DOI Artikel:
Pediadēs, Periklēs D.: To ex Antikythērōn astrolabon
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13159#0090
159
Το έξ Άντικνϋήρων άστρολάβον ύπο Π Δ. Ρεδιάδον
100
ρΐιίΐ. \νοο1ΐθη8θ1ιπ£ί, 13 Αρπΐ 1907). Ό κ. ΚθΙιιώ
θεωρεί ομοίως το έργαλεϊον ώς άστρονομικόν, νο-
μίζει δέ επίσης ότι τούτο έπέλυε μηχανικώς τά
αστρονομικά προβλήματα, παρέχων μάλιστα και
σ/έδιον της τοιαύτης μηχανικής λειτουργία: του
οργάνου προς τούτο, οπερ δμως έξ ούδενος κειμέ-
νου ούδέ έκ του οργάνου δύναται νά συναχθή, και
ισχυρίζεται ότι το έργαλεϊον δεν εϊνε ύψομετρικον
ή διοπτικον καί· δτι πρέπει νά όνομασθή ούχι άστρο-
λάβον άλλά σφαίρα, ταυτίζων αύτο προς την σφαΐ
ραν τοΟ Άρχιμήδους και Ποσειδωνίου. Τέλος έκ
τυ/αίας θραύσεως άνεκάλυψεν έγκε'/αραγμένην
ίτυν και άνέγνω το όνομα τοΟ αιγυπτιακού μηνός
παχών, οπερ ορίζει ώς ίβπτπηιίΓη ροδί ςυβιτι ώς
προς την κατασκευήν του οργάνου το 20 περίπου
π.' Χρ.
Την γνώμην ταύτην του κ. Κ«1ιπι θεωρώ εν
τισιν έσφαλμένην διά τους έξης λόγους"
Α'). Το έργαλεϊον το γνωστόν ώς σφαίρα έσκόπει
νά παραστήση μηχανικώς την κίνησιν ολοκλήρου
τοΟ γνωστού τότε ήλιακοΟ συστήματος καθ'δν τρό-
πον έφαντάζοντο αυτό («. . . ϊη §1οΟΪ8 οαβίϊ ίοΐ'
πι&πι βχΙιΐΟβηίΐΐΗΐδ», Ο&ί&Ιο^ιΐδ οοάϊοαίΏ &δίΐΌ
1900 II 94), της
επωνυμίας σφαίρα χρησιμοποιούμενης οΰχ'ι ύφ' ήν
γενικώς γίνεται χρήσις προς την περιγραφήν τοΰ
ούρανου έ'ννοιαν (πρβ. ¥τ. ΒοΙΙ, 8ρ1ΐ3θΓ& 1905),
άλλ' εις άναπαράστασιν της κινήσεως αύτου. *Ητο
άρα, ώς συνάγομεν έ/. τών παρά Κικέρωνι, όργα-
νον διδακτικάν, ούγι δε άστρονομικόν και διά τοΟτο,
μή ον χρήσιμον εις άστρονομικάς παρατηρήσεις,
παρ' οϋδενος αστρονόμου ή μαθηματικού συγγρα-
φέως αναφέρεται. "Οθεν έστερημένον παντός υψο-
μετρικού χαρακτήρος, ώ; νομίζει ο κ. Β,θΐιπι ό'τι
συνέβαινε και έπί του οργάνου τών Αντικυθήρων,
ήτο έστερημένον και διόπτρας. Τούτο δέ φαίνεται
και έκ περιγραφής ετέρας σφαίρας, της Άρατείας,
τοΟ 0ου μ.Χρ. αιώνος ύπό Λεοντίου του μηχανικοΰ
(Περί κατασκευής Άρατείας σφαίρας, ΑδίΐΌΠ. νβί.
δοπρίίΐ, ν&1άθΓΪιΐ8 δρΙι&βΓ&θ ειίεριβ ΕδΙι·. κλπ.),
έστερημένης διόπτρας, ώς ήτο και εκείνη ήν περι-
γράφει πολλώ ύστερον ό Νεβιγ Εάάΐη ΑΙΙιΐδϊ (Μβ-
ηιβηίο ά'ΑδίΓοηοηιϊθ, 0&γγ& άβ ν&αχ έν Τβη-
ηΘΐ'γ: ΚθοΙίθΓοΙίθδ 8ΐΐΓ Γΐιΐβί. άβ ΓΑβίΓ. βηοϊβηηθ
σ. 348).
Εκ τών επιγραφών ό'μως, αί'τινες εϊνε κεχα-
ραγμέναι έπί τοΟ οργάνου τών Αντικυθήρων (Στάη,
Τά έξ Αντικυθήρων εύρήματα 1905 σ. 22), έν-
δείκνυται ό'τι το όργανον ήτο έφωδιασμένον διά μοι-
ρογνωμονίων, δύο τον αριθμόν, και, ώς εϊχον συμ-
περάνει έν τή πρώτη μελέτη μου, «έδει νά φέρη
και ίτυν». Πράγματι δέ άνεκαλύφθησαν μεταγε-
νεστέρως δύο τόξα ίτυος, ούτω δ' έπεκυροΟτο ή
πρώτη μου εικασία. Άλλά το μοιρογνωμόνιον, ό'περ
ήτο «το άκρον τοΟ κανονίου το εις οξύ απόλη-
γαν» (Ίωάνν ΦΓλοπ., Κΐι. Μιΐδ. 1839 τεύχ. II),
συνώδευε πάντοτε διόπτραν, ώς φαίνεται εκ πασών
τών περιγραφών ("Ηρων, Ιωάννης, Πτολεμ., διά-
φοροι περί άστρολάβου πραγματεϊαι 1), άν μή ήτο'
αύτο τούτο στοιχειωδώς διοπτικον έργαλεϊον. Επό-
μενους το όργανον τών Αντικυθήρων ήτο ύψομε-
τρικον (διοπτικον), παρά τήν περί τοΰ εναντίου
γνώμην τοΟ κ. ΚθΗιη.
"Αλλως οέ τοΟ μοιρογνωμονίου έγίνετο χρήσις
έπί τών άστρονομικών οργάνων διά τήν ό'σον ενε-
στιν ακριβή μέτρησιν γιονιών, διά τοΟτο δέ και
περιγράφεται ώς έχον μέγα μήκος και ακριβώς εύ-
θυτενές (Χειρ.Έθν. Βιβλ. 2547 φάκ. 211 «κανόνα
άκριβώς εύθυτενή μήκος και αύτόν ίκανόν έχοντα
όν και πή/υν . . . ύπ' άλλων δέ και μοιρογνωμό-
νιον προσαγορεύεται»), ΐνα παρέχη μείζονα άκρί-
βειαν ("Ηρων Άλεξ. Περί διόπτρας, έκδ. δοΐιοβηβ
Λιψ., τόμ. III σελ. 300), του μοιρογνωμονίου έν
συνδυασμφ προς εύκρινή ίτυν άποτελοΟντος πλή-
ρες γωνιομετρικόν σύστημα. Άλλ' ή μέτρησις τών
άστρονομικών γωνιών, ούχι οέ και αί ώραι της
επιτολής και κρύψεως τών άστέρων, ώς νομίζει ό
κ. Κβΐιπι, εϊνε έκεϊνο οπερ άπαιτεϊ μεγάλην άκρί-
βειαν. Διά τοΟτο το μοιρογνωμόνιον ήτο άπαραί-
τητον έπί τών υψομετρικών οργάνων, πάντοτε οέ
άπαντα ώς ούσιωδεστάτη λέξις έν ταϊς περιγρα-
φαϊς αυτών, ώς συμβαίνει κα'ι έν ταϊς έπί του ορ-
γάνου έπιγραφαϊς. Τουναντίον ή λέξις αύτη έν ου-
δεμία τών γνωστών σφαιρών άπαντα (Λεόντ. μηχ·.
ν&ΜθΓ., 8ρ1ι. αίςιΐθ &δΙι\ κλπ , ΑΙΙιιβϊ ε.ά.).
1 Νικηφόρος Γρηγοράς, Γεώργιος Χρυσοκόκκης, Ιωάννης Φιλό-
πονος, ΡΐΊΒΪΟ, Κόβθΐ, ΗβΙΊΠ&ηη κτλ.. Υπάρχει πρός τούτοις
πλήθος άλλων πραγματειών ανεκδότων περί αστρολάβου, έν αίς καϊ
/ειρόγραφον έν τή Εθνική Βιβλιοθήκη 'Λ6ηνών (αριθ. 2247 φάχελ.
211|, περί οΰ ε*/ει γράψει σημειοίσεις τινχς ό κ. Καμπούρογλους,
καϊ άραβικαί κλπ.
Έτνπ. 4.10 10
Το έξ Άντικνϋήρων άστρολάβον ύπο Π Δ. Ρεδιάδον
100
ρΐιίΐ. \νοο1ΐθη8θ1ιπ£ί, 13 Αρπΐ 1907). Ό κ. ΚθΙιιώ
θεωρεί ομοίως το έργαλεϊον ώς άστρονομικόν, νο-
μίζει δέ επίσης ότι τούτο έπέλυε μηχανικώς τά
αστρονομικά προβλήματα, παρέχων μάλιστα και
σ/έδιον της τοιαύτης μηχανικής λειτουργία: του
οργάνου προς τούτο, οπερ δμως έξ ούδενος κειμέ-
νου ούδέ έκ του οργάνου δύναται νά συναχθή, και
ισχυρίζεται ότι το έργαλεϊον δεν εϊνε ύψομετρικον
ή διοπτικον καί· δτι πρέπει νά όνομασθή ούχι άστρο-
λάβον άλλά σφαίρα, ταυτίζων αύτο προς την σφαΐ
ραν τοΟ Άρχιμήδους και Ποσειδωνίου. Τέλος έκ
τυ/αίας θραύσεως άνεκάλυψεν έγκε'/αραγμένην
ίτυν και άνέγνω το όνομα τοΟ αιγυπτιακού μηνός
παχών, οπερ ορίζει ώς ίβπτπηιίΓη ροδί ςυβιτι ώς
προς την κατασκευήν του οργάνου το 20 περίπου
π.' Χρ.
Την γνώμην ταύτην του κ. Κ«1ιπι θεωρώ εν
τισιν έσφαλμένην διά τους έξης λόγους"
Α'). Το έργαλεϊον το γνωστόν ώς σφαίρα έσκόπει
νά παραστήση μηχανικώς την κίνησιν ολοκλήρου
τοΟ γνωστού τότε ήλιακοΟ συστήματος καθ'δν τρό-
πον έφαντάζοντο αυτό («. . . ϊη §1οΟΪ8 οαβίϊ ίοΐ'
πι&πι βχΙιΐΟβηίΐΐΗΐδ», Ο&ί&Ιο^ιΐδ οοάϊοαίΏ &δίΐΌ
1900 II 94), της
επωνυμίας σφαίρα χρησιμοποιούμενης οΰχ'ι ύφ' ήν
γενικώς γίνεται χρήσις προς την περιγραφήν τοΰ
ούρανου έ'ννοιαν (πρβ. ¥τ. ΒοΙΙ, 8ρ1ΐ3θΓ& 1905),
άλλ' εις άναπαράστασιν της κινήσεως αύτου. *Ητο
άρα, ώς συνάγομεν έ/. τών παρά Κικέρωνι, όργα-
νον διδακτικάν, ούγι δε άστρονομικόν και διά τοΟτο,
μή ον χρήσιμον εις άστρονομικάς παρατηρήσεις,
παρ' οϋδενος αστρονόμου ή μαθηματικού συγγρα-
φέως αναφέρεται. "Οθεν έστερημένον παντός υψο-
μετρικού χαρακτήρος, ώ; νομίζει ο κ. Β,θΐιπι ό'τι
συνέβαινε και έπί του οργάνου τών Αντικυθήρων,
ήτο έστερημένον και διόπτρας. Τούτο δέ φαίνεται
και έκ περιγραφής ετέρας σφαίρας, της Άρατείας,
τοΟ 0ου μ.Χρ. αιώνος ύπό Λεοντίου του μηχανικοΰ
(Περί κατασκευής Άρατείας σφαίρας, ΑδίΐΌΠ. νβί.
δοπρίίΐ, ν&1άθΓΪιΐ8 δρΙι&βΓ&θ ειίεριβ ΕδΙι·. κλπ.),
έστερημένης διόπτρας, ώς ήτο και εκείνη ήν περι-
γράφει πολλώ ύστερον ό Νεβιγ Εάάΐη ΑΙΙιΐδϊ (Μβ-
ηιβηίο ά'ΑδίΓοηοηιϊθ, 0&γγ& άβ ν&αχ έν Τβη-
ηΘΐ'γ: ΚθοΙίθΓοΙίθδ 8ΐΐΓ Γΐιΐβί. άβ ΓΑβίΓ. βηοϊβηηθ
σ. 348).
Εκ τών επιγραφών ό'μως, αί'τινες εϊνε κεχα-
ραγμέναι έπί τοΟ οργάνου τών Αντικυθήρων (Στάη,
Τά έξ Αντικυθήρων εύρήματα 1905 σ. 22), έν-
δείκνυται ό'τι το όργανον ήτο έφωδιασμένον διά μοι-
ρογνωμονίων, δύο τον αριθμόν, και, ώς εϊχον συμ-
περάνει έν τή πρώτη μελέτη μου, «έδει νά φέρη
και ίτυν». Πράγματι δέ άνεκαλύφθησαν μεταγε-
νεστέρως δύο τόξα ίτυος, ούτω δ' έπεκυροΟτο ή
πρώτη μου εικασία. Άλλά το μοιρογνωμόνιον, ό'περ
ήτο «το άκρον τοΟ κανονίου το εις οξύ απόλη-
γαν» (Ίωάνν ΦΓλοπ., Κΐι. Μιΐδ. 1839 τεύχ. II),
συνώδευε πάντοτε διόπτραν, ώς φαίνεται εκ πασών
τών περιγραφών ("Ηρων, Ιωάννης, Πτολεμ., διά-
φοροι περί άστρολάβου πραγματεϊαι 1), άν μή ήτο'
αύτο τούτο στοιχειωδώς διοπτικον έργαλεϊον. Επό-
μενους το όργανον τών Αντικυθήρων ήτο ύψομε-
τρικον (διοπτικον), παρά τήν περί τοΰ εναντίου
γνώμην τοΟ κ. ΚθΗιη.
"Αλλως οέ τοΟ μοιρογνωμονίου έγίνετο χρήσις
έπί τών άστρονομικών οργάνων διά τήν ό'σον ενε-
στιν ακριβή μέτρησιν γιονιών, διά τοΟτο δέ και
περιγράφεται ώς έχον μέγα μήκος και ακριβώς εύ-
θυτενές (Χειρ.Έθν. Βιβλ. 2547 φάκ. 211 «κανόνα
άκριβώς εύθυτενή μήκος και αύτόν ίκανόν έχοντα
όν και πή/υν . . . ύπ' άλλων δέ και μοιρογνωμό-
νιον προσαγορεύεται»), ΐνα παρέχη μείζονα άκρί-
βειαν ("Ηρων Άλεξ. Περί διόπτρας, έκδ. δοΐιοβηβ
Λιψ., τόμ. III σελ. 300), του μοιρογνωμονίου έν
συνδυασμφ προς εύκρινή ίτυν άποτελοΟντος πλή-
ρες γωνιομετρικόν σύστημα. Άλλ' ή μέτρησις τών
άστρονομικών γωνιών, ούχι οέ και αί ώραι της
επιτολής και κρύψεως τών άστέρων, ώς νομίζει ό
κ. Κβΐιπι, εϊνε έκεϊνο οπερ άπαιτεϊ μεγάλην άκρί-
βειαν. Διά τοΟτο το μοιρογνωμόνιον ήτο άπαραί-
τητον έπί τών υψομετρικών οργάνων, πάντοτε οέ
άπαντα ώς ούσιωδεστάτη λέξις έν ταϊς περιγρα-
φαϊς αυτών, ώς συμβαίνει κα'ι έν ταϊς έπί του ορ-
γάνου έπιγραφαϊς. Τουναντίον ή λέξις αύτη έν ου-
δεμία τών γνωστών σφαιρών άπαντα (Λεόντ. μηχ·.
ν&ΜθΓ., 8ρ1ι. αίςιΐθ &δΙι\ κλπ , ΑΙΙιιβϊ ε.ά.).
1 Νικηφόρος Γρηγοράς, Γεώργιος Χρυσοκόκκης, Ιωάννης Φιλό-
πονος, ΡΐΊΒΪΟ, Κόβθΐ, ΗβΙΊΠ&ηη κτλ.. Υπάρχει πρός τούτοις
πλήθος άλλων πραγματειών ανεκδότων περί αστρολάβου, έν αίς καϊ
/ειρόγραφον έν τή Εθνική Βιβλιοθήκη 'Λ6ηνών (αριθ. 2247 φάχελ.
211|, περί οΰ ε*/ει γράψει σημειοίσεις τινχς ό κ. Καμπούρογλους,
καϊ άραβικαί κλπ.
Έτνπ. 4.10 10