Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (23.2018)

Anna Maria Labuda

Kreowanie
kostiumu
francuskiego
zamku
w Gołuchowie
-budynek
bramny,
jego struktura
i wzory

Zamek w Gołuchowie należy do najwybit-
niejszych dzieł architektury historyzującej
wieku XIX na ziemiach polskich (ił. 1).
Dzieje budowli sięgają średniowiecza. Przez
wieki zmieniała swój wygląd, rozrastała
się, a następnie podupadła, by w ostatniej
ćwierci XIX w odzyskać na nowo świetność
w formie neorenesansu francuskiego. Obec-
ny kształt zamku jest rezultatem szeroko
zakrojonych prac remontowo-budowlanych,
restauracyjnych oraz dekoratorskich, podję-
tych w latach 70. XIX w. na zlecenie Izabeli
z Czartoryskich Działyńskiej i przy wydat-
nym wsparciu jej męża, Jana Działyńskiego1.
Prace koncepcyjno-projektowe, przy czyn-
nym udziale zleceniodawców2, prowadzone
były kolejno przez czterech architektów:
Eugene’a Viollet-le-Duca, Józefa Kajetana
Janowskiego, Zygmunta Gorgolewskiego
i Maurice-Auguste’a Ouradou. Projekty
pierwszych trzech dotyczyły zagadnień ty-
powo architektonicznych: organizacji brył,
ukształtowania elewacji poszczególnych
partii, rozplanowania wnętrz, a także kwe-
stii konstrukcyjnych. Ouradou natomiast
był odpowiedzialny przede wszystkim za
kształt dekoracji architektonicznej. To on,
zgodnie z upodobaniami i zaleceniami
Działyńskiej, najsilniej określił charakter
stylowy budowli.
Problematyka stylu dziewiętnastowiecz-
nej przebudowy zamku gołuchowskiego
przewija się od początku naukowego zain-
teresowania zamkiem. Trafne spostrzeżenia
w tym zakresie poczynił już w 1886 r. Ma-
rian Sokołowski w swym pionierskim eseju
o Gołuchowie3. Z kolei Nikodem Pajzderski
w przewodniku po zbiorach zamkowych,
wydanym w 1913 r., opierając się na niezna-

nych dziś przekazach, podał wiele cennych
informacji o pochodzeniu poszczególnych
elementów dekoracji architektonicznej4.
Intensywniejsze badania, na szerszych na-
ukowych podstawach, datują się od połowy
lat 50. XX w. Największy wkład wniosły
tu Teresa Jakimowicz i Róża Kąsinowska5.
Pierwsza z wymienionych autorek ogłosiła
w latach 1955-1984 szereg rozpraw o zam-
ku w Gołuchowie. Objęły one problematykę
najstarszych dziejów architektonicznych
budowli oraz okresu restauracji i przebudowy
w latach 70. i 80. XIX w.6 Walor jej opracowań
leży w kompleksowym i wszechstronnym
otwarciu różnych problemów badawczych,
wśród których znalazły się również analizy
formy i stylu architektury oraz rozważania
nad metodami oraz narzędziami służącymi
tworzeniu architektury historyzującej. Praca
Kąsinowskiej, opublikowana w 1993 r., jest
znaczącą pozycją w badaniach nad zamkiem
z uwagi na wnikliwe omówienie źródeł ar-
chiwalnych, które między innymi odsłoniły
skalę współpracy pomiędzy zleceniodawcami
i architektami7.
Mocno eksplorowany w wymienionych
pracach temat architektury XIX-wieczne-
go zamku, a zwłaszcza problematyka jego
kostiumu stylowego zasługują na dalsze
badania. Neorenesansową budowlę wiązano
z wczesnym renesansem francuskim, w jego
ściśle określonym „królewskim” wariancie,
zwanym stylem Franciszka I8. Przyporząd-
kowanie to nie oddaje jednak bardzo zło-
żonej tkanki stylowej zamku. Dotyczy tylko
pewnych aspektów formalno-stylowych
budowli, przy pomocy których definiowano,
na wyrost, całość zamku. Nie do końca też
rozpatrzona została kwestia specyfiki całego

98