DOI Artikel:
Dragumēs, Stephanos N.: Archaiologika sphrontismata
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0226
216
"Αρχαιολογικά φροντίσματα.· ύπδ Σ. Δραγούμη.
Άν [Λεν, άντ'ι παιδίου άρρενος ολόγυμνου, έβλέ-
πομεν επί τοΟ αναθηματικού1 πίνακος έν δεξιά της
παρά τον βωμόν θνητής γυναικείας μορφής παιδί-
σκην, ίσως αν έγεννατο πιθανή ύποθεσι·: δτι ιέρεια
μεν εικονίζεται αυτή ή παις (διότι γινώσκομεν έκ
κειμένων αρχαίων πιστότατων δτι μέχρι καΐ αυ-
τής της δεκαέτιδος κόρης κατήρχετο ή ίερωσύνη),
συμπαρίσταται δε παραπλεύρως ή μήτηρ συμπλη-
ροΟσα τήν παιδικήν άτέλειαν, παρενθέτως εν ελ-
λειπτικά σχήματι, κατά το ποιητικόν, εν τη επι-
γραφή μνημονευομένη (Ξενοκράτεια . . . άνέθηκεν
Ξενιάδου θυγάτηρ,— και μήτηρ έκ Χολλειδών).
Άλλα του πράγματος άλλως έχοντος, του δέ παρά
τον βωμόν παιδός, του ζωηρώς προς τον έπιβώ-
μιον δαίμονα1 εύλάβειαν χειρονομοϋντος, χαρα-
κτηριζομένου παιδδς παρά τήν έστίαν διακόνου,
πώς άλλως θέλει έπιτραπή εύσυνειδήτως ν αναγνω-
ρίσω μεν τήν θυγατέρα και μητέρα (διότι δεν πρό-
κειται λύσις λεξιγρίφον2) ή άν δυνηθώμεν ν' άπο-
δείξωμεν ό'τι ή τοιαύτη προσηγορία είχε και άλλην
εκτός της άρχικής και κυρίας σημασίαν ;
"Οτι της λέξεως α μήτηρ-α έγινετο τό πάλαι χρή-
σις, ώς και σήμερον (μητέρα, μάννα), εις προσφώ-
νησιν γηραιών γυναικών, περιττον ίσως και νά
ύπομνήση τις.
Άλλ' ό'τι κα'ι εις έπίκλησιν γυναικών έν άξιώ-
ματι, πρεσβείω, τιμή, έλέγετο ή λέξις, ανάγκη νά
πιστωθή δι' αναφοράς εις άρχαΐα κείμενα Έχομεν
δ' αυτά—άλλ' έπί τό μάλλον εΐδικόν σπάνια,—
χάρις εις τους παλαιούς λεξικογράφους, έν οϊς και
ενταύθα πρωτοστατεί Ό άληθώς πολύτιμος Ησύ-
χιος.
«.Μήτηρ' ή πρεσβντάτη πάσα))· δηλονότι ουχί
ή γηραιά, άλλ' ή «εντιμότατη». Διότι τοιαύτην
εννοιαν άπό τών ομηρικών χρόνων μαρτυρεϊται ό'τι
ειχεν ή λέξις «πρεσβντάτη». Άπαραλλάκτως ό'πως
ή λέξις «γεραιαι» δεν έσήμαινε τάς «γηραιάς»,
1 "Οτι ουχί θνητού μορφή ή τοΰ επί του βωμοΰ πατουντος τον
δεξιόν πόδα, φρονοΰμεν ό'τι άπέδειξεν 6 κ. 'Ι. Σβορώνος·. ου τίνος ή
πραγματεία (Μεταγαμήλιον άνά&ημα Φεοϊς τοις τελείοις ύπό Ξενο-
κρατείας, έν τεύ/ει 19-20 του δημοσιεύματος «Τό εν 'ΑΦήναις Μου·
θείον», σελ. 492 έπ.) έγε'νετο ήμΐν γνωστή της μελέτης ημών ταύτης
πλησιαζούσης εις πέρας. Άλλα τό έν τη φωτογραφική απεικονίσει
προεξέχον ώς κέρας έχει τι τό κακοχάρακτον και διφορούμενον επί
του λίθου,
9 Οίον τό α'ίνιγμ.α 41 ('Ανϋ·ολ. Παλατ. ΙΔ'): μητέρ' 'εμήν τί-
κτω και τίκτομαι κλπ..
αλλά τάς γεραράς, ήτοι «τάς έντιμους γυναίκας,
τάς γέρας τι έχούσας », ούτω και το όνομα « πρε-
σβυτάτη» σημαίνει ούχι τό βαθύ γήρας, άλλά τό
«πρεσβεύειν», ήτοι προτιμάσΰ'αι, άρχειν, μεγαλύ-
νειν», της λέξεως «πρέσβυς» έχούσης διττήν ση-
μασίαν: « Πρέσβεις" γέροντες. Βασιλείς, άρχοντες,
προτιμ(ώ)μενοι. Και οί πρεσβενταί, μεσΐται(,) Από-
στολοι ένεκεν ειρήνης»3.
Μήτηρ άρα σημαίνει κα'ι πα.σαν πρεσβυτάτην,
τήν σεμνήν, τήν έν τιμή, την πρέσβειραν, ήτοι
«προτιμτ^τήνα ή «άρχηγέτιδα»4,, τήν τετιμημένην
άξιώματί τινι ή αρχή.
εμνον ο ειπερ τι αλλο και εντιμον αςιωμα ήτο
και τό της ίερείας 5, «άγιας, η ου ϋέμις ιέναι προς
άνδρα, παρθένου»,— οποίαν άπό τοθδε ενταύθα
τολμώμεν νά ύποδείξωμεν τήν κατά τά άνω εξη-
γηθέντα άνύμφευτον θυγατέρα του Ξενιάδου, τήν
έκ Χολλειδών6, τοΰτο μεν έχοντες συνεπικουρούν
επιχείρημα άπό λατινικών επιγραφών, έν αΐς ή
λέξις ηιαίβν κείται άναγεγραμμένη εις χαρακτη-
ρισμών ίερείας7, τοΟτο δ' εύμοιροΟντες κα'ι ϊσοδυ-
3 Ησύχιος έν λ. μήτηρ, γεραιαί, πρεοβεύειν, πρέσβεις. ΓΙοβ.
Σουΐδαν έν λ. πρεσβντάτην. "Ιδε δέ παρ' άμφοτέροις και τάς λέξεις
πρέοβα, πρεοβεΐον, πρεοβήϊον, προσέτι δ' έν τοις λεξικοΐς τάς λ. πρέ-
σβος (το), πρεοβεΐον, πρεσβηΐς.
4 Ησύχιος και Σουίδας έν τη λέξει. "Επιθι παρ3 Ήσυχίω και τήν
λέξιν «άρχηγέτης' άρχων».
5 Ήσύ-/ιος έν τη λέξει.
6 Τήν έκ Χολλειδών οϋ'τως άπ'ευθείας έπ' αυτής τό δημοτικόν
έν τή έπιγραφή, καθ" ημάς, και ουχί έκ τοΰ πατρός, όστις πιθανώτατα
ή'θελε γραφή Χολλείδης, καίτοι κατ' έξαίρεσιν και έπ' ανδρών άπαντα
τό «έκ Χολλειδών».
' (2υίο1ιβι·αΙ βΐ ϋδνβΐιπ', Οϊοϋ. Ε,αίίη - ΡΓβηςίβίβ : ηιαΙθΓ
... II <3ςΐί. Ιηββν. ΡΓβίΓβδδβ. Εις τόν σοφόν Καθηγητήν της
Λατινικής Φιλολογίας έν τώ Πανεπιστημίω κ. Σ. Βάσην οφείλω τήν
χάριν του κυροΰντος τήν τοΰ λεξικού μαρτυρίαν άκριβΌλυγου σημειοί-
ματος τοΰδε: «Μ&ΙβΓ=3306Γάθ8. ΟγθΙΙϊ, ΙηδΟΓΪρΙ. Ι,3ΐίη3Π1ΙΙ1
ΟοΙΙβοΙίο, 1491. Κβ§ϊηϊα ΡαίβΓηα ηιαίβν Π3ί3 βί ίαοΐβ [ή
ίερωσύνη έν τή έπιγραφή ταύτη λέγεται Π13ΐΓ3ίυ8, κατά τό ροπίί-
ίίθ3ΐυ§ κ.τ.τ]. — Όβ88311, ΙπδΟΓ. 1.31. 8β1βθΐ3β, 4114: Όο-
ππΐΐβ 0ϊνίί38 ηιαίβν. Ωσαύτως Οτβΐΐϊ 2313 : Οβιτπηϊβ ηιαίβν
βαβνοηιηι. Παραλείπω τό ηιαίβν βοΙΙβ@ί, ηιαίβν 8]}ηαοο(]αβ
κ.τ.τ., ενθα ηΐαίβν—ραίνοηα. Ωσαύτως παραλείπω χωρία, έν οίς
ή προσηγορία Π131Θ1* είναι απλώς ενδεικτική σεβασμού, οίον Ρ13111.
ΚΐκίΘΙΐίΘ, 262 ΡΙ.: ,ΙΐΐββΠΙΙΙδ Ιβ δαΙνβΓβ, ηΐαίβΤ, λέγουσι νεά-
νιδες πρός ίέρειαν, ης όμως άγνοούσι τήν ιδιότητα* αϋτη δ' αποκρί-
νεται 83ΐνβίβ ρυθ1ΐ3θ. Λύτόθι, 288: Αιτιϊοθ ββηΐ^ηβςιιιβ, ιη»-
ΙβΓ, ΙίΟΠΟΓΘΠΙ ΠΟδίΠΙΠΙ Ιΐ3ΐ)β3». — Και ταϋτα μεν ό διακεκρι-
μένος λατινιστής. Προσσημειοϋμαι δέ και παραπομπήν εις ΒΐΐΠ.ΟΟΓΓ.
Ηβΐΐ. II, 597; VI, 182; VII, 232, οπου άπαντα άνάλογος παρά-
χρησις του ονόματος ΙΪ13ΪΘΓ εις προσηγορίαν τής γυναικός του Αύ·
τοκράτορος: ΓΠΕίθΓ 038ίΓΟΓΙΐηΐ, ελληνιστί μεταπεφρασμένη : «μή-
τηρ κάστρων».—Έν Εΰριπίδου "Ιωνι στ. 321 και 1324 ή ΙΙυθία
προσαγορεύεται ύπό "Ιωνο; μήτηρ, ουχί ώς ιέρεια, άλλ' ώς θρέ-
Έτυπ. 20.3.12.
"Αρχαιολογικά φροντίσματα.· ύπδ Σ. Δραγούμη.
Άν [Λεν, άντ'ι παιδίου άρρενος ολόγυμνου, έβλέ-
πομεν επί τοΟ αναθηματικού1 πίνακος έν δεξιά της
παρά τον βωμόν θνητής γυναικείας μορφής παιδί-
σκην, ίσως αν έγεννατο πιθανή ύποθεσι·: δτι ιέρεια
μεν εικονίζεται αυτή ή παις (διότι γινώσκομεν έκ
κειμένων αρχαίων πιστότατων δτι μέχρι καΐ αυ-
τής της δεκαέτιδος κόρης κατήρχετο ή ίερωσύνη),
συμπαρίσταται δε παραπλεύρως ή μήτηρ συμπλη-
ροΟσα τήν παιδικήν άτέλειαν, παρενθέτως εν ελ-
λειπτικά σχήματι, κατά το ποιητικόν, εν τη επι-
γραφή μνημονευομένη (Ξενοκράτεια . . . άνέθηκεν
Ξενιάδου θυγάτηρ,— και μήτηρ έκ Χολλειδών).
Άλλα του πράγματος άλλως έχοντος, του δέ παρά
τον βωμόν παιδός, του ζωηρώς προς τον έπιβώ-
μιον δαίμονα1 εύλάβειαν χειρονομοϋντος, χαρα-
κτηριζομένου παιδδς παρά τήν έστίαν διακόνου,
πώς άλλως θέλει έπιτραπή εύσυνειδήτως ν αναγνω-
ρίσω μεν τήν θυγατέρα και μητέρα (διότι δεν πρό-
κειται λύσις λεξιγρίφον2) ή άν δυνηθώμεν ν' άπο-
δείξωμεν ό'τι ή τοιαύτη προσηγορία είχε και άλλην
εκτός της άρχικής και κυρίας σημασίαν ;
"Οτι της λέξεως α μήτηρ-α έγινετο τό πάλαι χρή-
σις, ώς και σήμερον (μητέρα, μάννα), εις προσφώ-
νησιν γηραιών γυναικών, περιττον ίσως και νά
ύπομνήση τις.
Άλλ' ό'τι κα'ι εις έπίκλησιν γυναικών έν άξιώ-
ματι, πρεσβείω, τιμή, έλέγετο ή λέξις, ανάγκη νά
πιστωθή δι' αναφοράς εις άρχαΐα κείμενα Έχομεν
δ' αυτά—άλλ' έπί τό μάλλον εΐδικόν σπάνια,—
χάρις εις τους παλαιούς λεξικογράφους, έν οϊς και
ενταύθα πρωτοστατεί Ό άληθώς πολύτιμος Ησύ-
χιος.
«.Μήτηρ' ή πρεσβντάτη πάσα))· δηλονότι ουχί
ή γηραιά, άλλ' ή «εντιμότατη». Διότι τοιαύτην
εννοιαν άπό τών ομηρικών χρόνων μαρτυρεϊται ό'τι
ειχεν ή λέξις «πρεσβντάτη». Άπαραλλάκτως ό'πως
ή λέξις «γεραιαι» δεν έσήμαινε τάς «γηραιάς»,
1 "Οτι ουχί θνητού μορφή ή τοΰ επί του βωμοΰ πατουντος τον
δεξιόν πόδα, φρονοΰμεν ό'τι άπέδειξεν 6 κ. 'Ι. Σβορώνος·. ου τίνος ή
πραγματεία (Μεταγαμήλιον άνά&ημα Φεοϊς τοις τελείοις ύπό Ξενο-
κρατείας, έν τεύ/ει 19-20 του δημοσιεύματος «Τό εν 'ΑΦήναις Μου·
θείον», σελ. 492 έπ.) έγε'νετο ήμΐν γνωστή της μελέτης ημών ταύτης
πλησιαζούσης εις πέρας. Άλλα τό έν τη φωτογραφική απεικονίσει
προεξέχον ώς κέρας έχει τι τό κακοχάρακτον και διφορούμενον επί
του λίθου,
9 Οίον τό α'ίνιγμ.α 41 ('Ανϋ·ολ. Παλατ. ΙΔ'): μητέρ' 'εμήν τί-
κτω και τίκτομαι κλπ..
αλλά τάς γεραράς, ήτοι «τάς έντιμους γυναίκας,
τάς γέρας τι έχούσας », ούτω και το όνομα « πρε-
σβυτάτη» σημαίνει ούχι τό βαθύ γήρας, άλλά τό
«πρεσβεύειν», ήτοι προτιμάσΰ'αι, άρχειν, μεγαλύ-
νειν», της λέξεως «πρέσβυς» έχούσης διττήν ση-
μασίαν: « Πρέσβεις" γέροντες. Βασιλείς, άρχοντες,
προτιμ(ώ)μενοι. Και οί πρεσβενταί, μεσΐται(,) Από-
στολοι ένεκεν ειρήνης»3.
Μήτηρ άρα σημαίνει κα'ι πα.σαν πρεσβυτάτην,
τήν σεμνήν, τήν έν τιμή, την πρέσβειραν, ήτοι
«προτιμτ^τήνα ή «άρχηγέτιδα»4,, τήν τετιμημένην
άξιώματί τινι ή αρχή.
εμνον ο ειπερ τι αλλο και εντιμον αςιωμα ήτο
και τό της ίερείας 5, «άγιας, η ου ϋέμις ιέναι προς
άνδρα, παρθένου»,— οποίαν άπό τοθδε ενταύθα
τολμώμεν νά ύποδείξωμεν τήν κατά τά άνω εξη-
γηθέντα άνύμφευτον θυγατέρα του Ξενιάδου, τήν
έκ Χολλειδών6, τοΰτο μεν έχοντες συνεπικουρούν
επιχείρημα άπό λατινικών επιγραφών, έν αΐς ή
λέξις ηιαίβν κείται άναγεγραμμένη εις χαρακτη-
ρισμών ίερείας7, τοΟτο δ' εύμοιροΟντες κα'ι ϊσοδυ-
3 Ησύχιος έν λ. μήτηρ, γεραιαί, πρεοβεύειν, πρέσβεις. ΓΙοβ.
Σουΐδαν έν λ. πρεσβντάτην. "Ιδε δέ παρ' άμφοτέροις και τάς λέξεις
πρέοβα, πρεοβεΐον, πρεοβήϊον, προσέτι δ' έν τοις λεξικοΐς τάς λ. πρέ-
σβος (το), πρεοβεΐον, πρεσβηΐς.
4 Ησύχιος και Σουίδας έν τη λέξει. "Επιθι παρ3 Ήσυχίω και τήν
λέξιν «άρχηγέτης' άρχων».
5 Ήσύ-/ιος έν τη λέξει.
6 Τήν έκ Χολλειδών οϋ'τως άπ'ευθείας έπ' αυτής τό δημοτικόν
έν τή έπιγραφή, καθ" ημάς, και ουχί έκ τοΰ πατρός, όστις πιθανώτατα
ή'θελε γραφή Χολλείδης, καίτοι κατ' έξαίρεσιν και έπ' ανδρών άπαντα
τό «έκ Χολλειδών».
' (2υίο1ιβι·αΙ βΐ ϋδνβΐιπ', Οϊοϋ. Ε,αίίη - ΡΓβηςίβίβ : ηιαΙθΓ
... II <3ςΐί. Ιηββν. ΡΓβίΓβδδβ. Εις τόν σοφόν Καθηγητήν της
Λατινικής Φιλολογίας έν τώ Πανεπιστημίω κ. Σ. Βάσην οφείλω τήν
χάριν του κυροΰντος τήν τοΰ λεξικού μαρτυρίαν άκριβΌλυγου σημειοί-
ματος τοΰδε: «Μ&ΙβΓ=3306Γάθ8. ΟγθΙΙϊ, ΙηδΟΓΪρΙ. Ι,3ΐίη3Π1ΙΙ1
ΟοΙΙβοΙίο, 1491. Κβ§ϊηϊα ΡαίβΓηα ηιαίβν Π3ί3 βί ίαοΐβ [ή
ίερωσύνη έν τή έπιγραφή ταύτη λέγεται Π13ΐΓ3ίυ8, κατά τό ροπίί-
ίίθ3ΐυ§ κ.τ.τ]. — Όβ88311, ΙπδΟΓ. 1.31. 8β1βθΐ3β, 4114: Όο-
ππΐΐβ 0ϊνίί38 ηιαίβν. Ωσαύτως Οτβΐΐϊ 2313 : Οβιτπηϊβ ηιαίβν
βαβνοηιηι. Παραλείπω τό ηιαίβν βοΙΙβ@ί, ηιαίβν 8]}ηαοο(]αβ
κ.τ.τ., ενθα ηΐαίβν—ραίνοηα. Ωσαύτως παραλείπω χωρία, έν οίς
ή προσηγορία Π131Θ1* είναι απλώς ενδεικτική σεβασμού, οίον Ρ13111.
ΚΐκίΘΙΐίΘ, 262 ΡΙ.: ,ΙΐΐββΠΙΙΙδ Ιβ δαΙνβΓβ, ηΐαίβΤ, λέγουσι νεά-
νιδες πρός ίέρειαν, ης όμως άγνοούσι τήν ιδιότητα* αϋτη δ' αποκρί-
νεται 83ΐνβίβ ρυθ1ΐ3θ. Λύτόθι, 288: Αιτιϊοθ ββηΐ^ηβςιιιβ, ιη»-
ΙβΓ, ΙίΟΠΟΓΘΠΙ ΠΟδίΠΙΠΙ Ιΐ3ΐ)β3». — Και ταϋτα μεν ό διακεκρι-
μένος λατινιστής. Προσσημειοϋμαι δέ και παραπομπήν εις ΒΐΐΠ.ΟΟΓΓ.
Ηβΐΐ. II, 597; VI, 182; VII, 232, οπου άπαντα άνάλογος παρά-
χρησις του ονόματος ΙΪ13ΪΘΓ εις προσηγορίαν τής γυναικός του Αύ·
τοκράτορος: ΓΠΕίθΓ 038ίΓΟΓΙΐηΐ, ελληνιστί μεταπεφρασμένη : «μή-
τηρ κάστρων».—Έν Εΰριπίδου "Ιωνι στ. 321 και 1324 ή ΙΙυθία
προσαγορεύεται ύπό "Ιωνο; μήτηρ, ουχί ώς ιέρεια, άλλ' ώς θρέ-
Έτυπ. 20.3.12.