DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25717#0010
8
Małgorzata Smorąg Różycka
zapoczątkowany przez Nikołaja N. Woronina, a następnie kontynuowany przez
Pawła A. Rappoporta i Olega M. Ioannisjana, uwydatnił zależność halickiej
architektury cerkiewnej, wyróżniającej się nieznaną w w. XII na Rusi techniką
murowania z białego ciosu kamiennego, od środowisk artystycznych na terenie
Polski i Węgier.
Jednak od tych szczegółowych w istocie badań należałoby oddzielić to, co
stanowi o treściach ideowych sztuki zachodnioruskiej, te bowiem w najgłębszym
sensie tego słowa stanowią o przynależności do określonej tradycji kulturowej,
a w każdym razie w stopniu większym aniżeli geneza przyswajanych przez tę
sztukę środków artystycznych.
Sztuka cerkiewna Rusi halicko-wołyńskiej w świetle
badań historyczno-źródlowych i archeologicznych
Znacznie precyzyjniej można określić zakres chronologiczny dziejów
księstwa halicko-wołyńskiego, aniżeli jego nieustannie zmieniający się zasięg
terytorialny. Około połowy XII w. utrwalił się ostatecznie rozpad państwa
kijowskiego na drobne i luźno tylko powiązane ze sobą księstwa. Pośród
wyodrębniających się wówczas księstw, halicko-wołyńskie2 okazało się ostatnim
zachodnioruskim państwem epoki przedmongolskiej, które przetrwało najazd
mongolski i dopiero około połowy XIV wieku utraciło swą niezależność
polityczną po włączeniu w granice Królestwa Polskiego. W ciągu około 150 lat
swego istnienia księstwo to, paradoksalnie właśnie w dobie najazdu mon-
golskiego na Ruś, przeżywało okres najbujniejszego rozkwitu, kontynuując
artystyczne tradycje Rusi Kijowskiej zespalane z impulsami idącymi z kręgów
sztuki zachodniej. Burzliwe losy ziem zachodnioruskich w epoce nowożytnej,
a w szczególności w XIX i XX stuleciu sprawiły, że obraz sztuki cerkiewnej
z czasów księstwa halicko-wołyńskiego uległ nieomal całkowitemu zatarciu
i dopiero w ostatnich latach stał się on przedmiotem intensywniejszych,
niejednokrotnie od podstaw prowadzonych badań.
Polityczne dzieje księstwa halicko-wołyńskiego zapoczątkował Roman
Mścisławowicz, gdy ok. r. 1198—99 roku połączył ziemie księstw halickiego
i Włodzimiersko-wołyńskiego. Jednak separatystyczne dążenia książąt halickich
i wołyńskich długo jeszcze destabilizowały państwo. Dopiero Daniel, syn
Romana (osadzony na tronie przez Węgrów w r. 1208) umocnił je na dłużej,
jednocząc Wołyń (1229), opanowując Halicz (1238), wreszcie odnosząc w bitwie
pod Jarosławiem (1245) zwycięstwo nad połączonymi wojskami z Węgier,
Małopolski, księcia czernihowskiego i miejscowej opozycji. W r. 1253 za zgodą
papieża Innocentego VI książę Daniel koronował się na króla w cerkwi p.w. ŚŚ.
Apostołów w Drohiczynie. Niestety, po śmierci Daniela w r. 1264 państwo
rozpadło się na cztery odrębne księstewka rozdzielone między jego synów, ale
ostateczny jego upadek nastąpił dopiero w w. XIV. Wówczas, po bezpotomnej
Małgorzata Smorąg Różycka
zapoczątkowany przez Nikołaja N. Woronina, a następnie kontynuowany przez
Pawła A. Rappoporta i Olega M. Ioannisjana, uwydatnił zależność halickiej
architektury cerkiewnej, wyróżniającej się nieznaną w w. XII na Rusi techniką
murowania z białego ciosu kamiennego, od środowisk artystycznych na terenie
Polski i Węgier.
Jednak od tych szczegółowych w istocie badań należałoby oddzielić to, co
stanowi o treściach ideowych sztuki zachodnioruskiej, te bowiem w najgłębszym
sensie tego słowa stanowią o przynależności do określonej tradycji kulturowej,
a w każdym razie w stopniu większym aniżeli geneza przyswajanych przez tę
sztukę środków artystycznych.
Sztuka cerkiewna Rusi halicko-wołyńskiej w świetle
badań historyczno-źródlowych i archeologicznych
Znacznie precyzyjniej można określić zakres chronologiczny dziejów
księstwa halicko-wołyńskiego, aniżeli jego nieustannie zmieniający się zasięg
terytorialny. Około połowy XII w. utrwalił się ostatecznie rozpad państwa
kijowskiego na drobne i luźno tylko powiązane ze sobą księstwa. Pośród
wyodrębniających się wówczas księstw, halicko-wołyńskie2 okazało się ostatnim
zachodnioruskim państwem epoki przedmongolskiej, które przetrwało najazd
mongolski i dopiero około połowy XIV wieku utraciło swą niezależność
polityczną po włączeniu w granice Królestwa Polskiego. W ciągu około 150 lat
swego istnienia księstwo to, paradoksalnie właśnie w dobie najazdu mon-
golskiego na Ruś, przeżywało okres najbujniejszego rozkwitu, kontynuując
artystyczne tradycje Rusi Kijowskiej zespalane z impulsami idącymi z kręgów
sztuki zachodniej. Burzliwe losy ziem zachodnioruskich w epoce nowożytnej,
a w szczególności w XIX i XX stuleciu sprawiły, że obraz sztuki cerkiewnej
z czasów księstwa halicko-wołyńskiego uległ nieomal całkowitemu zatarciu
i dopiero w ostatnich latach stał się on przedmiotem intensywniejszych,
niejednokrotnie od podstaw prowadzonych badań.
Polityczne dzieje księstwa halicko-wołyńskiego zapoczątkował Roman
Mścisławowicz, gdy ok. r. 1198—99 roku połączył ziemie księstw halickiego
i Włodzimiersko-wołyńskiego. Jednak separatystyczne dążenia książąt halickich
i wołyńskich długo jeszcze destabilizowały państwo. Dopiero Daniel, syn
Romana (osadzony na tronie przez Węgrów w r. 1208) umocnił je na dłużej,
jednocząc Wołyń (1229), opanowując Halicz (1238), wreszcie odnosząc w bitwie
pod Jarosławiem (1245) zwycięstwo nad połączonymi wojskami z Węgier,
Małopolski, księcia czernihowskiego i miejscowej opozycji. W r. 1253 za zgodą
papieża Innocentego VI książę Daniel koronował się na króla w cerkwi p.w. ŚŚ.
Apostołów w Drohiczynie. Niestety, po śmierci Daniela w r. 1264 państwo
rozpadło się na cztery odrębne księstewka rozdzielone między jego synów, ale
ostateczny jego upadek nastąpił dopiero w w. XIV. Wówczas, po bezpotomnej