DOI Artikel:
Wrabec, Jan: Zbigniew Hornung (1903 - 1981)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0123
.1Л N W КАШ.С
czynią / Majstra Pins/a swoisty testament uczonego, który w przedmowie zwierza się z trudności, na które
napotka! po wojnie w kontynuowaniu badań. Zaczęła się już bowiem wtedy swoista martyrologia rokokowej
rzeźby kresow ej, o której tak przejmująco napisał później jej zasłużony ratow nik Borys Woźnicki24. Gdy cho-
dzi 0 Pinsla, zwraca uw agę /w iązanie z jego warsztatem rzeźb w ołtarzach bocznych kośeioła w /borow ie,
a przede wszystkim końcowy wniosek, że artysta „pierwszy przedstaw iciel rokoka w Małopolsce Wschod-
niej"^ - zależny był raczej od rzeźby praskiej niż bawarskiej, jak utrzymywał Mańkowski26.
Kiedy już po śmierci 1 lornunga w roku 1989 trudności zniknęły i na nowo. głównie w Krakowie, podjęto
badania nad sztuką dawnych Kresów Wschodnich, Katarzyna Brzezina w Tekach Schneidera, znajdujących
się na Wawelu, odnalazła kilka ważnych informacji o Pinslu. Udało się dzięki temu poznać parę nowych
szczegółów biograficznych oraz imię artysty - Jan Jerzy (Penzel) w związku z wynagrodzeniem, jakie
pobrał za rzeźby dla kościoła Trynitarzy św. Trójcy we Lwowie.- Nie przetrwał on wprawdzie do naszych
czasów, ale fragmenty wyposażenia przeniesione zostały do kościoła św. Marcina w tym mieście. Hornung
przypisywał je Osińskiemu, jednak odkrycia Brzeziny przechyliły szalę na rzecz Pinsla. Zostały potwierdzone
związki artysty z Buczaczem, Meretynem i Mikołajem Potockim, ale niewiele posunęła się naprzód wiedza
o jego twórczości. Szczególne znaczenie ma tu fakt, że - jak napisał Mańkowski - Pinsel „na dziełach swych
nie pozostawił nigdzie podpisu ani monogramu lub daty"2*. Pomimo że ostatnio poświęcono mu liczne pub-
likacje i wystawy w ważnych miastach europejskich, trzeba więc zgodzić się z Borysem Woźnickim, że ten
artysta jest „jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy osiemnastowiecznej Europy, a równocześnie najmniej
znanym (...)"29. Do kilku znanych faktów z jego życia „możemy dodać tylko „parę kwitów mówiących o pie-
niądzach, które otrzymał od fundatorów (...) szeroko otwarte, bezkresne pole dla przyszłych badaczy (...)"3°.
Jan K. Ostrowski wiąże pewne nadzieje z „pogłębioną analizą twórczości artysty. «Druga» historia sztuki
pow inna przyjść z pomocą «pierwszej»11 - konkluduje31.
Niektóre atrybucje Hornunga, a także dedukcyjna metoda wyciągania wniosków, do dzisiaj wzbudzają
kontrowersje. Galeria figur w kościele Dominikanów we Lwowie, uważana jest raczej za dzieło kilku ar-
tystów. Nierozstrzygnięty pozostaje problem autorstwa Ofiary Izaaka w Hodowicy, aczkolwiek najczęściej
pojawia się ona obecnie w katalogach wystaw Pinsla. Jak napisał M. Karpowicz „sprawa jest w gruncie rze-
czy drugorzędna", bo dzieła te są „przykładem bardzo typowym odrębności rzeźbiarskiego środowiska, które
je stworzyło, i jego wysokiego poziomu1132. Nie umniejsza to zasadniczej roli, jaką odegrał Hornung, wraz
z T. Mańkowskim, w ukazaniu wartości tego niezwykłego zjawiska, jakim była tzw. rokokowa rzeźba lwow-
ska i jego charakterystyki. Choć wielu twórców tej rzeźby, jak Fesingerowie, nadal czeka na badaczy, jej
koryfeusze - Jan Jerzy Pinsel, a zwłaszcza Antoni Osiński, w dużej mierze właśnie Homungowi zawdzięczają
wydobycie z cienia i ocalenie od zapomnienia w czasach trudnych.
Plastyką rokokową zainteresował się Hornung33 w 1925 г., zbierając materiały do pracy doktorskiej
o Stroińskim, natomiast jego dwie pierwsze publikacje o rzeźbie renesansowej ukazały się później - w 1935 r.
- zapewne w związku ze wspomnianymi podróżami stypendialnymi do Włoch. Jedna z tych prac poświęco-
na była Janowi Marii „11 Mosca11 Padovanowi, a druga nagrobkom królewskim w kaplicy Zygmuntowskiej.
Był to zasadniczy zwrot, ujawniający wrażliwość autora nie tylko na „nieokiełznany temperament1134, potę-
gę wyrazu i ekstremalne przeżycia emocjonalne późnego baroku i rokoka, ale również na cechy odwrotne
- „szlachetny umiar i wytworną prostotę"35 dzieł renesansu. Większość z czternastu tekstów na ten temat to
24 B. Woźnicki,.A//7.A</rv Pinsel BOSZ, Olszanica, Lesko 2007, s. 16.
:' Hornung, Majster Pinsel..., s. 194.
26 Mańkowski, op. cit. s. 93-94.
7 К. Brzezina, Materiały do dziejów artystycznych kościoła Trynitarzyp. w. Trójcy Przenajświętszej we Lwowie, [w:] Sztuka Kre-
sów Wschodnich, 2, Materiały sesji naukowej, Kraków, maj 1995, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1996.
s. 193 211.
:x Mańkowski, op. cit. s. 90.
29 Woźnicki, op. cit. s. 18.
30 Ibidem, s. 13.
11 J.K. Ostrowski, .Jan Jerzy Pinsel zamiast biografii, [w:] Sztuka kresów wschodnich, 2, Materiały sesji naukowej. Kraków, maj
1995, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1996, s. 369.
,J Karpowicz, op. cit. s. 191.
" Hornung, Majster Pinsel..., s. 5.
,4 Hornung, Antoni Osiński..., s. 63.
Hornung, Pomnik ostatnich Jagiellonów w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. I wow
1936, s. 17.
czynią / Majstra Pins/a swoisty testament uczonego, który w przedmowie zwierza się z trudności, na które
napotka! po wojnie w kontynuowaniu badań. Zaczęła się już bowiem wtedy swoista martyrologia rokokowej
rzeźby kresow ej, o której tak przejmująco napisał później jej zasłużony ratow nik Borys Woźnicki24. Gdy cho-
dzi 0 Pinsla, zwraca uw agę /w iązanie z jego warsztatem rzeźb w ołtarzach bocznych kośeioła w /borow ie,
a przede wszystkim końcowy wniosek, że artysta „pierwszy przedstaw iciel rokoka w Małopolsce Wschod-
niej"^ - zależny był raczej od rzeźby praskiej niż bawarskiej, jak utrzymywał Mańkowski26.
Kiedy już po śmierci 1 lornunga w roku 1989 trudności zniknęły i na nowo. głównie w Krakowie, podjęto
badania nad sztuką dawnych Kresów Wschodnich, Katarzyna Brzezina w Tekach Schneidera, znajdujących
się na Wawelu, odnalazła kilka ważnych informacji o Pinslu. Udało się dzięki temu poznać parę nowych
szczegółów biograficznych oraz imię artysty - Jan Jerzy (Penzel) w związku z wynagrodzeniem, jakie
pobrał za rzeźby dla kościoła Trynitarzy św. Trójcy we Lwowie.- Nie przetrwał on wprawdzie do naszych
czasów, ale fragmenty wyposażenia przeniesione zostały do kościoła św. Marcina w tym mieście. Hornung
przypisywał je Osińskiemu, jednak odkrycia Brzeziny przechyliły szalę na rzecz Pinsla. Zostały potwierdzone
związki artysty z Buczaczem, Meretynem i Mikołajem Potockim, ale niewiele posunęła się naprzód wiedza
o jego twórczości. Szczególne znaczenie ma tu fakt, że - jak napisał Mańkowski - Pinsel „na dziełach swych
nie pozostawił nigdzie podpisu ani monogramu lub daty"2*. Pomimo że ostatnio poświęcono mu liczne pub-
likacje i wystawy w ważnych miastach europejskich, trzeba więc zgodzić się z Borysem Woźnickim, że ten
artysta jest „jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy osiemnastowiecznej Europy, a równocześnie najmniej
znanym (...)"29. Do kilku znanych faktów z jego życia „możemy dodać tylko „parę kwitów mówiących o pie-
niądzach, które otrzymał od fundatorów (...) szeroko otwarte, bezkresne pole dla przyszłych badaczy (...)"3°.
Jan K. Ostrowski wiąże pewne nadzieje z „pogłębioną analizą twórczości artysty. «Druga» historia sztuki
pow inna przyjść z pomocą «pierwszej»11 - konkluduje31.
Niektóre atrybucje Hornunga, a także dedukcyjna metoda wyciągania wniosków, do dzisiaj wzbudzają
kontrowersje. Galeria figur w kościele Dominikanów we Lwowie, uważana jest raczej za dzieło kilku ar-
tystów. Nierozstrzygnięty pozostaje problem autorstwa Ofiary Izaaka w Hodowicy, aczkolwiek najczęściej
pojawia się ona obecnie w katalogach wystaw Pinsla. Jak napisał M. Karpowicz „sprawa jest w gruncie rze-
czy drugorzędna", bo dzieła te są „przykładem bardzo typowym odrębności rzeźbiarskiego środowiska, które
je stworzyło, i jego wysokiego poziomu1132. Nie umniejsza to zasadniczej roli, jaką odegrał Hornung, wraz
z T. Mańkowskim, w ukazaniu wartości tego niezwykłego zjawiska, jakim była tzw. rokokowa rzeźba lwow-
ska i jego charakterystyki. Choć wielu twórców tej rzeźby, jak Fesingerowie, nadal czeka na badaczy, jej
koryfeusze - Jan Jerzy Pinsel, a zwłaszcza Antoni Osiński, w dużej mierze właśnie Homungowi zawdzięczają
wydobycie z cienia i ocalenie od zapomnienia w czasach trudnych.
Plastyką rokokową zainteresował się Hornung33 w 1925 г., zbierając materiały do pracy doktorskiej
o Stroińskim, natomiast jego dwie pierwsze publikacje o rzeźbie renesansowej ukazały się później - w 1935 r.
- zapewne w związku ze wspomnianymi podróżami stypendialnymi do Włoch. Jedna z tych prac poświęco-
na była Janowi Marii „11 Mosca11 Padovanowi, a druga nagrobkom królewskim w kaplicy Zygmuntowskiej.
Był to zasadniczy zwrot, ujawniający wrażliwość autora nie tylko na „nieokiełznany temperament1134, potę-
gę wyrazu i ekstremalne przeżycia emocjonalne późnego baroku i rokoka, ale również na cechy odwrotne
- „szlachetny umiar i wytworną prostotę"35 dzieł renesansu. Większość z czternastu tekstów na ten temat to
24 B. Woźnicki,.A//7.A</rv Pinsel BOSZ, Olszanica, Lesko 2007, s. 16.
:' Hornung, Majster Pinsel..., s. 194.
26 Mańkowski, op. cit. s. 93-94.
7 К. Brzezina, Materiały do dziejów artystycznych kościoła Trynitarzyp. w. Trójcy Przenajświętszej we Lwowie, [w:] Sztuka Kre-
sów Wschodnich, 2, Materiały sesji naukowej, Kraków, maj 1995, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1996.
s. 193 211.
:x Mańkowski, op. cit. s. 90.
29 Woźnicki, op. cit. s. 18.
30 Ibidem, s. 13.
11 J.K. Ostrowski, .Jan Jerzy Pinsel zamiast biografii, [w:] Sztuka kresów wschodnich, 2, Materiały sesji naukowej. Kraków, maj
1995, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1996, s. 369.
,J Karpowicz, op. cit. s. 191.
" Hornung, Majster Pinsel..., s. 5.
,4 Hornung, Antoni Osiński..., s. 63.
Hornung, Pomnik ostatnich Jagiellonów w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich. I wow
1936, s. 17.