DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Dąb-Kalinowska, Barbara: Rosyjskie malarstwo religijne w XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0125
ROSYJSKIE MALARSTWO RELIGIJNE
91
browolności, swobody, spokoju” i wzajemne zaufanie między władzą a lu-
dem 12. To właśnie lud, a nie warstwy oświecone zachowały „trwałość
obyczaju” 13. Pomimo ogromnego zainteresowania zarówno przeszłością
Rosji, jak i teologią, a przede wszystkim pismami wschodnich Ojców
Kościoła i bliskimi osobistymi związkami niektórych z nich z życiem mo-
nastycznym, słowianofile prawie całkowicie pomijali w swoich pismach
problem ikon, kurczowe zaś trzymanie się starych obrzędów i przypisy-
wanie im mocy magicznej, uważali za cechę charakterystyczną, jak to
określał Chomiakow, „materializmu katolickiego” 14, a Iwan Kirejewski
odrzucał przy tym podstawową zasadę teologii ikony negując realną
obecność przedstawianej na niej osoby, zaś znaczenie jej upatrywał w
mocy, której nadają jej modlitwy wiernych 15. Nie cenili także słowia-
nofile w przeszłości Rosji jej osiągnięć w dziedzinie sztuki „dawna bo-
wiem Rosja — jak twierdził I. Kirejewski — nie błyszczała sztukami
pięknymi” 16. Upatrując w kościele ortodoksyjnym ośrodka kulturotwór-
czego domagali się, aby współczesna im sztuka sakralna przeniknięta
była religią, aby była „uwznioślona i tajemnicza” 17. Nie cenili, jak się
zdaje, słowianofile również współczesnej im sztuki, bo jak słusznie zau-
ważył Chomiakow ■— malarstwo okresu Mikołajewskiego „wychwala pu-
bliczność, a jednocześnie pochlebia publiczności i gładzi ją po głowie” 18.
Natomiast negatywny sąd Chomiakowa o rzeźbach postaci świętych,
o których wyraził się, że „są podobne do kukieł”, nie można traktować,
jako „wyrazu niejednoznacznego stosunku Chomiakowa do cerkwi pra-
wosławnej”. Wynikało to, jak się zdaje z jego poglądu zgodnego ze sta-
nowiskiem kościoła ortodoksyjnego, który odrzucał wolnostojącą rzeźbę
sakralną, a której pojawienie się na ziemiach Rusi było wynikiem od-
działywania Zachodu 19.
Artystą, którego słowianofile cenili najbardziej i który według nich
był tym, który podobnie jak oni dążył do umocnienia samodzielnej rus-
kiej kultury był A. Iwanow 20. A przecież jego dzieła o tematyce sakral-
12 Ibidem, s. 144 - 145.
13 Ibidem, s. 174, 22. W. Zenkovskij, Russkie mysliteli i Europa. Kritika eu-
ropejsko! kultury u russkich mysliteli, Paris 1955, s. 66 - 75.
14 A. Walicki, W kręgu konserwatywnej utopii..., op. cit., s. 157.
15 Ibidem, s. 107; Gleason, European and Moscovite. Iiuan Kireevsky and the
Origins of Slavophilism, Cambridge Mass, 1972, s. 245.
16 Cyt. wg W. Lichaczowa, D. Lichacz ow, op. cit., s. 10.
17 A. I. Annenkova, Estetićeskie iskanija molodogo K. Aksakova, [w:]
Stranicy russkoj literatury serediny XIX veka. Leningrad 1974, s. 126.
18 A. S. C h o m i a k o v, Sobranie socinenij, Moskva, 1904 - 1907, t. Ill, s. 363.
19 B. Egorov, Nekotoryje problemy kulturologii (na materiale russkoj żizni
XIX v.) Studia Rossica Posnaniensia 3, 1973, s. 8.
20 Russkoe iskusstvo. Oćerki o żizni i tworcestve chudoznikov. Pod red. A. Leo-
91
browolności, swobody, spokoju” i wzajemne zaufanie między władzą a lu-
dem 12. To właśnie lud, a nie warstwy oświecone zachowały „trwałość
obyczaju” 13. Pomimo ogromnego zainteresowania zarówno przeszłością
Rosji, jak i teologią, a przede wszystkim pismami wschodnich Ojców
Kościoła i bliskimi osobistymi związkami niektórych z nich z życiem mo-
nastycznym, słowianofile prawie całkowicie pomijali w swoich pismach
problem ikon, kurczowe zaś trzymanie się starych obrzędów i przypisy-
wanie im mocy magicznej, uważali za cechę charakterystyczną, jak to
określał Chomiakow, „materializmu katolickiego” 14, a Iwan Kirejewski
odrzucał przy tym podstawową zasadę teologii ikony negując realną
obecność przedstawianej na niej osoby, zaś znaczenie jej upatrywał w
mocy, której nadają jej modlitwy wiernych 15. Nie cenili także słowia-
nofile w przeszłości Rosji jej osiągnięć w dziedzinie sztuki „dawna bo-
wiem Rosja — jak twierdził I. Kirejewski — nie błyszczała sztukami
pięknymi” 16. Upatrując w kościele ortodoksyjnym ośrodka kulturotwór-
czego domagali się, aby współczesna im sztuka sakralna przeniknięta
była religią, aby była „uwznioślona i tajemnicza” 17. Nie cenili, jak się
zdaje, słowianofile również współczesnej im sztuki, bo jak słusznie zau-
ważył Chomiakow ■— malarstwo okresu Mikołajewskiego „wychwala pu-
bliczność, a jednocześnie pochlebia publiczności i gładzi ją po głowie” 18.
Natomiast negatywny sąd Chomiakowa o rzeźbach postaci świętych,
o których wyraził się, że „są podobne do kukieł”, nie można traktować,
jako „wyrazu niejednoznacznego stosunku Chomiakowa do cerkwi pra-
wosławnej”. Wynikało to, jak się zdaje z jego poglądu zgodnego ze sta-
nowiskiem kościoła ortodoksyjnego, który odrzucał wolnostojącą rzeźbę
sakralną, a której pojawienie się na ziemiach Rusi było wynikiem od-
działywania Zachodu 19.
Artystą, którego słowianofile cenili najbardziej i który według nich
był tym, który podobnie jak oni dążył do umocnienia samodzielnej rus-
kiej kultury był A. Iwanow 20. A przecież jego dzieła o tematyce sakral-
12 Ibidem, s. 144 - 145.
13 Ibidem, s. 174, 22. W. Zenkovskij, Russkie mysliteli i Europa. Kritika eu-
ropejsko! kultury u russkich mysliteli, Paris 1955, s. 66 - 75.
14 A. Walicki, W kręgu konserwatywnej utopii..., op. cit., s. 157.
15 Ibidem, s. 107; Gleason, European and Moscovite. Iiuan Kireevsky and the
Origins of Slavophilism, Cambridge Mass, 1972, s. 245.
16 Cyt. wg W. Lichaczowa, D. Lichacz ow, op. cit., s. 10.
17 A. I. Annenkova, Estetićeskie iskanija molodogo K. Aksakova, [w:]
Stranicy russkoj literatury serediny XIX veka. Leningrad 1974, s. 126.
18 A. S. C h o m i a k o v, Sobranie socinenij, Moskva, 1904 - 1907, t. Ill, s. 363.
19 B. Egorov, Nekotoryje problemy kulturologii (na materiale russkoj żizni
XIX v.) Studia Rossica Posnaniensia 3, 1973, s. 8.
20 Russkoe iskusstvo. Oćerki o żizni i tworcestve chudoznikov. Pod red. A. Leo-