DOI Artikel:
Zglinski, Marcin: Wokół prospektu organowego kościoła OO. Bernardynów w Kretyndze
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0327
Wokół prospektu organowego kościoła OO. Bernardynów w Kretyndze
323
Jego formy (ornament małżowinowo-chrząstkowy) wskazują jednak na nieco
wcześniejszą datę, co potwierdzają archiwalia, według których organy musiano
wystawić między r. 1620 i 1643, a więc później niż w Kretyndze. Nato-
miast w r. 1679 prospekt został jedynie na nowo pomalowany, posrebrzony
i pozłocony7.
Organy katedry wileńskiej, zbudowane w latach 1595—97 przez Jana
Koppelmana, z dekoracją prospektu wykonaną przez snycerza Bernarda Holtza
i malarza Krzysztofa Brzeskiego, spłonęły w pożarze w г. 16108. Nieznany jest też
wygląd słynnych organów w kościele Bernardynów w Wilnie. Wileński klasztor
kustodialny otrzymał nowe organy około r. 1614, wzniesione głównie sumptem
braci Chodkiewiczów — kasztelana wileńskiego Hieronima (zm. w r. 1616)
i hetmana Jan Karola. Ten wystawiony wielkim kosztem („cum maximo
sumptu") instrument określano jako najwspanialsze organy w Wielkim Księ-
stwie Litewskim (,,nulla in Ducatu Lithuanie comparari possunt"), jednak
w swojej świetności zachował się on jedynie do r. 1656, kiedy to został poważnie
uszkodzony w czasie najazdu moskiewskiego, zaś w XVIII w. został zastąpiony
przez zupełnie nowe organy9. Łączy go jednak bardzo wiele z organami
z Kretyngi — oba obiekty powstały nie tylko mniej więcej w tym samym czasie
i w kościołach tego samego zakonu jednej prowincji, ale też zostały zbudowane
sumptem tego samego fundatora.
Kościół i klasztor Bernardynów w Kretyndze powstał w latach 1605—17
dzięki fundacji Jana Karola Chodkiewicza10, podobnie jak organy bernardynów
wileńskich. Z pewnością wówczas, lub niedługo potem, powstały elementy
manierystycznego wyposażenia (m.in. ambona i wspaniałe odrzwia szczęśliwie
do dziś zachowane), a także nie istniejące już organy. Być może ich żałobne tony
zabrzmiały już r. 1619, w czasie uroczystego pogrzebu ukochanej pierwszej żony
hetmana — Zofii — który odbył się właśnie w Kretyndze11. Zmarła w swym
testamencie zapisała zresztą środki na wyposażenie kościoła12.
Niestety niezbyt wyraźne zachowane zdjęcia organów nie pozwalają na
przeprowadzenie miarodajnej analizy porównawczej. Wydaje się niemniej, że
snycerka prospektu—występująca głównie w formie płaskiej, symetrycznej wici
roślinnej, nałożonej na płyciny i pola piszczałkowe — odbiega dość znacznie od
bardziej plastycznego detalu pozostałych elementów wystroju świątyni, w tym
także od balustrady chóru muzycznego, znanej również jedynie z fotografii. Owa
płaska snycerka, chyba już nieco archaiczna, jest bliska dekoracji prospektu
wielkich organów katedry ryskiej, ukończonych w r. 1594 przez Jacoba Raaba
z Lubeki13, a także — powstałej mniej więcej w tym samym czasie sekcji głównej
organów w kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu14.
Jak dotąd nie udało się odnaleźć archiwaliów pozwalających stwierdzić,
kto był budowniczym organów kretyndzkich. J. Zilevicius w artykule zamiesz-
czonym w Lietuviu enciklopedija podaje, niejako na marginesie, że omawiane
organy Jan Karol Chodkiewicz zakupił w Szwecji15. Trudno ustosunkować się
jednak do tej —niezwykle intrygującej —informacji wobec braku jej źródła. Nie
323
Jego formy (ornament małżowinowo-chrząstkowy) wskazują jednak na nieco
wcześniejszą datę, co potwierdzają archiwalia, według których organy musiano
wystawić między r. 1620 i 1643, a więc później niż w Kretyndze. Nato-
miast w r. 1679 prospekt został jedynie na nowo pomalowany, posrebrzony
i pozłocony7.
Organy katedry wileńskiej, zbudowane w latach 1595—97 przez Jana
Koppelmana, z dekoracją prospektu wykonaną przez snycerza Bernarda Holtza
i malarza Krzysztofa Brzeskiego, spłonęły w pożarze w г. 16108. Nieznany jest też
wygląd słynnych organów w kościele Bernardynów w Wilnie. Wileński klasztor
kustodialny otrzymał nowe organy około r. 1614, wzniesione głównie sumptem
braci Chodkiewiczów — kasztelana wileńskiego Hieronima (zm. w r. 1616)
i hetmana Jan Karola. Ten wystawiony wielkim kosztem („cum maximo
sumptu") instrument określano jako najwspanialsze organy w Wielkim Księ-
stwie Litewskim (,,nulla in Ducatu Lithuanie comparari possunt"), jednak
w swojej świetności zachował się on jedynie do r. 1656, kiedy to został poważnie
uszkodzony w czasie najazdu moskiewskiego, zaś w XVIII w. został zastąpiony
przez zupełnie nowe organy9. Łączy go jednak bardzo wiele z organami
z Kretyngi — oba obiekty powstały nie tylko mniej więcej w tym samym czasie
i w kościołach tego samego zakonu jednej prowincji, ale też zostały zbudowane
sumptem tego samego fundatora.
Kościół i klasztor Bernardynów w Kretyndze powstał w latach 1605—17
dzięki fundacji Jana Karola Chodkiewicza10, podobnie jak organy bernardynów
wileńskich. Z pewnością wówczas, lub niedługo potem, powstały elementy
manierystycznego wyposażenia (m.in. ambona i wspaniałe odrzwia szczęśliwie
do dziś zachowane), a także nie istniejące już organy. Być może ich żałobne tony
zabrzmiały już r. 1619, w czasie uroczystego pogrzebu ukochanej pierwszej żony
hetmana — Zofii — który odbył się właśnie w Kretyndze11. Zmarła w swym
testamencie zapisała zresztą środki na wyposażenie kościoła12.
Niestety niezbyt wyraźne zachowane zdjęcia organów nie pozwalają na
przeprowadzenie miarodajnej analizy porównawczej. Wydaje się niemniej, że
snycerka prospektu—występująca głównie w formie płaskiej, symetrycznej wici
roślinnej, nałożonej na płyciny i pola piszczałkowe — odbiega dość znacznie od
bardziej plastycznego detalu pozostałych elementów wystroju świątyni, w tym
także od balustrady chóru muzycznego, znanej również jedynie z fotografii. Owa
płaska snycerka, chyba już nieco archaiczna, jest bliska dekoracji prospektu
wielkich organów katedry ryskiej, ukończonych w r. 1594 przez Jacoba Raaba
z Lubeki13, a także — powstałej mniej więcej w tym samym czasie sekcji głównej
organów w kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu14.
Jak dotąd nie udało się odnaleźć archiwaliów pozwalających stwierdzić,
kto był budowniczym organów kretyndzkich. J. Zilevicius w artykule zamiesz-
czonym w Lietuviu enciklopedija podaje, niejako na marginesie, że omawiane
organy Jan Karol Chodkiewicz zakupił w Szwecji15. Trudno ustosunkować się
jednak do tej —niezwykle intrygującej —informacji wobec braku jej źródła. Nie