydanym
w 1841 roku, zalecano, aby przy projektowaniu cer-
kwi prawosławnych wznoszonych z budżetu pań-
stwa - zawsze, gdy będzie to możliwe - stosować
styl starożytnej architektury bizantyjskiej, posiłku-
jąc się zawartymi w albumie Thona propozycjami9.
5 Славина (1989: 31); Кириченко (1978: 102 n.);
Слюнькова (2010: 85); Biertasz (1998: 158).
6 Славина (1989: 79-88); Кириченко (1997: 27); Dąb-
-Kalinowska (1996: 60).
7 Krasny (2003: 315-316).
8 Тон (1838). Szerzej o okolicznościach powstania albumu
Thona i zawartych tam projektach: Кириченко (1978: 102);
Берташ (2011: 294); Слюнькова (2010: 84 n.).
9 Krasny (2003: 315); Кириченко (1978: 102); Берташ
(2011: 294); Берташ (2013: 238-239).
W konsekwencji decyzja ta umożliwiła władcy pro-
wadzenie spójnej polityki budowlanej na obszarze
całego kraju, a Thonowi zapewniła istotny wpływ
na architekturę państwową. Tym samym stał się on
faktycznym twórcą obowiązującego w Cesarstwie
stylu rusko-bizantyńskiego, określanego również
jako styl urzędowy lub thonowski.
Wobec sugestii Świątobliwego Synodu, któ-
ry zwrócił uwagę na konieczność dostosowania
wzorów cerkwi do możliwości budownictwa
prowincjonalnego i oczekiwań wiejskich parafii,
Thon sporządził nowe propozycje, opublikowane
w 1844 roku jako suplement do poprzedniego al-
bumu10 *. Zbiór rysunków prezentował typowe cer-
kwie drewniane i murowane wraz z ikonostasami,
a także urzeczywistnione projekty trójdzielnych
budowli namiotowych, jak cerkiew Zwiastowania
w Petersburgu (1844-1849) czy sobór Narodzenia
Bogurodzicy w Krasnojarsku (1845-1861)11.
Lata 30. i 40. stanowiły dla Thona okres inten-
sywnej pracy. Oprócz licznych obowiązków związa-
nych z pełnieniem funkcji architekta Gabinetu Jego
Cesarskiej Wysokości, profesora Akademii Sztuk
Pięknych oraz członka Komitetu Budynków i Ro-
bót Hydraulicznych, powierzano Thonowi z racji
jego dotychczasowych doświadczeń zawodowych
sporządzanie projektów sakralnych inwestycji pu-
blicznych, podejmowanych w różnych rejonach
kraju, w tym na terenie Królestwa Polskiego. Zwy-
czajową praktykę stanowiło delegowanie uznanych
petersburskich architektów do przygotowania pla-
nów państwowych budowli o szczególnym presti-
żu, co stało się udziałem m.in. Dawida Grimma czy
Leontija Benoisa12.
Z końcem 1836 roku Thon został zaangażo-
wany do opracowania planu adaptacji kościoła
św. Wawrzyńca w Woli pod Warszawą na cerkiew
Matki Boskiej Włodzimierskiej (il. 2)13. O wyborze
tego miejsca - terenu walki wojsk polskich z rosyj-
skimi oraz bohaterskiej śmierci generała Józefa So-
wińskiego w 1831 roku - zadecydowały względy
polityczne. Pomysł przebudowy kościoła na cer-
kiew Matki Boskiej Włodzimierskiej jako patron-
ki dnia, w którym zdobyto Warszawę, pochodził
prawdopodobnie od namiestnika Królestwa Iwana
10 Тон (1844); Кириченко (1978: 102); Берташ (2011:
294).
11 Славина (1989: 76-78).
12 Krasny (2003: 314, 324).
13 List Thona do Kancelarii Ministra Dworu Cesarskiego
z dn. 18 XII 1836 г.: РГИА КМИД (472/13: л. 1 n.).
Emilia Ziółkowska
moskiewskich świątyń z XV-XVI wieku5. Monar-
cha, który wyjątkowo cenił twórczość architekta,
dostrzegł w nim odpowiednią osobę do urzeczy-
wistnienia swych planów odrodzenia stylu naro-
dowego, zapewniając Thonowi znaczący awans
zawodowy i umożliwiając realizację najbardziej
prestiżowych przedsięwzięć budowlanych w kraju.
Inicjatywa ożywienia pierwowzorów architektury
czasów panowania Iwana Groźnego uwarunkowa-
na była oczywistymi względami polityczno-pro-
pagandowymi. Formułując wizję rodzimego stylu,
Thon odwoływał się w swych dziełach do świątyni
Kremla, a zwłaszcza soboru Zaśnięcia Marii, czego
architekt dał wyraz w stanowiącym jego najważ-
niejsze osiągnięcie artystyczne soborze Chrystusa
Zbawiciela w Moskwie (1839-1883, il. I)6.
W 1838 roku Mikołaj I powierzył Thonowi
skodyfikowanie zasad stylu architektury cerkiew-
nej w duchu „Świętej Rusi” z wykorzystaniem
elementów typowych dla dawnego budownictwa
ruskiego7. Architekt opracował wówczas zbiór
projektów Церкви, сочиненные архитектором
Его Императорского Величества..., który zyskał
aprobatę cara8. Album składał się z rysunków tech-
nicznych obejmujących rzuty, przekroje i elewa-
cje zrealizowanych budowli, jak i przykładowych
rozwiązań opartych na tradycyjnych schematach
kompozycyjnych. Wydawnictwo to stanowiło
swoiste połączenie dwóch typów publikacji archi-
tektonicznych: albumu własnych dziel mającego
demonstrować inwencję, poglądy estetyczne auto-
ra i dokumentować jego dokonania w dziedzinie
architektury, oraz wzornika, służącego propago-
waniu typowych projektów, przekładających się na
możliwość łatwego i niedrogiego zaadaptowania
ich w praktyce.
Zgodnie z carskim rozporządzeniem wydanym
w 1841 roku, zalecano, aby przy projektowaniu cer-
kwi prawosławnych wznoszonych z budżetu pań-
stwa - zawsze, gdy będzie to możliwe - stosować
styl starożytnej architektury bizantyjskiej, posiłku-
jąc się zawartymi w albumie Thona propozycjami9.
5 Славина (1989: 31); Кириченко (1978: 102 n.);
Слюнькова (2010: 85); Biertasz (1998: 158).
6 Славина (1989: 79-88); Кириченко (1997: 27); Dąb-
-Kalinowska (1996: 60).
7 Krasny (2003: 315-316).
8 Тон (1838). Szerzej o okolicznościach powstania albumu
Thona i zawartych tam projektach: Кириченко (1978: 102);
Берташ (2011: 294); Слюнькова (2010: 84 n.).
9 Krasny (2003: 315); Кириченко (1978: 102); Берташ
(2011: 294); Берташ (2013: 238-239).
W konsekwencji decyzja ta umożliwiła władcy pro-
wadzenie spójnej polityki budowlanej na obszarze
całego kraju, a Thonowi zapewniła istotny wpływ
na architekturę państwową. Tym samym stał się on
faktycznym twórcą obowiązującego w Cesarstwie
stylu rusko-bizantyńskiego, określanego również
jako styl urzędowy lub thonowski.
Wobec sugestii Świątobliwego Synodu, któ-
ry zwrócił uwagę na konieczność dostosowania
wzorów cerkwi do możliwości budownictwa
prowincjonalnego i oczekiwań wiejskich parafii,
Thon sporządził nowe propozycje, opublikowane
w 1844 roku jako suplement do poprzedniego al-
bumu10 *. Zbiór rysunków prezentował typowe cer-
kwie drewniane i murowane wraz z ikonostasami,
a także urzeczywistnione projekty trójdzielnych
budowli namiotowych, jak cerkiew Zwiastowania
w Petersburgu (1844-1849) czy sobór Narodzenia
Bogurodzicy w Krasnojarsku (1845-1861)11.
Lata 30. i 40. stanowiły dla Thona okres inten-
sywnej pracy. Oprócz licznych obowiązków związa-
nych z pełnieniem funkcji architekta Gabinetu Jego
Cesarskiej Wysokości, profesora Akademii Sztuk
Pięknych oraz członka Komitetu Budynków i Ro-
bót Hydraulicznych, powierzano Thonowi z racji
jego dotychczasowych doświadczeń zawodowych
sporządzanie projektów sakralnych inwestycji pu-
blicznych, podejmowanych w różnych rejonach
kraju, w tym na terenie Królestwa Polskiego. Zwy-
czajową praktykę stanowiło delegowanie uznanych
petersburskich architektów do przygotowania pla-
nów państwowych budowli o szczególnym presti-
żu, co stało się udziałem m.in. Dawida Grimma czy
Leontija Benoisa12.
Z końcem 1836 roku Thon został zaangażo-
wany do opracowania planu adaptacji kościoła
św. Wawrzyńca w Woli pod Warszawą na cerkiew
Matki Boskiej Włodzimierskiej (il. 2)13. O wyborze
tego miejsca - terenu walki wojsk polskich z rosyj-
skimi oraz bohaterskiej śmierci generała Józefa So-
wińskiego w 1831 roku - zadecydowały względy
polityczne. Pomysł przebudowy kościoła na cer-
kiew Matki Boskiej Włodzimierskiej jako patron-
ki dnia, w którym zdobyto Warszawę, pochodził
prawdopodobnie od namiestnika Królestwa Iwana
10 Тон (1844); Кириченко (1978: 102); Берташ (2011:
294).
11 Славина (1989: 76-78).
12 Krasny (2003: 314, 324).
13 List Thona do Kancelarii Ministra Dworu Cesarskiego
z dn. 18 XII 1836 г.: РГИА КМИД (472/13: л. 1 n.).