DOI Artikel:
Pediadēs, Periklēs D.: To ex Antikythērōn astrolabon
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13159#0091
Τό έξ Άντικνΰήρων άστρολάβον νπό Π. Δ. 'Ρεόιάδου.
162
Έτι δέ παρεκτός της αναλογίας, ήν έσημει-
ώσατο ήμΐν δ κ. Σβορώνος έν τη πρώτη ημών με-
λέτη ώς ύπάρχουσαν μεταξύ των διαφόρων λέξεων
της επιγραφής και εκείνων αΐς ν/ρήται Ιωάννης δ
Φιλόπονος περιγράφων το οιαφορον τοΟ ημέτερου
■άλλ' επίσης ύψομετρικόν κλασικον άστρολάβον,
■δύναται τις νά παρατηρήση δμοίαν άναλογίαν και
εν τω χειρογράφω της ΈΟν. Βιβλιοθήκης (ε. ά.),
.ενθα επίσης ύψομετρικΌν άστρολάβον περιγράφε-
ται, ώς και έπ'ι της επιγραφής ήτις συνώδευεν έτε-
ρον έπίσης σκιοθηρικον όργανον (Βιιΐΐ. άθ 1& 8οα
ΑγοΙι. ά'ΑΙθχαηάπΘ άρ. 4 σ. 33). Επομένως έπι-
βοηθητικώς δύναται τις νά συμπεράνη εκ της ταυ-
τότητος των όρων έν ταΐς περιγραφαϊς διαφόρων
υψομετρικών οργάνων ταυτότητα ωσαύτως προο-
ρισμού.
Σημειωτέον τέλος δτι έν ταΐς έπιγραφαΐς άπαν-
τώσιν αί λέξεις «ηλίου άκτϊνα », αί'τινες άριδήλως
■συνδέονται προς διοπτείαν.
Κατά ταΰτα συμπεραίνω δτι, έν ώ αί σφαΐραι
■δεν ήσαν εργαλεία υψομετρικά, τουναντίον τό 'όο-
γανον τών Αντικυθήρων ήτο ύψομετρικόν και έπο-
μένως πάντη διάφορον σφαίρας παρά την γνώμην
του κ. Κθΐιηι.
Διά τούτο δέ εις το έργαλεϊον τούτο, ό'περ εις
ούδένα τών γνωστών τύπων τών άστρονομικών ορ-
γάνων της άρναιότητος δύναται νά άνα/θη, άπέ-
δομεν έξ αρχής το γενικον ό'νομα άστρολάβον, ού/ί
λόγω ταυτότητος προς το κλασικον άστρολάβον,
■ώς καΐ έν τη πρώτη μελέτη ΐσχυρισθημεν, άλλά
λόγω τοΰ υψομετρικού αυτού χαρακτήρος. Διότι νο-
μίζω οτι διά της λέξεως άστρολάβον έ/αρακτηρί-
ζετο κυρίως ή ικανότης ύ'\ιομειρι·/.οΟ τίνος οργάνου
προς λήψιν τοΟ ύψους άστέρος και διοπτείαν αύτου
και εικάζω οτι έπ'ι τών τοιούτων οργάνων, άτινα
σκοπον εϊ/ον την έπίλυσιν τών διαφόρων άστρονο-
μικών προβλημάτων, εύρεσιν της ώρας, του άζι-
μούθ, έπιτολή; καΐ κρύψεως άστρων κλπ., πρέπει
νά διακρίνη τις πρώτον μεν ύψομετρικήν τινα συ-
σκευήν, δεύτερον δέ σύστημά τι οιονδήποτε της
έπιλύσεως τοΟ τριγώνου της θέσεως και τών λοιπών
προβλημάτων. Και ή μέν ύψομετρική συσκευή έ'μει-
νεν άμετάβλητος ουσιωδώς άπό Δικαιάρχου του
Μεσσηνίου μέχρι της εισαγωγής του τηλεσκοπίου
και τοΟ μικρομετρικου 8ερνιέρου, άλλά τό σύστημα
ΕΦΗΜΕΡΙΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ 1910
δμως της έπιλύσεως τών άστρονομικών προβλημά-
των μετεβλήθη κατά τους διαφόρους χρόνους. Μετά
τό κρικωτον όργανον του Ιππάρχου (Πτολ. Μαθ.
Σύνταξ. Ε Ι), έν ώ μόνον εις τους υψομετρικούς
κύκλους άπεδίδετο τό όνομα άστρολάβον (Τ&η-
πθγγ ε.ά. και Εθνιΐθ άθ Ρ1ιί1ο1θ§ϊθ 1888 σ. 61),
έ'χομεν τάς στερεογραφικάς προβολάς της ουρανίου
σφαίρας έν τοις πλανισφαιρίοις (Ρΐο1θΠΐ3ΘΪ ρ1&-
ηϊβρΙΐΗθΓΪιιΐϊΐ, 3θΥά&ι\. Όθ ρίειηϊβρίι. £Ϊ£αι\ παρά
Οοιηΐϊΐδηάΐηι'), στηριζομένοις πιθανώς εις την άρά-
χνην τοΰ Εύδόξου (νΐίπιν. Όθ 3.γο1ιϊ1γ. IX 9, Ρίει-
ηϊβρίι. παρά Οοιϊιπι. ε. ά. σελ. 17 «ηαοά ϊη ηο-
Γθ8θορϊο ίηδίπιπίθηίο άτάιλθά νοο&ίυτ»), έ'χομεν
έπειτα Πρόκλον τον Διάδοχον (Τποτύπ. άστρον.
ΰποθέσ. Ίο) περιγράφοντα έτερον άστρολάβον, πι-
θανώς τό του Ιππάρχου , έ'χομεν κωνικήν άνά-
πτυξιν παρά Συνεσίω επισκοπώ Κυρήνης (Προς
Παιόν. υπέρ του δώρου άστρολαβίου λόγος έν Ρ&-
ίτοΐ. Μϊ§ίιθ τόμ. Ι,Χνί σελ. 1578), έτερον άστρο-
λάβον ιδιορρύθμου μορφής του Γ' μ. Χρ. αιώνος
(8θίΙθ1θ, Ι11υ8ίΓ&ζίοηβ άϊ υη αηίϊοο ειβίΐΌίειβίο
έν ΑοοΗάβιη. ΚοίΏ&ηει άί Αΐ'οηβοΐο^. 1817), έτε-
ρον το του Φιλόπονου (ε. ά.), δπερ παριστά τον
τύπον τοΟ ΈλληνικοΟ άστρολάβου, ον παρέλαβον
και οί "Αραβες (δβάϊΐΐοί έν Μβηι. ρΓβδ. α ΓΑοαά.
άθδ ϊηδοπρί. 8βι·. I. ί I.), τέλος τά σημερινά υψο-
μετρικά εργαλεία. Και επί πάντων μέν άπό τών
άρχαιοτάτων μέχρι τών σημερινών υψομετρικών
εργαλείων βλέπει τις χ.οινήν την ύψομετρικήν συ-
σκευήν, σχεδόν όμοίαν, άλλ' ή συσκευή, ήτις πα-
ρηκολούθει την ύψομετρικήν και έ/ρησίμευε προς
έπίλυσιν τών προβλημάτων επί τη βάσει τοΟ λη-
φθέντος ύψους, μετεβλήθη διά μέσου τών αιώ-
νων άπό της πραγματικής αναπαραστάσεως τών κύ-
κλων του ούρανοΰ, ήτις έπετυγχάνετο επί του δρ-
γάνου του Ιππάρχου, εις γραφικήν έπίλυσιν επί
τών πλανισφαιρίων, και τέλος εις λογιστικήν έπ'ι
τών μεταγενεστέρων, άτινα άποτελοΟσιν ήδη μό-
νον ύψομετρικήν συσκευήν, άφ' ής δ λογισμός έπι-
λύει σήμερον άκριβέστερον τών γραφικών παρα-
στάσεων τά παντοία ποοβλήαατα. Το κυρίως να-
ρακτηριστικόν μέρος του δργάνου, τό υψομετρικόν,
εϊνε εκείνο δπερ άποδίδει πάντοτε, ένίοτε κατ' έπέκ-
τασιν, το όνομα άστρολάβον εις το δλον, άνεςαρ-
τήτως του τρόπου της έπιλύσεως τών προβλημά-
11
162
Έτι δέ παρεκτός της αναλογίας, ήν έσημει-
ώσατο ήμΐν δ κ. Σβορώνος έν τη πρώτη ημών με-
λέτη ώς ύπάρχουσαν μεταξύ των διαφόρων λέξεων
της επιγραφής και εκείνων αΐς ν/ρήται Ιωάννης δ
Φιλόπονος περιγράφων το οιαφορον τοΟ ημέτερου
■άλλ' επίσης ύψομετρικόν κλασικον άστρολάβον,
■δύναται τις νά παρατηρήση δμοίαν άναλογίαν και
εν τω χειρογράφω της ΈΟν. Βιβλιοθήκης (ε. ά.),
.ενθα επίσης ύψομετρικΌν άστρολάβον περιγράφε-
ται, ώς και έπ'ι της επιγραφής ήτις συνώδευεν έτε-
ρον έπίσης σκιοθηρικον όργανον (Βιιΐΐ. άθ 1& 8οα
ΑγοΙι. ά'ΑΙθχαηάπΘ άρ. 4 σ. 33). Επομένως έπι-
βοηθητικώς δύναται τις νά συμπεράνη εκ της ταυ-
τότητος των όρων έν ταΐς περιγραφαϊς διαφόρων
υψομετρικών οργάνων ταυτότητα ωσαύτως προο-
ρισμού.
Σημειωτέον τέλος δτι έν ταΐς έπιγραφαΐς άπαν-
τώσιν αί λέξεις «ηλίου άκτϊνα », αί'τινες άριδήλως
■συνδέονται προς διοπτείαν.
Κατά ταΰτα συμπεραίνω δτι, έν ώ αί σφαΐραι
■δεν ήσαν εργαλεία υψομετρικά, τουναντίον τό 'όο-
γανον τών Αντικυθήρων ήτο ύψομετρικόν και έπο-
μένως πάντη διάφορον σφαίρας παρά την γνώμην
του κ. Κθΐιηι.
Διά τούτο δέ εις το έργαλεϊον τούτο, ό'περ εις
ούδένα τών γνωστών τύπων τών άστρονομικών ορ-
γάνων της άρναιότητος δύναται νά άνα/θη, άπέ-
δομεν έξ αρχής το γενικον ό'νομα άστρολάβον, ού/ί
λόγω ταυτότητος προς το κλασικον άστρολάβον,
■ώς καΐ έν τη πρώτη μελέτη ΐσχυρισθημεν, άλλά
λόγω τοΰ υψομετρικού αυτού χαρακτήρος. Διότι νο-
μίζω οτι διά της λέξεως άστρολάβον έ/αρακτηρί-
ζετο κυρίως ή ικανότης ύ'\ιομειρι·/.οΟ τίνος οργάνου
προς λήψιν τοΟ ύψους άστέρος και διοπτείαν αύτου
και εικάζω οτι έπ'ι τών τοιούτων οργάνων, άτινα
σκοπον εϊ/ον την έπίλυσιν τών διαφόρων άστρονο-
μικών προβλημάτων, εύρεσιν της ώρας, του άζι-
μούθ, έπιτολή; καΐ κρύψεως άστρων κλπ., πρέπει
νά διακρίνη τις πρώτον μεν ύψομετρικήν τινα συ-
σκευήν, δεύτερον δέ σύστημά τι οιονδήποτε της
έπιλύσεως τοΟ τριγώνου της θέσεως και τών λοιπών
προβλημάτων. Και ή μέν ύψομετρική συσκευή έ'μει-
νεν άμετάβλητος ουσιωδώς άπό Δικαιάρχου του
Μεσσηνίου μέχρι της εισαγωγής του τηλεσκοπίου
και τοΟ μικρομετρικου 8ερνιέρου, άλλά τό σύστημα
ΕΦΗΜΕΡΙΕ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ 1910
δμως της έπιλύσεως τών άστρονομικών προβλημά-
των μετεβλήθη κατά τους διαφόρους χρόνους. Μετά
τό κρικωτον όργανον του Ιππάρχου (Πτολ. Μαθ.
Σύνταξ. Ε Ι), έν ώ μόνον εις τους υψομετρικούς
κύκλους άπεδίδετο τό όνομα άστρολάβον (Τ&η-
πθγγ ε.ά. και Εθνιΐθ άθ Ρ1ιί1ο1θ§ϊθ 1888 σ. 61),
έ'χομεν τάς στερεογραφικάς προβολάς της ουρανίου
σφαίρας έν τοις πλανισφαιρίοις (Ρΐο1θΠΐ3ΘΪ ρ1&-
ηϊβρΙΐΗθΓΪιιΐϊΐ, 3θΥά&ι\. Όθ ρίειηϊβρίι. £Ϊ£αι\ παρά
Οοιηΐϊΐδηάΐηι'), στηριζομένοις πιθανώς εις την άρά-
χνην τοΰ Εύδόξου (νΐίπιν. Όθ 3.γο1ιϊ1γ. IX 9, Ρίει-
ηϊβρίι. παρά Οοιϊιπι. ε. ά. σελ. 17 «ηαοά ϊη ηο-
Γθ8θορϊο ίηδίπιπίθηίο άτάιλθά νοο&ίυτ»), έ'χομεν
έπειτα Πρόκλον τον Διάδοχον (Τποτύπ. άστρον.
ΰποθέσ. Ίο) περιγράφοντα έτερον άστρολάβον, πι-
θανώς τό του Ιππάρχου , έ'χομεν κωνικήν άνά-
πτυξιν παρά Συνεσίω επισκοπώ Κυρήνης (Προς
Παιόν. υπέρ του δώρου άστρολαβίου λόγος έν Ρ&-
ίτοΐ. Μϊ§ίιθ τόμ. Ι,Χνί σελ. 1578), έτερον άστρο-
λάβον ιδιορρύθμου μορφής του Γ' μ. Χρ. αιώνος
(8θίΙθ1θ, Ι11υ8ίΓ&ζίοηβ άϊ υη αηίϊοο ειβίΐΌίειβίο
έν ΑοοΗάβιη. ΚοίΏ&ηει άί Αΐ'οηβοΐο^. 1817), έτε-
ρον το του Φιλόπονου (ε. ά.), δπερ παριστά τον
τύπον τοΟ ΈλληνικοΟ άστρολάβου, ον παρέλαβον
και οί "Αραβες (δβάϊΐΐοί έν Μβηι. ρΓβδ. α ΓΑοαά.
άθδ ϊηδοπρί. 8βι·. I. ί I.), τέλος τά σημερινά υψο-
μετρικά εργαλεία. Και επί πάντων μέν άπό τών
άρχαιοτάτων μέχρι τών σημερινών υψομετρικών
εργαλείων βλέπει τις χ.οινήν την ύψομετρικήν συ-
σκευήν, σχεδόν όμοίαν, άλλ' ή συσκευή, ήτις πα-
ρηκολούθει την ύψομετρικήν και έ/ρησίμευε προς
έπίλυσιν τών προβλημάτων επί τη βάσει τοΟ λη-
φθέντος ύψους, μετεβλήθη διά μέσου τών αιώ-
νων άπό της πραγματικής αναπαραστάσεως τών κύ-
κλων του ούρανοΰ, ήτις έπετυγχάνετο επί του δρ-
γάνου του Ιππάρχου, εις γραφικήν έπίλυσιν επί
τών πλανισφαιρίων, και τέλος εις λογιστικήν έπ'ι
τών μεταγενεστέρων, άτινα άποτελοΟσιν ήδη μό-
νον ύψομετρικήν συσκευήν, άφ' ής δ λογισμός έπι-
λύει σήμερον άκριβέστερον τών γραφικών παρα-
στάσεων τά παντοία ποοβλήαατα. Το κυρίως να-
ρακτηριστικόν μέρος του δργάνου, τό υψομετρικόν,
εϊνε εκείνο δπερ άποδίδει πάντοτε, ένίοτε κατ' έπέκ-
τασιν, το όνομα άστρολάβον εις το δλον, άνεςαρ-
τήτως του τρόπου της έπιλύσεως τών προβλημά-
11