DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.1979#0939
1773
vocabat: quantum ad
cauſam liberalem, licèt
non quo ad ius filiatio-
nis, olim erat Latinus,
hodie ciuis Romanus.
VIVIAN.
a Nominare. & ſic ſo-
a Amicitia cã la nominatio facit eu
energa, liberum ſecundum Az0
beos quod non credo, nii
tios nomina. adoptauit eum, vel ado-
re faciat. Ti- ptare incepit: vel forte
raquell tract. niſi ea voluntate voca-
de pœnis temper: it, vt vellet eum libe-
cauſ22. n7 rum effici.
bJ Iudicij figura. nota,
gura iudicij. Et ſic no-
ta: licet quod ago, non
bActus agen valet vt ago: valet ta-
ti valere de- men ve valere poteſt.
bent, vt valere ;d eſt, licèt per hoc non
pote, efficiatur filius, ſit ta-
Les ſolemus men libervt Inſtitut. de
committere. adopt. . fina. Sed arg.
v.Tiraquell. contrà ffde conſtit. pecu.
traſt de pouit jjS. j
tiprandu cauſa lle autem) CASvS.
22.73 Si aliquis ſeruo ſuo in-
ſtrumenta emptionalia
quæ in emptione ſerui
confecta erant, tradi-
derit, vel corruperit ad-
hibitis quinque teſtibus
(talia enim inſtrumenta
ſeruo dari non poſſunt
niſi teſtibus quinque
adhibitis, ne ſeruo furã-
di detur occaſio) tunc
non fiat Latinus, vt o¬
lim, ſed ciuis Romanus.
VIVIAN.
e Occaſio de¬ cForſitan detur. No.C
Ilnquendi ne- non dari occaſionem
mini dãda eſt. delinquendi: vt S de in-
dicta vidui. l. ij. & ff.
nau. cau. ſta. l. j. S. ma-
xima. & in proœmio ff.
S. illud.
d Non minus quinque.
d Libettatis Eſt ergo d deterior li-
conditio eſt bertatis conditio quam
deterior qua terius rei, cm ali-
adterius rei alterius rei, cum alias
duo ſufficerent teſtes:vt
ff de probatio. l. ſi chi-
rographum. & eſt ratio,
cum ſint familiares: &
quia res eſt eis maxima,
facile ſubtraherent: vt
argument. S. de fideicom-
miſſ. l. fin. Alij dicunt
alibi preſumi debito-
rem liberatum, eo ipſo
quôd eſt apud eum in-
ſtrumentum:vt dicta le-
ge, ſi chirographum. & de
pact. l. Labeo. quod non
ſ habaéat d placet: niſi e probetur
bltor, an pra redditum: vt ff-de ſolu,
ſumatur ob id l.pecuni. & l. ſequen. eſt
liberatus. tamen magna prſum-
ptio pro debitore.
Saluo iure patrona-
tus. Ius hoc libertorum
intelligit, quod conſiſtit
in ſucceſſione liberto-
rum. Datur ciuitas Ro-
mana, ſaluo obſequio &
reuerentia, que debe-
ur patronis. Quinime
ſi libertini exſtiterint
ingrati erga patronum,
patiuntur aadnvi,
quo nomine non parata
eſt actio, ſeu querela
ingrati, qua datur tam
patronis, quam eorum
liberis. Quod olimfiliis
non dabatur. Ambroſin
lib. de Iacob. &
* dediguetur.
e Chirographû
Codex.
beata vi-
Adfirmans apud acta ſeruum
ſuum eſſe ſuum filium, facit eum
liberum, & non Latinum: licet
eum non faciat ſibi filium. hoc di-
cit vſque ad S. ille autem. SAL.
Similique modo ſi dominus
inter acta quendam ſeruum fi-
lium ſuum nominauerit: voci
eius quantum ad liberam condi-
tionem credendum eſt. ſi enim
ipſe tali affectione fuerit accen-
ſus, vt etiã filium ſuum ſeruum
nominarea non indignetur *,
& hoc in ſecreto, neque inter
ſolos amicos , ſed etiam actis
mteruenientibus, & quaſi in iu-
dicij figura nominauerit: quo-
modo poteſt eum ſeruum ite-
rum ſaltem morientem habere?
ſed perducatur & ipſe in ciui-
tatem Romanam, vera liberta-
te, & non falſo ſermone domini
ſui ſuſtentatus.
Si dominus inſtrumenta ſerui
tutis tradat ſeruo, vel corrumpat
in præſentia quinque teſtium: ſer-
uus liber efficitur, iure patronatus
domino illaſo ſeruato. h.d. vſque ad
S.his tantummodo. SALYC.
Ille autem nouiſſimus anti-
que Latinitatis modus in ciui-
tatem Romanam tranſlatus eli-
gendus eſt, ſi quis inſtrumenta
ex quibus ſeruus oſtendebatur,
vel dederit ſeruo, vel corrupe-
rit. Sed ne furandi occaſio ſeruis
forſitan deturs, & ſua maligni-
tate in libertatem perueniant.
talis modus cetta & indubitata
probatione manifeſtetur, vt te-
ſtibus praſentibus non minûs
quinque dominus inſtrumen-
ta vel det famulo ſuo, vel de-
leat, aut alio modo corrumpat.
Et ex eo igitur modo ciuitatem
Romanam ei competere cenſe-
mus, ſaluo iure patronatus
tam in hac ſpecie, quam in cœ-
teris: niſi vbi ſpecialiter hoc
patronis denegauimuse.
Hic caſſat omnes alias leges de
Latina libertate loquentes: & ſub-
iungit quod hec lex habeat locum
in libertis futuris, non autem præ-
ſentibus, vel iam mortuis .hoc dicit
vſque ad finem. SAL.
His tantummodo caſibus ex
omni iure Latinitatis antiquæ
electis, eateri omnes modi qui
in libris prudentium, vel con-
ſtitutionibus enumerati ſunt,
penitus conquieſcant l: nec La-
tini ab eis procedant, ſed ma-
neant (vt dictum eſt) ſerui in
ſua conditione, nec tali reme-
dio abuti concedantur. & ne in
poſterum aliquod ius Latin
libertatis noſtris legibus incur-
rat, lex Iunia taceat. Largiano ſe-
natuſconſultos ceſſante, ſileat
edictum diui Traiani l, quod ex
ea ſequebatur- & ſi qua alia lex,
vel ſenatuſconſultum, vel etiam
conſtitutio loquitur de Latinis,
ea inefficax quantum ad eã par-
temi remaneat: & triplex an-
tea via libertatis, quæ multipli-
ces introducebat ambages, vno
directo tramite diſcat ambula-
re. Quod ſi aliqua lex vel cõſti-
tutio libertatis faciat mentio-
nem, non autem Latinitatis: ea
pro ciuitate Romana loqui in-
telligatur. Sed ſi quidam liberti
iam mortui ſunt, & bona eo-
tum quaſi Latinorum his quo-
rum intererat, aggregata ſunt
vel adhuc viuunt, nihil ex hac
lege innouetur, ſed maneant
apud eos iure antiquo firmiter
detenta & vindicanda. In futu-
ris autem libertis preſens con-
ſtitutio locum ſibi vindicet. Dat.
Ralend. Nouemb. Conſtanti-
nop. poſt conſulatum Lampa-
dij & Oreſtis, VV. CC. Coss.
DE COMMVNI SER-
uo manumiſſo.
VII.
Oc etiam titulo Iustinianus abro-
gaut ius vous quo ob inuit ſerus
TITVLVS
communi manumiſſo ab vnoex domi-
nis. Et ſeruus quidem communis apud
vnumquemque dominum partim pro-
prius partim alienus eſt. l.2. h. tit. adeo
vt ei legatum & hereditas poſſit relinqui
c libertate, vt proprio;& ſine liberta-
te, ve alieno. l-3. in princ.l.6. S. penff.
de her inſtit & Vlp lib. Reg. titul.22.
& poſſit etiam idem alij leguri per dam-
nationem aut vindicationem. Sed an
etiam ab vno ex dominis manumitti
poſſit vindicta, aut testamento, dubita-
batur, quia vt alienus non poteſt ab eo
directo manumitti. Et placebat olim
vnum ex dominis manumittendo ſer-
uum commuenem, partem ſuam amit-
tere, emque ſocio adcreſcere, auctore
Vlp. tit. 1. Reg. Paulo 4. Sent. vt pro-
prietarium proprietatem, manumitten-
do ſeruum inuito fructuario. Ab vno
igitur ex dominis manumiſſus non fie-
bat liber. Poſt vero paulatim res e pro-
ceſſit, vt tandem ſublato illo iure ad-
creſcendi, Iuſtinianus fauore libertatis
De com ſeruo manumiſſo Tit vij. 1774
ta. Vide No.78. & ſcri-
pta ad eam. CVIAC.
e Denegauimus. ſu-
pra eodem. S. ſed ſcimus.
& S. ſimilique modo. &
S. illud.
His tantummodo.
CASVS. His xiij. modis
electis cteri abolean-
tur: nec Latini dican-
tur, ſed ſerui maneant.
& lex Iunia Norbana &
ſenatuſconſul conquie-
ſcat, nec de cætero lo-
cum habeat: licèt anti-
quitus libertorum tri-
plex fuiſſet conditio.
quidam enim plenam,
quidam pleniorem, qui-
dam ſemiplenam acci-
piebant libertatem, &
ciues fiebant Romant.
Conſtitutio autem iſta
ad futuros libertos per-
tineat: & ſi aliqua bo-
na libertorum ante le-
gem iſtã occupata ſunt,
eis non praiudicetur.
VIVIAN.
f Conquieſcant. Non
tamẽ tollit modos ma-
numittendi: vt ſuprà de
his qui in eccleſ. manu-
mit.llfina. & Inſtitut. de
liber. S multis.
gS Senatuſcõſulto. quo a
cautum’eſt, vt liberi ma-
numiſſoris non nomi-
natim exheredati, ex-
traneis heredibus eo-
rum in bonis Latino-
rum prœponerentur: vt
Inſtitu. de ſucceſſliber.S.
fina.
h Traiani quod bedi-
ctum faciebat viuum ci-
uem Romanum: Lati-
num autem morien-
tem, ſi inuito & igno-
rante patrono ad ciuita-
tem ire beneficio prin-
cipis volebat. vt Institu.
de ſucceſſ-lib. Sfin.
iJ Ad eam partem No-
ta ſcripturam pro par-
te tenere, pro parte
non: vt in authentic. vt
cum de appella. cog. S-ſin
autem. colla. viij. & dixi,
ſuprà de tranſact. l. ſi ex
falſis.
DE COMMVNI
ſeruo manumiſſo.
Dixit de propriis ſeruis,
nunc de communibus.
ſtatueret ſeruum protinus liberum fieri, quem vnus ex dominis di-
recto manumiſiſſet. Sed praſtari debere partis ſuæ pretium alteri do-
mino non manumiſſori,ita vt is cogatur vendere partem ſuam ma-
numiſſo, vel manumiſſori, vel heredi manumiſſoris. Nam y ex Con-
ſtitutione Seueri, vt in l. 1. Martianum retuliſſe ſcribit in Inſtitutio-
nibusſſie legendum, non, in Conſtitutionibus) milite teſtamento ma-
numittente ſeruum communem, heres eius cogitur redimere partem
ſocij, vt effectum habeat manumiſſio mitioris domini. Imo & pagano
manumittente, cogitur non manumiſſor manumiſſori vendere par-
tem ſuam, pretio conſtituto arbitrio pratoris, ex alia Conſtitutione
Seueri & Antonini. Idemque Sex. Elium antiquum interpretem
XII. tabul refert ſcripſiſſe ex Vlpiani VI. & Pauli III. fideicommiſſo-
rum, & notis Marcelli ad Digeſta, Iuliani, & eius notà partem, vt
ſcio miſceri Iuliani ſcriptis Marcelli notas, Marcelli nomine ſuppreſſo,
opinor eſſe in l.ſi ſeruusff.de vulg. ſubſtitut. illo loco,
Quod ſi ne-
que à patre, &c. Eſt & hac Marcelli ſententia in l.dominoffde
Senatuſconſult. Sil lan. Verum ad extremum Iustinianus id conſti-
tuit quod dixi ſuprà, quod videtur Tribonianus otiam traduxiſſe
ad ſpeciem l duobus. ff. de lib. cau. vt quod libertas diuidi non
poſſit. Lalienatio. .1. ff de fidel. liber. magis ad ſe integram liber-
Re
4 tier
vocabat: quantum ad
cauſam liberalem, licèt
non quo ad ius filiatio-
nis, olim erat Latinus,
hodie ciuis Romanus.
VIVIAN.
a Nominare. & ſic ſo-
a Amicitia cã la nominatio facit eu
energa, liberum ſecundum Az0
beos quod non credo, nii
tios nomina. adoptauit eum, vel ado-
re faciat. Ti- ptare incepit: vel forte
raquell tract. niſi ea voluntate voca-
de pœnis temper: it, vt vellet eum libe-
cauſ22. n7 rum effici.
bJ Iudicij figura. nota,
gura iudicij. Et ſic no-
ta: licet quod ago, non
bActus agen valet vt ago: valet ta-
ti valere de- men ve valere poteſt.
bent, vt valere ;d eſt, licèt per hoc non
pote, efficiatur filius, ſit ta-
Les ſolemus men libervt Inſtitut. de
committere. adopt. . fina. Sed arg.
v.Tiraquell. contrà ffde conſtit. pecu.
traſt de pouit jjS. j
tiprandu cauſa lle autem) CASvS.
22.73 Si aliquis ſeruo ſuo in-
ſtrumenta emptionalia
quæ in emptione ſerui
confecta erant, tradi-
derit, vel corruperit ad-
hibitis quinque teſtibus
(talia enim inſtrumenta
ſeruo dari non poſſunt
niſi teſtibus quinque
adhibitis, ne ſeruo furã-
di detur occaſio) tunc
non fiat Latinus, vt o¬
lim, ſed ciuis Romanus.
VIVIAN.
e Occaſio de¬ cForſitan detur. No.C
Ilnquendi ne- non dari occaſionem
mini dãda eſt. delinquendi: vt S de in-
dicta vidui. l. ij. & ff.
nau. cau. ſta. l. j. S. ma-
xima. & in proœmio ff.
S. illud.
d Non minus quinque.
d Libettatis Eſt ergo d deterior li-
conditio eſt bertatis conditio quam
deterior qua terius rei, cm ali-
adterius rei alterius rei, cum alias
duo ſufficerent teſtes:vt
ff de probatio. l. ſi chi-
rographum. & eſt ratio,
cum ſint familiares: &
quia res eſt eis maxima,
facile ſubtraherent: vt
argument. S. de fideicom-
miſſ. l. fin. Alij dicunt
alibi preſumi debito-
rem liberatum, eo ipſo
quôd eſt apud eum in-
ſtrumentum:vt dicta le-
ge, ſi chirographum. & de
pact. l. Labeo. quod non
ſ habaéat d placet: niſi e probetur
bltor, an pra redditum: vt ff-de ſolu,
ſumatur ob id l.pecuni. & l. ſequen. eſt
liberatus. tamen magna prſum-
ptio pro debitore.
Saluo iure patrona-
tus. Ius hoc libertorum
intelligit, quod conſiſtit
in ſucceſſione liberto-
rum. Datur ciuitas Ro-
mana, ſaluo obſequio &
reuerentia, que debe-
ur patronis. Quinime
ſi libertini exſtiterint
ingrati erga patronum,
patiuntur aadnvi,
quo nomine non parata
eſt actio, ſeu querela
ingrati, qua datur tam
patronis, quam eorum
liberis. Quod olimfiliis
non dabatur. Ambroſin
lib. de Iacob. &
* dediguetur.
e Chirographû
Codex.
beata vi-
Adfirmans apud acta ſeruum
ſuum eſſe ſuum filium, facit eum
liberum, & non Latinum: licet
eum non faciat ſibi filium. hoc di-
cit vſque ad S. ille autem. SAL.
Similique modo ſi dominus
inter acta quendam ſeruum fi-
lium ſuum nominauerit: voci
eius quantum ad liberam condi-
tionem credendum eſt. ſi enim
ipſe tali affectione fuerit accen-
ſus, vt etiã filium ſuum ſeruum
nominarea non indignetur *,
& hoc in ſecreto, neque inter
ſolos amicos , ſed etiam actis
mteruenientibus, & quaſi in iu-
dicij figura nominauerit: quo-
modo poteſt eum ſeruum ite-
rum ſaltem morientem habere?
ſed perducatur & ipſe in ciui-
tatem Romanam, vera liberta-
te, & non falſo ſermone domini
ſui ſuſtentatus.
Si dominus inſtrumenta ſerui
tutis tradat ſeruo, vel corrumpat
in præſentia quinque teſtium: ſer-
uus liber efficitur, iure patronatus
domino illaſo ſeruato. h.d. vſque ad
S.his tantummodo. SALYC.
Ille autem nouiſſimus anti-
que Latinitatis modus in ciui-
tatem Romanam tranſlatus eli-
gendus eſt, ſi quis inſtrumenta
ex quibus ſeruus oſtendebatur,
vel dederit ſeruo, vel corrupe-
rit. Sed ne furandi occaſio ſeruis
forſitan deturs, & ſua maligni-
tate in libertatem perueniant.
talis modus cetta & indubitata
probatione manifeſtetur, vt te-
ſtibus praſentibus non minûs
quinque dominus inſtrumen-
ta vel det famulo ſuo, vel de-
leat, aut alio modo corrumpat.
Et ex eo igitur modo ciuitatem
Romanam ei competere cenſe-
mus, ſaluo iure patronatus
tam in hac ſpecie, quam in cœ-
teris: niſi vbi ſpecialiter hoc
patronis denegauimuse.
Hic caſſat omnes alias leges de
Latina libertate loquentes: & ſub-
iungit quod hec lex habeat locum
in libertis futuris, non autem præ-
ſentibus, vel iam mortuis .hoc dicit
vſque ad finem. SAL.
His tantummodo caſibus ex
omni iure Latinitatis antiquæ
electis, eateri omnes modi qui
in libris prudentium, vel con-
ſtitutionibus enumerati ſunt,
penitus conquieſcant l: nec La-
tini ab eis procedant, ſed ma-
neant (vt dictum eſt) ſerui in
ſua conditione, nec tali reme-
dio abuti concedantur. & ne in
poſterum aliquod ius Latin
libertatis noſtris legibus incur-
rat, lex Iunia taceat. Largiano ſe-
natuſconſultos ceſſante, ſileat
edictum diui Traiani l, quod ex
ea ſequebatur- & ſi qua alia lex,
vel ſenatuſconſultum, vel etiam
conſtitutio loquitur de Latinis,
ea inefficax quantum ad eã par-
temi remaneat: & triplex an-
tea via libertatis, quæ multipli-
ces introducebat ambages, vno
directo tramite diſcat ambula-
re. Quod ſi aliqua lex vel cõſti-
tutio libertatis faciat mentio-
nem, non autem Latinitatis: ea
pro ciuitate Romana loqui in-
telligatur. Sed ſi quidam liberti
iam mortui ſunt, & bona eo-
tum quaſi Latinorum his quo-
rum intererat, aggregata ſunt
vel adhuc viuunt, nihil ex hac
lege innouetur, ſed maneant
apud eos iure antiquo firmiter
detenta & vindicanda. In futu-
ris autem libertis preſens con-
ſtitutio locum ſibi vindicet. Dat.
Ralend. Nouemb. Conſtanti-
nop. poſt conſulatum Lampa-
dij & Oreſtis, VV. CC. Coss.
DE COMMVNI SER-
uo manumiſſo.
VII.
Oc etiam titulo Iustinianus abro-
gaut ius vous quo ob inuit ſerus
TITVLVS
communi manumiſſo ab vnoex domi-
nis. Et ſeruus quidem communis apud
vnumquemque dominum partim pro-
prius partim alienus eſt. l.2. h. tit. adeo
vt ei legatum & hereditas poſſit relinqui
c libertate, vt proprio;& ſine liberta-
te, ve alieno. l-3. in princ.l.6. S. penff.
de her inſtit & Vlp lib. Reg. titul.22.
& poſſit etiam idem alij leguri per dam-
nationem aut vindicationem. Sed an
etiam ab vno ex dominis manumitti
poſſit vindicta, aut testamento, dubita-
batur, quia vt alienus non poteſt ab eo
directo manumitti. Et placebat olim
vnum ex dominis manumittendo ſer-
uum commuenem, partem ſuam amit-
tere, emque ſocio adcreſcere, auctore
Vlp. tit. 1. Reg. Paulo 4. Sent. vt pro-
prietarium proprietatem, manumitten-
do ſeruum inuito fructuario. Ab vno
igitur ex dominis manumiſſus non fie-
bat liber. Poſt vero paulatim res e pro-
ceſſit, vt tandem ſublato illo iure ad-
creſcendi, Iuſtinianus fauore libertatis
De com ſeruo manumiſſo Tit vij. 1774
ta. Vide No.78. & ſcri-
pta ad eam. CVIAC.
e Denegauimus. ſu-
pra eodem. S. ſed ſcimus.
& S. ſimilique modo. &
S. illud.
His tantummodo.
CASVS. His xiij. modis
electis cteri abolean-
tur: nec Latini dican-
tur, ſed ſerui maneant.
& lex Iunia Norbana &
ſenatuſconſul conquie-
ſcat, nec de cætero lo-
cum habeat: licèt anti-
quitus libertorum tri-
plex fuiſſet conditio.
quidam enim plenam,
quidam pleniorem, qui-
dam ſemiplenam acci-
piebant libertatem, &
ciues fiebant Romant.
Conſtitutio autem iſta
ad futuros libertos per-
tineat: & ſi aliqua bo-
na libertorum ante le-
gem iſtã occupata ſunt,
eis non praiudicetur.
VIVIAN.
f Conquieſcant. Non
tamẽ tollit modos ma-
numittendi: vt ſuprà de
his qui in eccleſ. manu-
mit.llfina. & Inſtitut. de
liber. S multis.
gS Senatuſcõſulto. quo a
cautum’eſt, vt liberi ma-
numiſſoris non nomi-
natim exheredati, ex-
traneis heredibus eo-
rum in bonis Latino-
rum prœponerentur: vt
Inſtitu. de ſucceſſliber.S.
fina.
h Traiani quod bedi-
ctum faciebat viuum ci-
uem Romanum: Lati-
num autem morien-
tem, ſi inuito & igno-
rante patrono ad ciuita-
tem ire beneficio prin-
cipis volebat. vt Institu.
de ſucceſſ-lib. Sfin.
iJ Ad eam partem No-
ta ſcripturam pro par-
te tenere, pro parte
non: vt in authentic. vt
cum de appella. cog. S-ſin
autem. colla. viij. & dixi,
ſuprà de tranſact. l. ſi ex
falſis.
DE COMMVNI
ſeruo manumiſſo.
Dixit de propriis ſeruis,
nunc de communibus.
ſtatueret ſeruum protinus liberum fieri, quem vnus ex dominis di-
recto manumiſiſſet. Sed praſtari debere partis ſuæ pretium alteri do-
mino non manumiſſori,ita vt is cogatur vendere partem ſuam ma-
numiſſo, vel manumiſſori, vel heredi manumiſſoris. Nam y ex Con-
ſtitutione Seueri, vt in l. 1. Martianum retuliſſe ſcribit in Inſtitutio-
nibusſſie legendum, non, in Conſtitutionibus) milite teſtamento ma-
numittente ſeruum communem, heres eius cogitur redimere partem
ſocij, vt effectum habeat manumiſſio mitioris domini. Imo & pagano
manumittente, cogitur non manumiſſor manumiſſori vendere par-
tem ſuam, pretio conſtituto arbitrio pratoris, ex alia Conſtitutione
Seueri & Antonini. Idemque Sex. Elium antiquum interpretem
XII. tabul refert ſcripſiſſe ex Vlpiani VI. & Pauli III. fideicommiſſo-
rum, & notis Marcelli ad Digeſta, Iuliani, & eius notà partem, vt
ſcio miſceri Iuliani ſcriptis Marcelli notas, Marcelli nomine ſuppreſſo,
opinor eſſe in l.ſi ſeruusff.de vulg. ſubſtitut. illo loco,
Quod ſi ne-
que à patre, &c. Eſt & hac Marcelli ſententia in l.dominoffde
Senatuſconſult. Sil lan. Verum ad extremum Iustinianus id conſti-
tuit quod dixi ſuprà, quod videtur Tribonianus otiam traduxiſſe
ad ſpeciem l duobus. ff. de lib. cau. vt quod libertas diuidi non
poſſit. Lalienatio. .1. ff de fidel. liber. magis ad ſe integram liber-
Re
4 tier