DOI article:
Kowalczyk, Jerzy: Późnobarokowe kościoły i klasztory diecezji kijowskiej i dekanatu bracławskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0024
20
Jerzy Kowalczyk
Ożga pomnożył je do 21 placówek3. Następni biskupi rzadko jednak przebywali
w Żytomierzu. Według badań Stanisława Litaka ok. r. 1772 diecezja kijowska
liczyła tylko 31 parafii4. Jedna parafia obejmowała tu 2000 km2 i była to
najrzadsza sieć w całej Rzeczypospolitej5. Kościoły parafialne znajdowały się
w osadach miejskich (tylko trzy parafie miały kościoły na wsi), 13 parafii było
prowadzonych przez zakony.
Kościoły parafialne, także te klasztorne, odbudowywane były z drewna.
Początkowo nawet katedra w Żytomierzu, wystawiona przez biskupa Ożgę
w latach 1724—25, była drewniana6. Dopiero od ok. 1740 r. zaczęto wznosić
murowane kościoły katolickie, ale jeszcze ok. 1772 r. było 26 drewnianych
kościołów parafialnych, a tylko 6 murowanych7. Do końca w. XVIII sytuacja
uległa pewnej zmianie, bowiem kolejne kościoły drewniane zastąpione zostały
świątyniami murowanymi, m.in. w Iwankowie i Olewsku. Okazałe świątynie
murowane wraz z budynkami klasztornymi wznosiły bogate zakony. Najwcześ-
niej uczynili to karmelici bosi w Berdyczowie (od ok. r. 1735), po dziesięciu latach
ich śladem poszli jezuici (Jurewicze, Owrucz, Żytomierz) i dominikanie (Lubar).
Kościoły katolickie znajdowały się w trzydziestu trzech miejscowościach. Wśród
nich było 21 świątyń zakonnych, należących do dziewięciu różnych zgromadzeń,
a 12 kościołów obsługiwanych było przez księży diecezjalnych. Istniało też
5 kościołów filialnych i kaplic publicznych. W sumie na terenie diecezji kijowskiej
w badanym okresie było tylko 38 kościołów i kaplic publicznych8.
Dekanat bracławski pod niektórymi względami przedstawiał się lepiej niż
diecezja kijowska. Również na tym terenie nastąpiły ogromne zniszczenia
w 2. połowie w. XVII, w tym także wskutek trzyletniej okupacji tureckiej. Do
wielu miejscowości Kościół katolicki już nie wrócił. W spisie przeprowadzonym
w r. 1701 odnotowano w dekanacie tylko 11 parafii9, ale ok. 1772 r. były już 22
parafie i 2 kościoły filialne. Pięć parafii prowadzili zakonnicy, w tym trzy
— dominikanie (Morachwa, Tulczyn, Tywrów) i jedną — trynitarze (Brahilów).
Kościoły parafialne mieściły się w osadach miejskich z wyjątkiem jednej — we
wsi Tetyjów. Na 23 kościoły parafialne i filialne 10 było murowanych10. Pod tym
względem sytuacja przedstawiała się więc lepiej niż w diecezji kijowskiej.
Wynikało to też z warunków naturalnych — istniały tu duże tereny bezleśne
i bogate złoża wapienia zdatnego do budowy (Brahiłów, Winnica, Miastków-
ka)n. Na rozległym obszarze dekanatu było tylko 26 świątyń katolickich, wśród
których wyróżniały się zakonne: kościół Trynitarzy w Brahiłowie, Dominika-
nów w Winnicy, Tywrowie i Morachwie oraz Bernardynów w Janowie. Wśród
kościołów prowadzonych przez księży diecezjalnych na uwagę pod względem
architektonicznym zasługuje niewątpliwie budowla w Miastkówce. Najwięk-
szym skupiskiem kościołów klasztornych była Winnica, w której murowane
świątynie posiadali jezuici, dominikanie i kapucyni. Skromniej pod tym
względem przedstawiała się nominalna stolica województwa i dekanatu — Brac-
ław; były tu tylko dwa kościoły: drewniany parafialny (1726) i murowany,
Jerzy Kowalczyk
Ożga pomnożył je do 21 placówek3. Następni biskupi rzadko jednak przebywali
w Żytomierzu. Według badań Stanisława Litaka ok. r. 1772 diecezja kijowska
liczyła tylko 31 parafii4. Jedna parafia obejmowała tu 2000 km2 i była to
najrzadsza sieć w całej Rzeczypospolitej5. Kościoły parafialne znajdowały się
w osadach miejskich (tylko trzy parafie miały kościoły na wsi), 13 parafii było
prowadzonych przez zakony.
Kościoły parafialne, także te klasztorne, odbudowywane były z drewna.
Początkowo nawet katedra w Żytomierzu, wystawiona przez biskupa Ożgę
w latach 1724—25, była drewniana6. Dopiero od ok. 1740 r. zaczęto wznosić
murowane kościoły katolickie, ale jeszcze ok. 1772 r. było 26 drewnianych
kościołów parafialnych, a tylko 6 murowanych7. Do końca w. XVIII sytuacja
uległa pewnej zmianie, bowiem kolejne kościoły drewniane zastąpione zostały
świątyniami murowanymi, m.in. w Iwankowie i Olewsku. Okazałe świątynie
murowane wraz z budynkami klasztornymi wznosiły bogate zakony. Najwcześ-
niej uczynili to karmelici bosi w Berdyczowie (od ok. r. 1735), po dziesięciu latach
ich śladem poszli jezuici (Jurewicze, Owrucz, Żytomierz) i dominikanie (Lubar).
Kościoły katolickie znajdowały się w trzydziestu trzech miejscowościach. Wśród
nich było 21 świątyń zakonnych, należących do dziewięciu różnych zgromadzeń,
a 12 kościołów obsługiwanych było przez księży diecezjalnych. Istniało też
5 kościołów filialnych i kaplic publicznych. W sumie na terenie diecezji kijowskiej
w badanym okresie było tylko 38 kościołów i kaplic publicznych8.
Dekanat bracławski pod niektórymi względami przedstawiał się lepiej niż
diecezja kijowska. Również na tym terenie nastąpiły ogromne zniszczenia
w 2. połowie w. XVII, w tym także wskutek trzyletniej okupacji tureckiej. Do
wielu miejscowości Kościół katolicki już nie wrócił. W spisie przeprowadzonym
w r. 1701 odnotowano w dekanacie tylko 11 parafii9, ale ok. 1772 r. były już 22
parafie i 2 kościoły filialne. Pięć parafii prowadzili zakonnicy, w tym trzy
— dominikanie (Morachwa, Tulczyn, Tywrów) i jedną — trynitarze (Brahilów).
Kościoły parafialne mieściły się w osadach miejskich z wyjątkiem jednej — we
wsi Tetyjów. Na 23 kościoły parafialne i filialne 10 było murowanych10. Pod tym
względem sytuacja przedstawiała się więc lepiej niż w diecezji kijowskiej.
Wynikało to też z warunków naturalnych — istniały tu duże tereny bezleśne
i bogate złoża wapienia zdatnego do budowy (Brahiłów, Winnica, Miastków-
ka)n. Na rozległym obszarze dekanatu było tylko 26 świątyń katolickich, wśród
których wyróżniały się zakonne: kościół Trynitarzy w Brahiłowie, Dominika-
nów w Winnicy, Tywrowie i Morachwie oraz Bernardynów w Janowie. Wśród
kościołów prowadzonych przez księży diecezjalnych na uwagę pod względem
architektonicznym zasługuje niewątpliwie budowla w Miastkówce. Najwięk-
szym skupiskiem kościołów klasztornych była Winnica, w której murowane
świątynie posiadali jezuici, dominikanie i kapucyni. Skromniej pod tym
względem przedstawiała się nominalna stolica województwa i dekanatu — Brac-
ław; były tu tylko dwa kościoły: drewniany parafialny (1726) i murowany,