DOI article:
Dragumēs, Stephanos N.: Archaiologika sphrontismata
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13160#0227
'Αρχαιολογικά φροντίσματα· υπό Σ. Δραγούμη.
217
νάμου παραλλήλου ελληνικού παραδείγματος, καθ'
δ εν Αθήναις «αί ίερειαι κοινώς, ιδίως δέ αί τω
Διονύσω έν Λίμναις τά ίερά έπιτελοΟσαι» ώνομά-
ζοντο γεραραί, άλλά, κατά Σουΐδαν, και γεραιαί1.
*
α Διδασκαλίας δώρον»
"Οτι μυστικόν όργιαστικόν χαρακτήρα εϊχεν ή
λατρεία θεών και δαιμόνων, οίοι παρά τον Απόλ-
λωνα τον Πύθιον εμφανίζονται οί έν τη επιγραφή
του ίεροΟ ποταμοί καϊ νύμφαι, άρκεΐ ό'πως δια
βραχέων ενταύθα ύπομνήση το υπό Σου'ίοα μνημο-
νευόμενον των Αισχύλου Μνσών απόσπασμα, τό
εις ιερέα ποταμού άναφεράμενον' «Ποταμού Κα'ί-
κου χαίρε πρώτος όργεών, ενχαΐς δε σώζοις δέ-
σποτας παιωνίαις » 2.
Προς έξυπηρέτησιν τοιαύτης αρρήτου λατρείας
φανερόν, ό'τι οί όργεώνες (ιερείς) και αί καθ' Ησύ-
χιον όργεώναι (ίέρειαι) ώφειλον ώς προφάνται ή
προφάντιδες, έξηγηται ή έξηγήτριαι τών περί τάς
ιερουργίας «άμα λέγειν τε περί ών άγνοοΟσιν οί
άκούοντες και διδάσκειν αύτούς περί ών πυνΟά-
νονται».
Επυνθάνοντο δέ και περί άλλων, άλλά προ
παντός περί τών ειδικών έν έκάστω ίερώ νομίμων,
προκαταργμάτων, ιερειών, Ουσιών και τών τοι-
ούτων .
ψασα αυτόν.— Περί τοϋ «μήτηρ» εις έπί/.λησιν θεοτήτων ίδε Κθθ1ΐβΓ8,
Ι,βχϊΐίοη (ΙβΓ Ογ. υηά Κοιτι.ΜγΙΙιο1ο§ίβ έν λ.ΜαίθΓ σ 2847 έπ.
1 Πολυδ. Η' 108. — ΊΙσυχ. λ. γεραραί. Σουίδας Χ. γεραιαίΆοπ.
γεραραί μετά της ΰποσημειώσεως και τών έν τω 6' τόμω Σχολίων
(ΑιΐηοΙαΙΐοηβδ) λ. Γεραιραι έν τέλει.—"ι^πιΟι χαί Ραυΐ^ \νΪ3·
80ν3 Κβ3ΐ ΕηΟ^Όίορ. [Ιαράβαλε /.αί τα παρά Χριστιανοί; ύστερον
χρατήσαντα, καθ όΐ «μήτηρ» μέν ή μοναχή, ή /.αί νόννα, "πρεσβυ-
τέρα» δέ ή έν άξιώματι ηγουμένης μοναχι/.οΰ ιδρύματος (Ε. β. 8θ-
ρΐιοοίββ Ι,βχ. οί ΙΙιβ γοιπ. αηά βγζ. ρβι-ϊοάδ [146 π. Χ.—
1100 μ.Χ.] έν λ. μήτηρ, νόννα, πρεσβυτέρα.— ΟΙπ^ηβΙ, ϋίοί. άββ
ΠΟΙΙ1Β 1ί111Γ§ίε[11β8 άαηβ Γ«§Ηβθ ^ι'βΟ^υβ έν λ. μήτηρ. Σήμε-
ρον λέγομεν πρεσβυτέραν /.αί τήν τοϋ ιερέως (πρεσβυτέρου) αύμβιον.
2 Τουτέστιν «ευ/αΐ; περί σωτηρίας η θεραπείας, μεθ' ας έπλη-
ροΰτο τό συντεταγμένον, τό τάγμα, ι»; έ'/.τοτε /.αί μέχρι της ση'μερον
(τάγμα, τάμμα /.αί μετά της ορθής έν τη όνομαστι/.η καταλήψεως τά-
ξημα -τος) ονομάζεται [Ήσυχ. έν λ. εύχάς- κτάγματα»· — έν λ.
αννταγμα' ... έ/. λόγων τάγμα], έπα/.ολουΟοΰντος παιώνος, ήτοι
ύμνου χαριστηρίου. Άντιπαράθε; τά παρά Σουίδα έν λ, παιανι-
ομός, παιωνίσας /.αί παιώνος πρός τάς παρ' αϋτω τούτω λέξεις
παιάνας I) κ*ί παιανΐσαι. Παιωνωμός /.αί παιανισμός, κατά τι ίσως
αρχικώς διαφέροντες, εΤχον αμφότεροι εννοιαν διττήν προτελεστικήν
(έπι/.λητι/.ής εύχής) /.αί έπιτελεστικήν (ευχαριστηρίου ωδής). Μοβ.
και Ήσυχ. έν λ. Παιάν Ζευς, παιάνας, παιήονα.
αρχαιολογικη κφημβιίσ 1911
Ειχον δέ τά νόμιμα τήν άρχήν πάντοτε από
μαντείας3, έν τοις δημοσίοις (δημοτελέσιν) ίεροΐς
όνομαζάμενα καϊ «πάτρια», γενικώτερον μεν, κατά
τά θεμελιώδη, ομοιάζοντα, έν άλλοις δέ κατά θεό-
τητας έν γένει και συλλόγους διάφορα, ών τήν εν-
νοιαν, τον λόγον, τον σκοπον καϊ τήν τάςΊν μόνος
ό ιερεύς εϊχεν έντολήν νά έρμηνεύση, αυτός καϊ
παρών εις τήν ίερουργίαν, πλήν αν ειδική τις ρή-
τρα ή έπέτρεπεν εις τον νεωκόρον έ'ργα τινά ή καϊ
εξαιρετικώς συνεχ_ώρει τω εις τό ιερόν προσερχό-
μενοι και άνευ τοΰ ίεοέως αύτος νά τέλεση, ήτοι
θύση4.
α Θύειν ή '&έμις» ' έν τούτω, χριστιανικώς ειπείν,
«οί νόμοι καϊ οί προφήται κρέμανται». ϊοΰτο δέ
καϊ μόνον, άνευ άλλου τινός είδικωτέρου όρισμοΟ,
άναγινώσκεται έν άγροτικη της Αττικής έπιγραφη
ίεροΟ τεμένους Ασκληπιού και Τγιείας 5. Καϊ τις
άλλος ή ό ιερωμένος ήν ικανός νά διδάξη τον προ-
σιόντα ή άφικνούμενον εϊς τό ιερόν, δπως ούτω,
κατά τά νόμιμα, «η Φεμις», θύση, αύτός ό άνω-
θεν ύπό τοΰ θείου δεδιδαγ μένος, αύτός ό κατά χρη-
σμόν και μαντείαν, τά '&εΐα καταλαβών6; Μόνον
τά διδακτέα ό'σων ύπήρχεν άδεια δημοσιεύσεως,
8 "Ιδε π. χ. τά έν ταϊς υπ άρ. 4 και 14 δημοσίαις άττικαϊς έπι-
γραφαϊς (Ι,β§68 ΟταβΟΟΠΙΙΙΙ 8αθΓ36, σ. 19 και 58): «Άπάρχε-
σθαι τοΐν θεοΐν του καοποΰ κατά τά πάτρια και τήν μαντείαν τήν έκ
Δελφών». — ΐάμφιέννυσθαι τό έ'δος της θεοΰ κατά τά πάτρια και τήν
μαντείαν του Οεοϋ. . . . τάδε πάτρια Πραχσιεργίδαις». —"Ιδε προσέτι
δείγματος χάριν (αυτόθι σ. 63) τά έν τή ΰπ' άρ. 16 έπιγραφή «κατά
τήν Άπόλλωνι μαντείαν δι' "Αρματος τάδε έ'πεσθαι τω κινώ ....
στέμμα προγόνων κλπ.», ένθα αί λέξεις στέμμα προγόνων σημαίνουσι
στέμμα έξ 'ερίων προγόνου ήτοι πρωτογόνου άρνός. | Ίίσυχ. έν λ.
πρόγονοι και πρατήνιον. I Ιολυδ. Α 250].
4 Ώς π. χ. έν τω κατά τήν Ώρωπίαν ίερώ τοΰ Άμφιαράου, διά
τό αή υ,ένειν σταθερώς έν αϋτω τόν ιερέα, τόν δε νεωκόρον μή έ'χειν
άλλην έντολήν ή μόνην τήν τής επιμελείας τοΰ ίεροΰ και τών άφι-
κνουμένων και τοΰ παρίστασθαι έπόπτην τής καταβολής τής λεγομέ-
νης «έπαρχής» εις τόν θησαυρόν τοΰ ίεροΰ υπο τοΰ «μέλλοντος Οερα-
πεύεσθαι». [1ι08 άρ. 65 έν σελ. 201]. 'Εν Άμοργώ ή ιέρεια Δήμη-
τοος τή; Θεσαοφόρου τής δημοτελοΰς (δημόσιον ιερόν) «είσαγγέλλει
πρός τους πρυτάνεις τους περί τό ιερόν., οτι αί γυναίκες είσιοΰσαι
αύτ]α[ί] τ[ελοΰσιν] έν τώ ίερώ». Εις δέ το έν Πειραιε'ι Θεσμοφορεϊον
άπηγορευμένον ήτο, πλήν τών άλλων τών έπιμελώς έν τή στήλη άπη-
ριθμημένων, «μηδε πρός τους βωμούς μηδέ τό μέγαρον προσίωσιν
άνευ τής ίερείας». Και έν τω κατά τό Σούνΐον ίερώ Μηνός Τυράννου
ώρίζετο «μηδένα θυσιάζειν άνευ τοϋ καθιδρυσαμένου τό ιερόν έάν δέ
τις βιάσηται, άπρόσδε/.τος ή θυσία παρά τοΰ θεοΰ». [ΑΙΙΐ. ΜΪΙΙ. 1904
σ. 381-2 έν αντιπαραθέσει πρός άρ. 97 Ιι68 σ. 275, άρ. 33 αυ-
τόθι σ. 99 και άρ. 49 σ. 148]. Πρβ. Εΰριπίδου "Ιωνα έν στίχοις 219-
232. Αθηναίου Ι' 58 (441 -442). Ηρώνδα IV Άσκληπιώ άνατι-
θεΐσαι κλπ..
5 1,68 άρ. 48 σ. 148.
0 [Άριστοτ. 1] ΠερΊ κόσμου Α' 2.
28
217
νάμου παραλλήλου ελληνικού παραδείγματος, καθ'
δ εν Αθήναις «αί ίερειαι κοινώς, ιδίως δέ αί τω
Διονύσω έν Λίμναις τά ίερά έπιτελοΟσαι» ώνομά-
ζοντο γεραραί, άλλά, κατά Σουΐδαν, και γεραιαί1.
*
α Διδασκαλίας δώρον»
"Οτι μυστικόν όργιαστικόν χαρακτήρα εϊχεν ή
λατρεία θεών και δαιμόνων, οίοι παρά τον Απόλ-
λωνα τον Πύθιον εμφανίζονται οί έν τη επιγραφή
του ίεροΟ ποταμοί καϊ νύμφαι, άρκεΐ ό'πως δια
βραχέων ενταύθα ύπομνήση το υπό Σου'ίοα μνημο-
νευόμενον των Αισχύλου Μνσών απόσπασμα, τό
εις ιερέα ποταμού άναφεράμενον' «Ποταμού Κα'ί-
κου χαίρε πρώτος όργεών, ενχαΐς δε σώζοις δέ-
σποτας παιωνίαις » 2.
Προς έξυπηρέτησιν τοιαύτης αρρήτου λατρείας
φανερόν, ό'τι οί όργεώνες (ιερείς) και αί καθ' Ησύ-
χιον όργεώναι (ίέρειαι) ώφειλον ώς προφάνται ή
προφάντιδες, έξηγηται ή έξηγήτριαι τών περί τάς
ιερουργίας «άμα λέγειν τε περί ών άγνοοΟσιν οί
άκούοντες και διδάσκειν αύτούς περί ών πυνΟά-
νονται».
Επυνθάνοντο δέ και περί άλλων, άλλά προ
παντός περί τών ειδικών έν έκάστω ίερώ νομίμων,
προκαταργμάτων, ιερειών, Ουσιών και τών τοι-
ούτων .
ψασα αυτόν.— Περί τοϋ «μήτηρ» εις έπί/.λησιν θεοτήτων ίδε Κθθ1ΐβΓ8,
Ι,βχϊΐίοη (ΙβΓ Ογ. υηά Κοιτι.ΜγΙΙιο1ο§ίβ έν λ.ΜαίθΓ σ 2847 έπ.
1 Πολυδ. Η' 108. — ΊΙσυχ. λ. γεραραί. Σουίδας Χ. γεραιαίΆοπ.
γεραραί μετά της ΰποσημειώσεως και τών έν τω 6' τόμω Σχολίων
(ΑιΐηοΙαΙΐοηβδ) λ. Γεραιραι έν τέλει.—"ι^πιΟι χαί Ραυΐ^ \νΪ3·
80ν3 Κβ3ΐ ΕηΟ^Όίορ. [Ιαράβαλε /.αί τα παρά Χριστιανοί; ύστερον
χρατήσαντα, καθ όΐ «μήτηρ» μέν ή μοναχή, ή /.αί νόννα, "πρεσβυ-
τέρα» δέ ή έν άξιώματι ηγουμένης μοναχι/.οΰ ιδρύματος (Ε. β. 8θ-
ρΐιοοίββ Ι,βχ. οί ΙΙιβ γοιπ. αηά βγζ. ρβι-ϊοάδ [146 π. Χ.—
1100 μ.Χ.] έν λ. μήτηρ, νόννα, πρεσβυτέρα.— ΟΙπ^ηβΙ, ϋίοί. άββ
ΠΟΙΙ1Β 1ί111Γ§ίε[11β8 άαηβ Γ«§Ηβθ ^ι'βΟ^υβ έν λ. μήτηρ. Σήμε-
ρον λέγομεν πρεσβυτέραν /.αί τήν τοϋ ιερέως (πρεσβυτέρου) αύμβιον.
2 Τουτέστιν «ευ/αΐ; περί σωτηρίας η θεραπείας, μεθ' ας έπλη-
ροΰτο τό συντεταγμένον, τό τάγμα, ι»; έ'/.τοτε /.αί μέχρι της ση'μερον
(τάγμα, τάμμα /.αί μετά της ορθής έν τη όνομαστι/.η καταλήψεως τά-
ξημα -τος) ονομάζεται [Ήσυχ. έν λ. εύχάς- κτάγματα»· — έν λ.
αννταγμα' ... έ/. λόγων τάγμα], έπα/.ολουΟοΰντος παιώνος, ήτοι
ύμνου χαριστηρίου. Άντιπαράθε; τά παρά Σουίδα έν λ, παιανι-
ομός, παιωνίσας /.αί παιώνος πρός τάς παρ' αϋτω τούτω λέξεις
παιάνας I) κ*ί παιανΐσαι. Παιωνωμός /.αί παιανισμός, κατά τι ίσως
αρχικώς διαφέροντες, εΤχον αμφότεροι εννοιαν διττήν προτελεστικήν
(έπι/.λητι/.ής εύχής) /.αί έπιτελεστικήν (ευχαριστηρίου ωδής). Μοβ.
και Ήσυχ. έν λ. Παιάν Ζευς, παιάνας, παιήονα.
αρχαιολογικη κφημβιίσ 1911
Ειχον δέ τά νόμιμα τήν άρχήν πάντοτε από
μαντείας3, έν τοις δημοσίοις (δημοτελέσιν) ίεροΐς
όνομαζάμενα καϊ «πάτρια», γενικώτερον μεν, κατά
τά θεμελιώδη, ομοιάζοντα, έν άλλοις δέ κατά θεό-
τητας έν γένει και συλλόγους διάφορα, ών τήν εν-
νοιαν, τον λόγον, τον σκοπον καϊ τήν τάςΊν μόνος
ό ιερεύς εϊχεν έντολήν νά έρμηνεύση, αυτός καϊ
παρών εις τήν ίερουργίαν, πλήν αν ειδική τις ρή-
τρα ή έπέτρεπεν εις τον νεωκόρον έ'ργα τινά ή καϊ
εξαιρετικώς συνεχ_ώρει τω εις τό ιερόν προσερχό-
μενοι και άνευ τοΰ ίεοέως αύτος νά τέλεση, ήτοι
θύση4.
α Θύειν ή '&έμις» ' έν τούτω, χριστιανικώς ειπείν,
«οί νόμοι καϊ οί προφήται κρέμανται». ϊοΰτο δέ
καϊ μόνον, άνευ άλλου τινός είδικωτέρου όρισμοΟ,
άναγινώσκεται έν άγροτικη της Αττικής έπιγραφη
ίεροΟ τεμένους Ασκληπιού και Τγιείας 5. Καϊ τις
άλλος ή ό ιερωμένος ήν ικανός νά διδάξη τον προ-
σιόντα ή άφικνούμενον εϊς τό ιερόν, δπως ούτω,
κατά τά νόμιμα, «η Φεμις», θύση, αύτός ό άνω-
θεν ύπό τοΰ θείου δεδιδαγ μένος, αύτός ό κατά χρη-
σμόν και μαντείαν, τά '&εΐα καταλαβών6; Μόνον
τά διδακτέα ό'σων ύπήρχεν άδεια δημοσιεύσεως,
8 "Ιδε π. χ. τά έν ταϊς υπ άρ. 4 και 14 δημοσίαις άττικαϊς έπι-
γραφαϊς (Ι,β§68 ΟταβΟΟΠΙΙΙΙ 8αθΓ36, σ. 19 και 58): «Άπάρχε-
σθαι τοΐν θεοΐν του καοποΰ κατά τά πάτρια και τήν μαντείαν τήν έκ
Δελφών». — ΐάμφιέννυσθαι τό έ'δος της θεοΰ κατά τά πάτρια και τήν
μαντείαν του Οεοϋ. . . . τάδε πάτρια Πραχσιεργίδαις». —"Ιδε προσέτι
δείγματος χάριν (αυτόθι σ. 63) τά έν τή ΰπ' άρ. 16 έπιγραφή «κατά
τήν Άπόλλωνι μαντείαν δι' "Αρματος τάδε έ'πεσθαι τω κινώ ....
στέμμα προγόνων κλπ.», ένθα αί λέξεις στέμμα προγόνων σημαίνουσι
στέμμα έξ 'ερίων προγόνου ήτοι πρωτογόνου άρνός. | Ίίσυχ. έν λ.
πρόγονοι και πρατήνιον. I Ιολυδ. Α 250].
4 Ώς π. χ. έν τω κατά τήν Ώρωπίαν ίερώ τοΰ Άμφιαράου, διά
τό αή υ,ένειν σταθερώς έν αϋτω τόν ιερέα, τόν δε νεωκόρον μή έ'χειν
άλλην έντολήν ή μόνην τήν τής επιμελείας τοΰ ίεροΰ και τών άφι-
κνουμένων και τοΰ παρίστασθαι έπόπτην τής καταβολής τής λεγομέ-
νης «έπαρχής» εις τόν θησαυρόν τοΰ ίεροΰ υπο τοΰ «μέλλοντος Οερα-
πεύεσθαι». [1ι08 άρ. 65 έν σελ. 201]. 'Εν Άμοργώ ή ιέρεια Δήμη-
τοος τή; Θεσαοφόρου τής δημοτελοΰς (δημόσιον ιερόν) «είσαγγέλλει
πρός τους πρυτάνεις τους περί τό ιερόν., οτι αί γυναίκες είσιοΰσαι
αύτ]α[ί] τ[ελοΰσιν] έν τώ ίερώ». Εις δέ το έν Πειραιε'ι Θεσμοφορεϊον
άπηγορευμένον ήτο, πλήν τών άλλων τών έπιμελώς έν τή στήλη άπη-
ριθμημένων, «μηδε πρός τους βωμούς μηδέ τό μέγαρον προσίωσιν
άνευ τής ίερείας». Και έν τω κατά τό Σούνΐον ίερώ Μηνός Τυράννου
ώρίζετο «μηδένα θυσιάζειν άνευ τοϋ καθιδρυσαμένου τό ιερόν έάν δέ
τις βιάσηται, άπρόσδε/.τος ή θυσία παρά τοΰ θεοΰ». [ΑΙΙΐ. ΜΪΙΙ. 1904
σ. 381-2 έν αντιπαραθέσει πρός άρ. 97 Ιι68 σ. 275, άρ. 33 αυ-
τόθι σ. 99 και άρ. 49 σ. 148]. Πρβ. Εΰριπίδου "Ιωνα έν στίχοις 219-
232. Αθηναίου Ι' 58 (441 -442). Ηρώνδα IV Άσκληπιώ άνατι-
θεΐσαι κλπ..
5 1,68 άρ. 48 σ. 148.
0 [Άριστοτ. 1] ΠερΊ κόσμου Α' 2.
28