DOI Artikel:
Strożek, Przemysław: Pismo “Formiści” i początki międzynarodowych kontaktów polskiej awangardy (1919 - 1921)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23935#0077
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXVIII
PAN WDN, 2013
PRZEMYSŁAW STRÓŻEK
INSTYTUT SZTUKI PAN
PISMO „FORMIŚCI" I POCZĄTKI MIĘDZYNARODOWYCH KONTAKTÓW
POLSKIEJ AWANGARDY ( 1919-1921 )
WSPÓŁCZESNE BADANIA NAD AWANGARDĄ A DOTYCHCZASOWE STUDIA NAD FORMIZMEM
W ostatnich latach obserwuje się nowe tendencje w studiach nad modernizmem i zjawiskiem awangardy.
Kierują się one wyraźnie w stronę syntetycznego ujęcia literackich i artystycznych przeobrażeń w obliczu
geopolitycznych przemian po 1918 r. Podczas gdy tradycyjne badania koncentrowały się głównie na studio-
waniu recepcji konkretnych wystaw, na analizie i interpretacji twórczości danych artystów i nurtów, dziś czę-
sto rozpatruje się zjawisko awangardy w postaci grupowych programów modernizacyjnych, które prowadziły
do tworzenia nowoczesnych tożsamości w paneuropejskim obszarze. Obrany przez badaczy nowy kierunek
studiów zwrócił się w stronę państw Europy Środkowej, tak zwanej Nowej Europy, w której tworzenie fun-
damentów niepodległego bytu łączyło się z dynamicznymi przemianami gospodarczymi i kulturowymi oraz
urzeczywistnieniem planów gruntownej modernizacji1. Pionierskie studium Stevena Mansbacha z 1999 г.,
Modern Art in Eastern Europe: From the Baltic to the Balkans ca. 1890-1939, proponowało szeroką geogra-
fię regionu Europy Wschodniej i podkreślało znaczenie artystycznej wymiany między jego lokalnymi ośrod-
kami2. Za rozwinięcie tej problematyki oraz pogłębienie nowego kierunku badań uznać można przełomową
wystawę Timothy'ego Bensona „Exchange and Transformation: Central European Avant-Garde, 1910-1930"
(LACMA, 2002). Jej nadrzędną koncepcją stało się odsłonięcie procesów historycznych, które prowadziły do
powstawania lokalnych kręgów nowej sztuki w kategoriach międzynarodowej wymiany artystycznej i ideo-
wej między poszczególnymi miastami/regionami. W chwili powstania nowych państw po 1918 r. obowiązu-
jąca koncepcja supremacji zachodniocentrycznej „Starej Europy" w dziedzinie kultury z jej centrum w stolicy
Francji zaczęła być kwestionowana i wypierana przez dynamicznie rozwijające się ośrodki tej Nowej3.
W tak ukształtowanym spektrum badawczym zwrócono szczególną uwagę na znaczenie czasopism, któ-
re stanowiły forum cyrkulacji modernistycznych postaw poszczególnych ugrupowań. Przygotowany przez
międzynarodowy zespół i wydany w kwietniu 2013 r. trzeci tom The Oxford Critical and Cultural History of
Modernist Magazines jest dziś pierwszym kompleksowym i krytycznym opracowaniem czasopism moderni-
stycznych przedwojennej Europy. Inicjatorzy projektu zrezygnowali z pisania historii awangardy w postaci
badań poszczególnych „izmów" i wysunęli potrzebę bardziej wnikliwych studiów nad procesem formowania
1 Por. A. Szczerski, Modernizacje. Sztuka i architektura w nowych państwach Europy Środkowo-Wschodniej 1918-1939, Łódź
2010, s. 6.
2S. Mansbach, Modern Art in Eastern Europe: from the Baltic to the Balkans, 1890-1939, Cambridge 1999.
3 Introduction. Borderless Europe, Decentring Avant-Garde, Mosaic Modernism, [w:] Europal Europa? The Avant-Garde, Modernism
and the Fate of a Continent, ed. S. В r u, J. В a e t e n s, B. H j a r t a r s o n, P. N i с h о 1 1 s, T. 0 r u m, H. v a n der Berg, Berlin-New
York 2009, s. 3-20.
PAN WDN, 2013
PRZEMYSŁAW STRÓŻEK
INSTYTUT SZTUKI PAN
PISMO „FORMIŚCI" I POCZĄTKI MIĘDZYNARODOWYCH KONTAKTÓW
POLSKIEJ AWANGARDY ( 1919-1921 )
WSPÓŁCZESNE BADANIA NAD AWANGARDĄ A DOTYCHCZASOWE STUDIA NAD FORMIZMEM
W ostatnich latach obserwuje się nowe tendencje w studiach nad modernizmem i zjawiskiem awangardy.
Kierują się one wyraźnie w stronę syntetycznego ujęcia literackich i artystycznych przeobrażeń w obliczu
geopolitycznych przemian po 1918 r. Podczas gdy tradycyjne badania koncentrowały się głównie na studio-
waniu recepcji konkretnych wystaw, na analizie i interpretacji twórczości danych artystów i nurtów, dziś czę-
sto rozpatruje się zjawisko awangardy w postaci grupowych programów modernizacyjnych, które prowadziły
do tworzenia nowoczesnych tożsamości w paneuropejskim obszarze. Obrany przez badaczy nowy kierunek
studiów zwrócił się w stronę państw Europy Środkowej, tak zwanej Nowej Europy, w której tworzenie fun-
damentów niepodległego bytu łączyło się z dynamicznymi przemianami gospodarczymi i kulturowymi oraz
urzeczywistnieniem planów gruntownej modernizacji1. Pionierskie studium Stevena Mansbacha z 1999 г.,
Modern Art in Eastern Europe: From the Baltic to the Balkans ca. 1890-1939, proponowało szeroką geogra-
fię regionu Europy Wschodniej i podkreślało znaczenie artystycznej wymiany między jego lokalnymi ośrod-
kami2. Za rozwinięcie tej problematyki oraz pogłębienie nowego kierunku badań uznać można przełomową
wystawę Timothy'ego Bensona „Exchange and Transformation: Central European Avant-Garde, 1910-1930"
(LACMA, 2002). Jej nadrzędną koncepcją stało się odsłonięcie procesów historycznych, które prowadziły do
powstawania lokalnych kręgów nowej sztuki w kategoriach międzynarodowej wymiany artystycznej i ideo-
wej między poszczególnymi miastami/regionami. W chwili powstania nowych państw po 1918 r. obowiązu-
jąca koncepcja supremacji zachodniocentrycznej „Starej Europy" w dziedzinie kultury z jej centrum w stolicy
Francji zaczęła być kwestionowana i wypierana przez dynamicznie rozwijające się ośrodki tej Nowej3.
W tak ukształtowanym spektrum badawczym zwrócono szczególną uwagę na znaczenie czasopism, któ-
re stanowiły forum cyrkulacji modernistycznych postaw poszczególnych ugrupowań. Przygotowany przez
międzynarodowy zespół i wydany w kwietniu 2013 r. trzeci tom The Oxford Critical and Cultural History of
Modernist Magazines jest dziś pierwszym kompleksowym i krytycznym opracowaniem czasopism moderni-
stycznych przedwojennej Europy. Inicjatorzy projektu zrezygnowali z pisania historii awangardy w postaci
badań poszczególnych „izmów" i wysunęli potrzebę bardziej wnikliwych studiów nad procesem formowania
1 Por. A. Szczerski, Modernizacje. Sztuka i architektura w nowych państwach Europy Środkowo-Wschodniej 1918-1939, Łódź
2010, s. 6.
2S. Mansbach, Modern Art in Eastern Europe: from the Baltic to the Balkans, 1890-1939, Cambridge 1999.
3 Introduction. Borderless Europe, Decentring Avant-Garde, Mosaic Modernism, [w:] Europal Europa? The Avant-Garde, Modernism
and the Fate of a Continent, ed. S. В r u, J. В a e t e n s, B. H j a r t a r s o n, P. N i с h о 1 1 s, T. 0 r u m, H. v a n der Berg, Berlin-New
York 2009, s. 3-20.