DOI Artikel:
Wójcik, Marek: Malowidła ścienne w kościele popijarskim p.w. ś.w. marka w Warężu i ich pierwowzory graficzne: dzieła Pozza i Rubensa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0300
296
Marek Wojcdk
Jakkolwiek pytanie Zachariewicza o autora dekoracji kościoła w Warężu
pozostaje bez odpowiedzi, dekoracja ta warta jest ponownego omówienia, gdyż
wspomniany opis Zachariewicza, acz urzekający, jest mało precyzyjny, a foto-
grafie malowideł nie były dotąd reprodukowane. Zadaniem niniejszego tekstu
jest ponadto określenie czasu ich powstania oraz wskazanie wzorów, z jakich
korzystał ich autor. Najistotniejsze jest jednak, by niniejsza publikacja ocaliła
chociaż pamięć o tym dziele, skoro nie można ocalić jego samego.
Kościół w Warężu jest budowlą jednonawową, typu ściennofilarowego,
z wnękami. Nawa jest trójprzęsłowa, z pierwszym przęsłem mieszczącym chór
muzyczny, ujęty między kwadratowe w planie wieże. Prezbiterium jest jedno-
przęsłowe, zamknięte ścianą prostą, za którą mieści się zakrystia i drugi
(mniejszy) aneks. Pierwotnie malowidła ścienne pokrywały całkowicie ściany
i sklepienia wnętrza kościoła i zakrystii. Na ścianach kościoła wymalowane były
iluzjonistyczne elementy architektoniczne: 1) siedem8 ołtarzy, z których pięć
umieszczono w również iluzyjnych wnękach; 2) obramienia okien i portale
zawierające otwory realne bądź iluzyjne; 3) nisze z postaciami Dawida i Św.
Cecylii nad chórem muzycznym; 4) fałszywa kanelatura pilastrów, na których
zawieszono takież fałszywe obrazy przedstawiające popiersia dwunastu apos-
tołów. Na archiwolcie łuku tęczowego przedstawiono Tronującego Baranka
Bożego pośród dwudziestu czterech starców (il. 5). Istotne dla badacza są również
herby: w bocznych partiach łuku tęczowego, ujęte w panoplia, herby Jastrzębiec
i Pilawa oraz powtarzający się w środku archiwolty łuku tęczowego i na
pilastrach herb Prawdzie, ujęty w symbole władzy biskupiej (il. 16). Na
sklepieniach pod chórem muzycznym przedstawiono sceny: Chrystus z Samary-
tanką przy studni (il. 15), Miłosierny Samarytanin i Uzdrowienie paralityka. Na
sklepieniu nawy była umieszczona iluzjonistyczna architektura, ujmująca malo-
widło w formie zbliżonej do panoramy (il.3). Na wysklepkach między lunetami
przedstawiono tutaj personifikacje: Wiary, Nadziei, Miłości i Sprawiedliwości,
nad chórem muzycznym — Koncert anielski (il. 6), zaś po bokach arkady,
w przęśle przyprezbiterialnym: serce w glorii i owalny portret — zapewne
biskupa Józefa Antoniego Łaszczą (il. 8). W części centralnej przedstawiono
wielofigurowe alegorie: Ameryki (tu na szczególną uwagę zasługują postacie
konkwistadorów czy też odkrywców Nowego Świata), Afryki, Triumfu Nowego
Prawa, Azji i Europy. Na samym środku sklepienia, na tle nieba ukazano putto
z insygniami władzy papieskiej (il. 3). Na sklepieniu nad prezbiterium przed-
stawiono otwarte niebo, na tle którego unoszą się postacie Boga Ojca i Ducha
Świętego (w postaci gołębicy) w otoczeniu aniołków. Na ścianach zakrystii
również wymalowano drobną iluzjonistyczną architekturę oraz takież obrazy
z przedstawieniami czterech świętych, m.in. Józefa Kalasantego i Karola
Boromeusza. W lunetach sklepienia przedstawiono tu — ujęte w ramy z liści
akantu — Adorację Najświętszego Sakramentu, Św. Marię Magdalenę de Pazzi
(il. 12), anioła z owalnym wizerunkiem kobiecym (il. 13) oraz anioła z owalnym
wizerunkiem męskim i wstęgą (niestety napis na niej nie jest czytelny). Nie udało
Marek Wojcdk
Jakkolwiek pytanie Zachariewicza o autora dekoracji kościoła w Warężu
pozostaje bez odpowiedzi, dekoracja ta warta jest ponownego omówienia, gdyż
wspomniany opis Zachariewicza, acz urzekający, jest mało precyzyjny, a foto-
grafie malowideł nie były dotąd reprodukowane. Zadaniem niniejszego tekstu
jest ponadto określenie czasu ich powstania oraz wskazanie wzorów, z jakich
korzystał ich autor. Najistotniejsze jest jednak, by niniejsza publikacja ocaliła
chociaż pamięć o tym dziele, skoro nie można ocalić jego samego.
Kościół w Warężu jest budowlą jednonawową, typu ściennofilarowego,
z wnękami. Nawa jest trójprzęsłowa, z pierwszym przęsłem mieszczącym chór
muzyczny, ujęty między kwadratowe w planie wieże. Prezbiterium jest jedno-
przęsłowe, zamknięte ścianą prostą, za którą mieści się zakrystia i drugi
(mniejszy) aneks. Pierwotnie malowidła ścienne pokrywały całkowicie ściany
i sklepienia wnętrza kościoła i zakrystii. Na ścianach kościoła wymalowane były
iluzjonistyczne elementy architektoniczne: 1) siedem8 ołtarzy, z których pięć
umieszczono w również iluzyjnych wnękach; 2) obramienia okien i portale
zawierające otwory realne bądź iluzyjne; 3) nisze z postaciami Dawida i Św.
Cecylii nad chórem muzycznym; 4) fałszywa kanelatura pilastrów, na których
zawieszono takież fałszywe obrazy przedstawiające popiersia dwunastu apos-
tołów. Na archiwolcie łuku tęczowego przedstawiono Tronującego Baranka
Bożego pośród dwudziestu czterech starców (il. 5). Istotne dla badacza są również
herby: w bocznych partiach łuku tęczowego, ujęte w panoplia, herby Jastrzębiec
i Pilawa oraz powtarzający się w środku archiwolty łuku tęczowego i na
pilastrach herb Prawdzie, ujęty w symbole władzy biskupiej (il. 16). Na
sklepieniach pod chórem muzycznym przedstawiono sceny: Chrystus z Samary-
tanką przy studni (il. 15), Miłosierny Samarytanin i Uzdrowienie paralityka. Na
sklepieniu nawy była umieszczona iluzjonistyczna architektura, ujmująca malo-
widło w formie zbliżonej do panoramy (il.3). Na wysklepkach między lunetami
przedstawiono tutaj personifikacje: Wiary, Nadziei, Miłości i Sprawiedliwości,
nad chórem muzycznym — Koncert anielski (il. 6), zaś po bokach arkady,
w przęśle przyprezbiterialnym: serce w glorii i owalny portret — zapewne
biskupa Józefa Antoniego Łaszczą (il. 8). W części centralnej przedstawiono
wielofigurowe alegorie: Ameryki (tu na szczególną uwagę zasługują postacie
konkwistadorów czy też odkrywców Nowego Świata), Afryki, Triumfu Nowego
Prawa, Azji i Europy. Na samym środku sklepienia, na tle nieba ukazano putto
z insygniami władzy papieskiej (il. 3). Na sklepieniu nad prezbiterium przed-
stawiono otwarte niebo, na tle którego unoszą się postacie Boga Ojca i Ducha
Świętego (w postaci gołębicy) w otoczeniu aniołków. Na ścianach zakrystii
również wymalowano drobną iluzjonistyczną architekturę oraz takież obrazy
z przedstawieniami czterech świętych, m.in. Józefa Kalasantego i Karola
Boromeusza. W lunetach sklepienia przedstawiono tu — ujęte w ramy z liści
akantu — Adorację Najświętszego Sakramentu, Św. Marię Magdalenę de Pazzi
(il. 12), anioła z owalnym wizerunkiem kobiecym (il. 13) oraz anioła z owalnym
wizerunkiem męskim i wstęgą (niestety napis na niej nie jest czytelny). Nie udało