DOI Artikel:
Kuruniōtēs, Kōnstantinos: To en Bassais archaeioteron ieron tou Apollōnos
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13159#0151
281 Το έν Βάσσαις άρχαιότερον ιερόν τον
ρετηρήθη ήδη έάν οί Φιγαλεϊς ήθελον νά τηρή-
σωσι τον κανόνα της ΑΔ κατευθύνσεως, έν ή θέσει
είνε ώκοδομημένος Ό ναός τοΰ Απόλλωνος, και
ήτις, ώς είδομεν, ήτο ή καταλληλότερα προς τοΟτο
έν τω τόπω, έπρεπε συμφώνως προς τον σχηματι-
σμόν τοΰ φυσικού εδάφους και την μεγάλην κλίσιν,
ην έχει τοΰτο εξ Α προς Δ, νά κατασκευάσωσι οι-
πλάσιον τουλάχιστον καθ' ύψος και εκτασιν θεμέ-
λ'.ον και πολλαπλασίως μεγαλείτερον νά έπιχώ-
σωσιν έπίπεδον , διά τοΟτο δε προσήρμοσαν την
τοποθέτησιν καΐ την διεύθυνσιν του ναοΰ έπιτηδει-
οτατα προς τον σχηματισμον του φυσικού εοαφους.
Άπ' εναντίας δλως ασυνήθης και μοναδική είνε
πράγματι ή διασκευή του έσωτερικοΟ τοΰ ναοΰ και
δή ή διαίρεσις του σηκοΰ εις το πρόσθιον στοοειδές
μέρος και το όπίσθιον σχεδόν κεχωρισμένον άπό
τούτου δια τοΰ κορινθιακού κίονος δωμάτιον, τον
καθ'αύτό σηκόν, μετά της μεγάλης προς Α θύρας.
Όπως έξηγήσωσι την ουσιώδη ταύτην παρέκκλισιν
άπό του τυπικοΟ σχεδίου των αρχαίων ναών έδέ-
χθησαν, ό'τι τό όπίσθιον δωμάτιον ήτο ό άρχαιότε-
τερος ναός, όστις έπρεπε νά μεγεθυνθή οπωσδήποτε,
χωρίς όμως νά παύση νά είνε αύτος ό κύριος και
μόνος τόπος λατρείας 1. Ότι ό'μως τοΟτο δεν εχει
ούτω, έπρεπε τώρα τουλάχιστον μετά τον καθαρι-
σμόν τοΟ έσωτερικοΟ του ναοΰ και τήν μερικήν
έπανίδρυσιν των τοίχων αύτοΰ νά θεωρήται ώς
εκτός πάσης αμφιβολίας.
Έν τω οίκοδομήματι του ναοΰ ούδέν απολύτως
άρχαιότερον μέρος υπάρχει" πάντα τά μέρη αύτοΰ
είνε προφανές, ότι διετάχθησαν ύπό τοΰ αύτοΰ αρ-
μονικό 0 νοΰ και έξετελέσθησαν ύπό των αυτών υψί-
στης τελειότητος τεχνιτών. Ίο είδος της κατεργα-
σίας τών λίθων, Ό τρόπος της συναρμογής και της
ιδιορρύθμου συνδέσεως αυτών προς άλλήλους προ
πάντων κατά τάς γωνίας, είνε τοσοΰτον ομοιόμορφα
έφ' ολοκλήρου τοΰ οικοδομήματος, ώστε ουδόλως
εΐνε δυνατόν νά φαντασθή τις, ότι υπάρχει και ή
έλαχίστη χρονική διαφορά έν τη οικοδομή μέρους
τινός του ναοΰ.
Άλλά διά της ανασκαφής άπεδείχθη τό άβάσι-
1 Ίδέ πρό πάντων Μίο1ΐ3β1Ϊ8, Ατοΐΐ. Ζ1(). 1876 σελ. 161 και
8ρπη§βΓ-Μίο1ΐ3β1Ϊ8, Κτιη8ΐ@ε8βΜβ/ιΙβ I8 σελ. 238. Βαπ-
ιπβίβΙβΓ ΌβηΙίΐη&ΙβΓ, έν αρθρω ΡΜραΙβία σελ. 1320 και Π.
Καββαδίας, Οοηςν. ίΐΐί&νη. σελ. 178.
' Απόλλωνος' υπό Κ. Καν ρουν ιώτον. 282
μον και της οπωσδήποτε υπάρξεως τοΰ άρχαιοτέ-
ρου ναοΟ ακριβώς έπΐ της θέσεως τοΟ οπισθίου δω-
ματίου έν τω σηκώ του νεωτέρου ναοΰ. Έν τή
θέσει ταύτη εύρίσκεται ή μεγίστη κλίσις τοΟ φυ-
σικοΟ έοάφους έξ Α προς Δ. Ένώ οί λίθοι της εύ-
θυντηρίας της Α πλευράς τοΟ ναοΟ εδράζονται σχε-
δόν έπΐ τοΟ φυσικού βράχου, τό θεμέλιον της Δ
πλευράς έ'χει υψος περίπου δύο μέτρων. Ά ν δε-
χθώμεν, οτι ό αρχαίος ναός ΰπήρχεν έν τη θέσει
ταύτη, θά ήτο ανάγκη έχοντες ύπ' όψει τον σχημα-
τισμον τοΰ φυσικού εδάφους νά παραδεχθώμεν, ότι
ούτος εύρίσκετο εις τό ύψος τοΰ σημερινού ναου,
επομένως δ' οτι και τό έπίπεδον κατεσκευάσθη δι'
αύτόν κατά πρώτον. Άλλ'είνε δυνατόν νά πιστεύ-
σωμεν, ότι διά ναόν τόσον περιωρισμένων διαστά-
σεων, ούχι δ' έκτάκτως πλουσίως ώκοδομημένον,
ώς φαίνεται έκ της παντελοΰς ελλείψεως λίθινων
άρχιτεκτονικών αύτοΰ μελών, κατεσκευάσθη τόσον
μέγα καΐ έπιμεμελημένον' έπίπεδον; Άλλ' ούδ' όρ-
Οόν είνε νά σκεπτώμεθα, ότι, ένώ δεκάδα μόλις
μέτρων (Βορειότερον της θέσεως ταύτης ύπήρχε χώ-
ρος, ένθα άνευ έπιχώσεως, ή μετ έλαχίστην μό-
νον, ήδύνατο νά οίκοδομηθή κανονικώς ναός τών
υποτιθεμένων διαστάσεων τοΰ άρχαιοτέρου ναοΰ,
οί Φιγαλεϊς προύτίμησαν νά κτίσωσι τον ναόν έν
τή θέσει ταύτη, υποβαλλόμενοι εις τήν ύπέρογκον
δαπάνην της κατασκευής τών θεμελίων και τοΰ
τεχνητοΰ έπιπέδου. Και άν έκ της άνασκαφής δεν
παρείχοντο ένδείξεις έπιβάλλουσαι νά δεχθώμεν ,
ότι τό έπίπεδον κατεσκευάσθη διά τον νέον ναόν
και συγχρόνως προς τήν οίκοδομήν τούτου, μόναι
αί προηγηθεΐσαι σκέψεις ήμών έπρεπε νά κατα-
στήσωσιν ημάς διστακτικούς ώς προς τήν άπόδοσιν
τοΰ έπιπέδου εις τον άρχαιότερον ναόν.
Άλλά και τοιαύτας ένδείξεις παρέσχον εύτυχώς
αί άνασκαφαί. Είπομεν ήδη ότι έν τή άνιοτέρω τοΰ
αρχαίου στρώματος τεχνητή έπιχώσει τοΰ έπιπέ-
δου ευρέθησαν μετά τών λοιπών προφανώς αρ-
χαιοτέρων πραγμάτων και τά έν σελ. 275 δημο-
σιευόμενα τεμάχια, άτινα, χρονολογοΰνται πιθα-
νώτατα έξ αύτών τών χρόνων της οικοδομής τοΰ
νεωτέρου ναοΰ, τοΰτο δε δεν θά ήτο δυνατόν, άν
τό έπίπεδον ήτο ήδη κατεσκευασμένον χάριν τοΰ
αρχαιοτέρου ναοΟ, άλλ' έκτος τούτου και ή λατύ-
πη, έξ ής κατά τό πλείστον αποτελείται ή έπίχω-
ρετηρήθη ήδη έάν οί Φιγαλεϊς ήθελον νά τηρή-
σωσι τον κανόνα της ΑΔ κατευθύνσεως, έν ή θέσει
είνε ώκοδομημένος Ό ναός τοΰ Απόλλωνος, και
ήτις, ώς είδομεν, ήτο ή καταλληλότερα προς τοΟτο
έν τω τόπω, έπρεπε συμφώνως προς τον σχηματι-
σμόν τοΰ φυσικού εδάφους και την μεγάλην κλίσιν,
ην έχει τοΰτο εξ Α προς Δ, νά κατασκευάσωσι οι-
πλάσιον τουλάχιστον καθ' ύψος και εκτασιν θεμέ-
λ'.ον και πολλαπλασίως μεγαλείτερον νά έπιχώ-
σωσιν έπίπεδον , διά τοΟτο δε προσήρμοσαν την
τοποθέτησιν καΐ την διεύθυνσιν του ναοΰ έπιτηδει-
οτατα προς τον σχηματισμον του φυσικού εοαφους.
Άπ' εναντίας δλως ασυνήθης και μοναδική είνε
πράγματι ή διασκευή του έσωτερικοΟ τοΰ ναοΰ και
δή ή διαίρεσις του σηκοΰ εις το πρόσθιον στοοειδές
μέρος και το όπίσθιον σχεδόν κεχωρισμένον άπό
τούτου δια τοΰ κορινθιακού κίονος δωμάτιον, τον
καθ'αύτό σηκόν, μετά της μεγάλης προς Α θύρας.
Όπως έξηγήσωσι την ουσιώδη ταύτην παρέκκλισιν
άπό του τυπικοΟ σχεδίου των αρχαίων ναών έδέ-
χθησαν, ό'τι τό όπίσθιον δωμάτιον ήτο ό άρχαιότε-
τερος ναός, όστις έπρεπε νά μεγεθυνθή οπωσδήποτε,
χωρίς όμως νά παύση νά είνε αύτος ό κύριος και
μόνος τόπος λατρείας 1. Ότι ό'μως τοΟτο δεν εχει
ούτω, έπρεπε τώρα τουλάχιστον μετά τον καθαρι-
σμόν τοΟ έσωτερικοΟ του ναοΰ και τήν μερικήν
έπανίδρυσιν των τοίχων αύτοΰ νά θεωρήται ώς
εκτός πάσης αμφιβολίας.
Έν τω οίκοδομήματι του ναοΰ ούδέν απολύτως
άρχαιότερον μέρος υπάρχει" πάντα τά μέρη αύτοΰ
είνε προφανές, ότι διετάχθησαν ύπό τοΰ αύτοΰ αρ-
μονικό 0 νοΰ και έξετελέσθησαν ύπό των αυτών υψί-
στης τελειότητος τεχνιτών. Ίο είδος της κατεργα-
σίας τών λίθων, Ό τρόπος της συναρμογής και της
ιδιορρύθμου συνδέσεως αυτών προς άλλήλους προ
πάντων κατά τάς γωνίας, είνε τοσοΰτον ομοιόμορφα
έφ' ολοκλήρου τοΰ οικοδομήματος, ώστε ουδόλως
εΐνε δυνατόν νά φαντασθή τις, ότι υπάρχει και ή
έλαχίστη χρονική διαφορά έν τη οικοδομή μέρους
τινός του ναοΰ.
Άλλά διά της ανασκαφής άπεδείχθη τό άβάσι-
1 Ίδέ πρό πάντων Μίο1ΐ3β1Ϊ8, Ατοΐΐ. Ζ1(). 1876 σελ. 161 και
8ρπη§βΓ-Μίο1ΐ3β1Ϊ8, Κτιη8ΐ@ε8βΜβ/ιΙβ I8 σελ. 238. Βαπ-
ιπβίβΙβΓ ΌβηΙίΐη&ΙβΓ, έν αρθρω ΡΜραΙβία σελ. 1320 και Π.
Καββαδίας, Οοηςν. ίΐΐί&νη. σελ. 178.
' Απόλλωνος' υπό Κ. Καν ρουν ιώτον. 282
μον και της οπωσδήποτε υπάρξεως τοΰ άρχαιοτέ-
ρου ναοΟ ακριβώς έπΐ της θέσεως τοΟ οπισθίου δω-
ματίου έν τω σηκώ του νεωτέρου ναοΰ. Έν τή
θέσει ταύτη εύρίσκεται ή μεγίστη κλίσις τοΟ φυ-
σικοΟ έοάφους έξ Α προς Δ. Ένώ οί λίθοι της εύ-
θυντηρίας της Α πλευράς τοΟ ναοΟ εδράζονται σχε-
δόν έπΐ τοΟ φυσικού βράχου, τό θεμέλιον της Δ
πλευράς έ'χει υψος περίπου δύο μέτρων. Ά ν δε-
χθώμεν, οτι ό αρχαίος ναός ΰπήρχεν έν τη θέσει
ταύτη, θά ήτο ανάγκη έχοντες ύπ' όψει τον σχημα-
τισμον τοΰ φυσικού εδάφους νά παραδεχθώμεν, ότι
ούτος εύρίσκετο εις τό ύψος τοΰ σημερινού ναου,
επομένως δ' οτι και τό έπίπεδον κατεσκευάσθη δι'
αύτόν κατά πρώτον. Άλλ'είνε δυνατόν νά πιστεύ-
σωμεν, ότι διά ναόν τόσον περιωρισμένων διαστά-
σεων, ούχι δ' έκτάκτως πλουσίως ώκοδομημένον,
ώς φαίνεται έκ της παντελοΰς ελλείψεως λίθινων
άρχιτεκτονικών αύτοΰ μελών, κατεσκευάσθη τόσον
μέγα καΐ έπιμεμελημένον' έπίπεδον; Άλλ' ούδ' όρ-
Οόν είνε νά σκεπτώμεθα, ότι, ένώ δεκάδα μόλις
μέτρων (Βορειότερον της θέσεως ταύτης ύπήρχε χώ-
ρος, ένθα άνευ έπιχώσεως, ή μετ έλαχίστην μό-
νον, ήδύνατο νά οίκοδομηθή κανονικώς ναός τών
υποτιθεμένων διαστάσεων τοΰ άρχαιοτέρου ναοΰ,
οί Φιγαλεϊς προύτίμησαν νά κτίσωσι τον ναόν έν
τή θέσει ταύτη, υποβαλλόμενοι εις τήν ύπέρογκον
δαπάνην της κατασκευής τών θεμελίων και τοΰ
τεχνητοΰ έπιπέδου. Και άν έκ της άνασκαφής δεν
παρείχοντο ένδείξεις έπιβάλλουσαι νά δεχθώμεν ,
ότι τό έπίπεδον κατεσκευάσθη διά τον νέον ναόν
και συγχρόνως προς τήν οίκοδομήν τούτου, μόναι
αί προηγηθεΐσαι σκέψεις ήμών έπρεπε νά κατα-
στήσωσιν ημάς διστακτικούς ώς προς τήν άπόδοσιν
τοΰ έπιπέδου εις τον άρχαιότερον ναόν.
Άλλά και τοιαύτας ένδείξεις παρέσχον εύτυχώς
αί άνασκαφαί. Είπομεν ήδη ότι έν τή άνιοτέρω τοΰ
αρχαίου στρώματος τεχνητή έπιχώσει τοΰ έπιπέ-
δου ευρέθησαν μετά τών λοιπών προφανώς αρ-
χαιοτέρων πραγμάτων και τά έν σελ. 275 δημο-
σιευόμενα τεμάχια, άτινα, χρονολογοΰνται πιθα-
νώτατα έξ αύτών τών χρόνων της οικοδομής τοΰ
νεωτέρου ναοΰ, τοΰτο δε δεν θά ήτο δυνατόν, άν
τό έπίπεδον ήτο ήδη κατεσκευασμένον χάριν τοΰ
αρχαιοτέρου ναοΟ, άλλ' έκτος τούτου και ή λατύ-
πη, έξ ής κατά τό πλείστον αποτελείται ή έπίχω-